Morgunblaðið - 21.12.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1979
49
Á ártíð
forsetans
Einar Laxness:
JÓN SIGURÐSSON
FORSETI. 192 bls.
Sögufélag. Reykjavík 1979.
Jón forseti segir þjóðin, og á þá
við að Jón Sigurðsson hafi verið
eins konar andlegur forseti þess
frjálsa íslands sem íslendinga
dreymdi um á seinni hluta
nítjándu aldar. Þess vegna er
mynd af honum jafnan látin
hanga við hliðina á myndum af
forsetum lýðveldisins. En eins og
lesa má um í þessari bók var Jón
Sigurðsson forseti Bókmenntafé-
lagsins og af því gáfu Hafnar-
íslendingar honum þetta virð-
ingarheiti sem þjóðin hefur síðan
viðhaldið og smám saman upphaf-
ið til eins konar þjóðhöfðingja-
nafnbótar í vitund sinni.
Það stæði Bókmenntafélaginu
næst að minnast nú ártíðar for-
seta síns. En Bókmenntafélagið
hefur dormað í hálfgerðu sleni hin
síðari ár. Aftur á móti má segja að
Sögufélagið sé að taka við hlut-
verki því sem það áður gegndi.
Þessi ágæta bók Einars Laxness
vitnar gerst um það. Hún er ekki
aðeins læsileg og fróðleg heldur
líka falleg sem gripur og þar af
leiðandi í samræmi við þann
tilgang sem henni er ætlaður: að
vera ekki aðeins minningarrit um
Jón Sigurðsson heldur einnig al-
þýðlegt fræðirit um þessa þjóð-
hetju okkar, líf hans og starf, og
svo úr garði gerð að útlit hæfi
innihaldi.
Einar Laxness lýsir því meðal
annars hvernig heimili Jóns Sig-
urðssonar varð hálfopinber sam-
komustaður íslcndinga í Kaup-
Einar Laxness
mannahöfn. »Komið þér nú bráð-
um upp á harðan fisk!« sagði frú
Ingibjörg þegar hún bauð löndum
heim. Þar komu þeir saman vikulega
og þágu rausnarlegar veitingar
sem hjá þjóðhöfðingja væri. Jóni
Sigurðssyni var nefnilega gefið —
og það er ekki öllum lagið — að
vera í senn alþýðlegur og virðu-
legur. Hann gat samneytt hverj-
um sem var og hvenær sem var og
ávallt verið fremstur meðal jafn-
ingja. Forystuhæfileikar hans
voru því ótvíræðir og hefðu notið
sín á hvaða tíma sem var.
Þá kemur fram í þessari bók að
Jón Sigurðsson hefur í verulegum
mæli sinnt því sem nú er kallað
fyrirgreiðslupólitík. Hann átti til
að sinna jafnvel smávægilegu
kvabbi landa sinna. Hitt mun þó
hafa verið tíðara að hann greiddi
fyrir þeim í nauðum. Og þess
þurfti oft.
Jón Sigurðsson taldi sér ekki
ósamboðið að blanda geði við
íslenska stúdenta í Höfn. Stund-
um sneri hann þeim við á götu og
lét þá spásséra spottakorn með sér
um strætin. Hefnigjarn var for-
setinn ekki. En veittist einhver að
honum gekk hinum sama ekki
greiðlega að vinna traust hans ef
hann síðar freistaði þess.
Einar Laxness telur að Jón
Sigurðsson hafi orðið fyrir drjúg-
um áhrifum af stjórnmálastefnum
þeim sem helst gustaði af í álfunni
um hans daga en hins vegar hafi
hann lagað eigin stefnu að hinum
íslenzku aðstæðum sem voru að
sjálfsögðu býsna sérstæðar fyrir
meira en hundrað árum.
Einar Laxness fer nokkrum
orðum um það óhrjálega ástand
sem hér ríkti þegar Jón Sigurðs-
son tók að sér forystu fyrir
þjóðinni. Ef einhverjum kann að
þykja óþarft að nefna svo sjálf-
sagðan hlut þá er ekki víst að svo
sé þegar betur er að gætt. Til að
mynda má minna á kenning þá
sem til skamms tíma gekk á milli
sögukennara og fleiri (og gengur
kannski enn) að í rauninni hafi
danir ekki kúgað Islendinga meira
en sjálfa sig. Að halda slíku fram
er auðvitað orðhengilsháttur eða
sögufölsun. »Allt nýtilegt var
numið á brott,« segir Einar Lax-
Bökmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
ness. í þeim orðum felst heildar-
lýsing á gervallri stjórn dana á
Islandi. Um miðja nítjándu öld
þurfti því meira en lítið pólitískt
raunsæi til að binda vonir við
framtíð þessa snauða lands. Til
þess þurfti líka skáldlega
draumsjón. Hvort tveggja virðist
hafa farið saman hjá Jóni forseta.
En fyrst og fremst hefur hann
verið raunsær og frábærlega hag-
sýnn stjórnmálaleiðtogi.
Ekki má skiljast svo við bók
þessa að ekki sé getið um þann
fjölda mynda sem hér eru birtar.
Hvort tveggja er að pappírinn er
góður og prentun hefur tekist vel
þannig að myndaefnið er meira en
prýði — það er efni út af fyrir sig.
Um höfundinn, Einar Laxness,
er það að segja að hann er hér á
heimaslóð, getur maður sagt; hef-
ur áður sent fræsér mikið rit um
Jón Guðmundsson ritstjóra, sam-
tíðarmann Jóns forseta, og er því
manna kunnugastur því efni sem
hann hefur hér með viðað saman
og búið í hendur lesendum. Bók
hans er því í senn: reist á
traustum fræðilegum grurini og
aðgengileg hverjum sem er.
Erlendur Jónsson.
l|)Uðtíl
í hjarta borgarinnar *
aö Austurstræti 22.
■■■f
NGLINGADEILD
\RNABÆR
HLJOMDEILD
%li
=Ooiö til