Morgunblaðið - 01.02.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1980
Eru umsagnir í»jóðhagsstofn-
unar um ef nahagstillögur
flokkanna ekki marktækar?
Mér hefur lengi verið ljóst, að
ýmsar tillögur svonefndra „efna-
hagssérfræðinga" eða ráðleggingar
„efnahagsráðunauta" hins opinbera,
hafa verið hæpnar í meira lagi, svo
ekki sé fastar að orði kveðið. Það
var fyrst um 1950, að íslenzk
stjórnvöld gáfust formlega upp við
að hugsa sjálfstætt um vandamál
efnahagslífsins og gáfu sig á vald
„efnahagssérfræðinga" og „efna-
hagsráðunauta".
Þá hófst Benjamíns-tímabilið í
íslenzkum efnahagsmálum og auð-
vitað með stórfelldri gengislækkun.
Síðan hafa nýir „Benjamínar" kom-
ið til sögunnar með mikla „sér-
fræði" og sífelldar gengislækkun-
arráðleggingar. Það voru slíkir sér-
fræðingar, sem reiknuðu það út, að
nýju skuttogararnir af minni gerð
gætu aldrei borið sig og að misráðið
væri að kaupa slík skip. Reynslan
hefur hins vegar leitt í Ijós, að þeir
eru hagkvæmastir allra íslenzkra
fiskiskipa í rekstri og eru nú reknir
með gróða.
Það voru líka þessir sömu „efna-
hagssérfræði ngar“, sem ráðlögðu í
desember 1972 20% gengislækkun
og tilsvarandi kauplækkun og sendu
frá sér langa og mikla skýrslu um
ískyggilegar horfur í íslenzkum
efnahagsmálum. Minnstu munaöi,
að ríkisstjórnin félli vegna deilna
um þessar efnahagsráðleggingar.
Ríkisstjórnin hélt þó velli; gengið
var fellt um aðeins 10.7% og fallið
var frá kauplækkun. Aðeins tveir
mánuðir liðu frá þessari gengis-
lækkun þar til ljóst var, að gengis-
iækkunin hafði verið óþörf og
ástæða var til að hækka gengið
aftur um meir en það sem gengis-
lækkunínni nam.
I 30 ár höfum við Islendingar búið
við mikið sérfræðingaveldi í efna-
hagsmálum og með þeim árangri
sem allir þekkja í dag.
Sérfræði er góð að því marki sem
henni er ætlað að ná. Sérfræðistofn-
anir t.d. á sviði efnahagsmála geta
veitt gagnlegar upplýsingar um
ýmsa þætti efnahagslífsins. Slíkar
stofnanir eiga hins vegar ekki að
taka pólitískar ákvarðanir eða
ákveða stefnu í atvinnu- og efna-
hagsmálum. Þá stefnu verða stjórn-
málamenn að marka að fengnum
þeim upplýsingum sem þeir telja
nægilegar. Þeir stjórnmálamenn
sem leggja sig í duftið fyrir allri
„sérfræði" og ætlast til að sérfræði-
stofnanir taki fyrir þá ákvarðanir,
eru til lítils gagns, og í rauninni má
segja, að þeir séu óþarfa milliliðir í
kerfinu og betra sé þá að láta
sérfræðingana stjórna beint og
milliliðalaust.
í stjórnarmyndunarviðræðum
flokkanna að undanförnu hefur
ósjálfstæði sumra stjórnmála-
forystumanna verið alveg ótrúlegt.
Þegar fram hafa komið nýjar tillög-
ur eða hugmyndir, þá hefur verið
spurt um skoðun Þjóðhagsstofnunar
og umsagnir hennar síðan teknar
eins og einhver stórisannleikur.
Ljóst er að forstöðumaður Þjóð-
hagsstofnunar er farinn að notfæra
sér ósjálfstæði og skoðanaleysi
þessara stjórnmálamanna og gefur
því umsagnir um málefni, sem eru
iangt frá sérfræðiþekkingu hans
og reyndar sýnist „sérfræðin" æði
hæpin á stundum.
Ég ætla hér að víkja að nokkrum
atriðum, sem fram hafa komið í
þessum umsögnum Þjóðhagsstofn-
unar m.a. til að vekja athygli á
þeirri hættu, sem felst í gagnrýnis-
íausri afstöðu til svonefndrar „sér-
fræði“.
1. Sérfræði Seðlabankans
gegn sérfræði
Þjóðhagsstofnunar
Þegar Hagfræðideild Seðlabank-
ans fékk til athugunar umsögn
Þjóðhagsstofnunar um tillögur
Sjálfstæðisflokksins í efnahagsmál-
um, þótti sérfræðingum Seðlabank-
ans meir en nóg um „sérfræði"
þeirra í Þjóðhagsstofnun. í áliti
Seðlabankans komu fram gjörólík-
ar skoðanir þeim sem bjóðhags-
stofnun hafði sett fram. Þannig
segir Seðlabankinn orðrétt um álits-
gerð Þjóðhagsstofnunar:
„Hér eru að verki vélrænir út-
reikningar reistir á forsendum um
vanahundna verðbólguhegðun.
Niðurstöður af þessu tagi verða
ekki teknar alvarlega sem stefnu-
ráðgjöf.“
Sérfræðingar Seðlabankans telja
með öðrum orðum að umsögn Þjóð-
hagsstofnunar sé svo langt frá réttu
lagi að hún verði ekki tekin alvar-
lega. I áliti Seðlabankans segir
ennfremur:
„leiðir niðurtalningarferiil
Framsóknarflokks þannig til 7.8%
kjaraskerðingar að meðaltali 1980,
en frá sama grunni til 11.2%
skerðingar að meðaltaii 1981.“
Þjóðhagsstofnun hafði hins vegar
talið í sínum útreikningum að
niðurtalningarleið Framsóknar
leiddi til 5.2% kjaraskerðingar
1980 og 3% til viðbótar 1981. Hér
ber „sérfræðinni“ ekki saman og
sýnist greinilegt á línuriti Seðla-
bankans og röksemdum að mái-
staður Þjóðhagsstofnunar sé veikur.
í umsögn Seðlabankans segir
ennfremur um útreikninga Þjóð-
hagsstofnunar:
„að stefnt sé að mun meiri
kjaraskerðingu en raunverulegt
efnahagslegt tiiefni sé til.“
2. Dæmi um hroðvirkni
í vinnubrögðum
Þjóðhagsstofnunar
í umsögn Þjóðhagsstofnunar um
tillögur Alþýðubandalagsins um
lækkun vaxta segir t.d. orðrétt:
„Líklega má finna dæmi þess að
lækkun vaxta af rekstrarlánum
gæti a.m.k. í orði leitt til lækkunar
kostnaðar við framleiðslu eða
dreifingu vöru og þar með e.t.v. til
lækkunar vöruverðs.“
Hvað segja menn um „sérfræði"
af þessari gerð? „Líklega má finna
dæmi þess“ að lækkun vaxta gæti
haft áhrif á kostnað í framleiðslu,
eða við dreifingu á vöru. Og þó er
hætt við „að minnsta kosti í orði“.
Vaxtakostnaður er þó orðinn einn
af hæstu útgjaldaliðum í rekstri
allra fyrirtækja. í ýmsum tilfellum
er vaxtakostnaðurinn orðinn hærri
en allur launakostnaður, en mjög er
algengt að vaxtagjöldin séu 40—
50% á móti launum. Samkvæmt
skýrslum Seðlabankans voru útlán
bankanna til verzlunarinnar þann 1.
des. s.l. 47.7 milljarðar króna.
Hagfræðideild Seðlabankans segir
að meðalútlánsvextir séu nú um
37—38%. Ef reiknað er með að þessi
útlánafjárhæð til verzlunarinnar
beri 35% meðalvexti, þá nema
vaxtagjöldin á einu ári 16.7 millj-
örðum króna. Hér er aðeins um eitt
dæmi um vaxtaútgjöld að ræða.
Forstöðumaður Þjóðhagsstofnun-
ar getur að sjálfsögðu haft sínar
skoðanir á tillögum um vaxtalækk-
un, en hann getur ekki stöðu sinnar
vegna talað eins og óvitandi barn
um málið. Það var heldur ekki verið
að leita eftir „áliti hans“ á þeirri
pólitísku aðgerð, sem vaxtalækkun
er. Hann átti að meta afleiðingar
hennar eða talnalega stærð, en allt
fjas, sem.fram kemur í umsögninni,
er í rauninni út í bláinn.
3. Andstaða við
útflutningsbætur
á landbúnaðarvörur
I tiilögum Alþýðubandalagsins
Lúðvík Jósepsson
var tekin upp sú tillaga að útvega
skyldi 3.0 milljarða króna að láni til
að mæta að nokkru þeim vanda sem
bændur eru í vegna skorts á útflutn-
ingsbótum vegna framleiðslunnar
1978. Tillaga um þetta hefur verið
flutt á Alþingi og nú liggur fyrir að
mikill meiri hluti alþingismanna
styður þessa tillögu. í umsögn
Þjóðhagsstofnunar er í löngu máli
fjasað gegn þessari aðgerð. Þar
segir m.a.:
„... að með þessu sé farið inn á
þá braut að teygja verðábyrgð
ríkissjóðs fram yfir lögskylt há-
mark.“
Og enn fremur segir:
„... virðist hér um beinar verð-
uppbætur eða rekstrarstyrki að
ræða og orkar tvímæiis að fjár-
magna slíkt með lántökum."
Allt eru þetta getsakir og rugl út í
bláinn. Hér var um að ræða að
útvega lán til að leysa í bráð úr
aðkallandi vanda.
Forstöðumaður Þjóðhagsstofnun-
ar getur verið á móti öllum tillögum
til að leysa úr vandamálum bænda.
Um skoðanir hans er ekki spurt í
þessu tilfelli. Auðvitað er það meiri-
hluti Alþingis, sem ákveður hvort
hann telur rétt og nauðsynlegt að
hlaupa undir bagga með bændum
eða ekki.
4. Ósamræmi í saman-
burði á tillögum
Þegar Þjóðhagsstofnun sendi frá
sér umsögn um „efnahagsmálahug-
myndir" sjálfstæðismanna gerði
hún jafnframt samanburð á þeim og
fyrri tillögum, sem fram höfðu
komið. Hún setti því upp töflu um
tillögur Framsóknar, tillögur Al-
þýðuflokks og hugmyndir Sjálfstæð-
isflokks. Samanburður þessi var
kynlegur á margan hátt.
í hugmyndum sjálfstæðismanna
var gert ráð fyrir í öðru tilfellinu, að
engar vísitölubætur á laun yrðu
greiddar 1. marz n.k. og 1. júní, en í
hinum að vísitölubætur á þessum 6
mánuðum yrðu felldar niður sem
næmi 15%-stigum. Hér var því um
mikla launalækkun að ræða, þar
sem reiknað var með um eða yfir
20% vísitölubótum á laun á þessum
tíma. Sjálfstæðismenn ætluðu síðan
að bæta þetta upp að nokkru leyti
með skattaiækkun.
Þjóðhagsstofnun gerði hins vegar
ekki mikið úr áhrifum á verðbólgu
af þessari kauplækkun. Hún sagði:
„Launasparnaðurinn 1. marz og
1. júní gæti um sinn leitt til
hagstæðari niðurstöðu en ella, en
þau áhrif eyðast fljótt þegar á
líður."
Enga slíka athugasemd gerði hún
hins vegar um kauplækkunartillög-
ur Framsóknar og Alþýðuflokks, þó
að þar væri um sams konar visitölu-
skerðingu að ræða, aðeins minni í
upphafi, en jafnmikla þegar kæmi
fram á árið 1981.
Þetta þótti sjálfstæðismönnum
harla einkennilegt og gerðu athuga-
semdir. En þá svaraði Þjóðhags-
stofnun:
„ljóst er að allur samanburður á
„kaupmáttaráhrifum" i dæmunum
fjórum 1981, kann að orka tvímæl-
is...“
Og síðar segir hún:
„Þetta er því ekki nein kaup-
máttarspá fyrir árið 1981.“
En eigi að síður hafði stofnunin
stillt upp tillögum flokkanna í
samanburðartöflu, sem síðan var
lagt út af í öllum blöðum. Tillögu-
hugmyndir sjálfstæðismanna gerðu
ráð fyrir meiri kauplækkun fyrst, en
á móti kom skattalækkun, sem lítið
virtist tekið tillit til.
5. Ríkisfjármáladæmið
í tillögum Alþýðubandalagsins
var gert ráð fyrir allmiklum nýjum
útgjöldum ríkisins, en einnig fyrir
nýjum tekjum. í umsögn Þjóð-
hagsstofnunar um þessar tillögur
kemur fram undraverð þrjóska og
þráhyggja og beinlínis rangtúlkun.
Stofnunin setur upp töflu yfir áhrif
þessara tillagna á ríkisfjármála-
dæmið. Þar kemur þetta fram:
Rekstrarjiifnuður yrAi .0.1 milljarAar
hasstæAur
Jöfnuður lána utan
SeAlabanka ok jöfnuður
viðskiptareikninxa ...10.4 milljarAar
hagstæður
Greiðsluafkoma yrði ..10.8 milljarðar
hagstæður
Áætluð endurgreiðsla lána
við Seðlabankann .............5.6 milljarðar
hagstæður
Þetta eru allt tölur Þjóðhags-
stofnunar, þegar hún hefur áætlað
hve mikið gæti komið inn á árinu af
nýjum tekjum samkv. tillögum Al-
þýðubandalagsins.
En hvað segir svo í umsögn
Þjóðhagsstofnunar?
Þar segir:
„Samkvæmt þessu dæmi yrðu
greiðsluhreyfingar ríkissjóðs við
Seðlabankann 12—14 milljörðum
króna óhagstæðari 1980 en reiknað
er með í fjárlagafrumvarpi."
Og enn segir Þjóðhagsstofnun að
tillögunum hlyti að fylgja „alvar-
legur halli á ríkissjóði".
Hvoru tveggja fullyrðingin er
röng.
Beinar niðurgreiðslur á skuldum
við Seðlabankann mundu lækka um
8.5 milljarða eins og skýrt kemur
fram í tillögunum, en ekki um
12—14 milljarða og um rekstrar-
halla yrði ekki að ræða hjá ríkis-
sjóði, en hins vegar um verulegan
greiðsluafgang.
Þessar fullyrðingar Þjóðhags-
stofnunar eru sérstaklega athyglis-
verðar þegar þess er gætt, hvað hún
segir um tillögur Framsóknar og
Alþýðuflokks varðandi ríkissjóðs-
dæmið.
I þeirri umsögn er ekki minnzt á
„hallarekstur ríkissjóðs" þó að aug-
ljóslega vanti marga milljarða upp
á að tekjur og gjöld standist á.
í umsögn Þjóðhagsstofnunar um
tillögur Sjálfstæðisflokksins og
samanburð á þeim og tillögum
Framsóknar- og Alþýðuflokks segir
m.a.:
„í dæmum 2 og 3 (Framsóknar-
og Alþýðuflokks) er á sama hátt
gert ráð fyrir skattalækkun um 1%
af ráðstöfunartekjum i tilviki 1, en
i tilviki 2 er gert ráð fyrir 10
milljarða króna skattalækkun til
viðbótar."
Hér kemur fram að í tilviki 2, sem
er tillögugerð Framsóknar er gert
ráð fyrir skattalækkun um 7.0
milljarða, eins og fjárlagafrumvarp
kratanna gerir ráð fyrir og enn til
viðbótar 10 milljarða skattalækk-
un. Framsókn á því eftir að gera
grein fyrir hvernig hún ætlar að
gera upp ríkissjóðsdæmið með 7+10
^Dale .
Camegie
Sölunámskeiðið
Nýtt námskeið er að hefjast — Þriöjudagskvöld.
Námskeiðið getur hjálpað þér að:
★ Öölast meir trú á söluhæfileikum þínum og
starfið verður auöveldara.
★ Að nota vöruþekkingu þtna og byggja upp
meiri eldmóð.
★ Þjálfa betri sölutækni og læra aö skilgreina
söluna.
★ Svara mótbárum á sannfærandi hátt.
Árangurinn veröur sá aö sölumaöurinn lærir að
ná: Vinsamlegri athygli, vekja áhuga, byggja
upp sannfæringu, kveikja löngun til aö Ijúka
sölunni.
Fyrir áhugasama sölumenn er þetta fjárfesting
sem skilar arði ævilangt.
Innritun og upplýsingar í síma:
82411
Einkaleyfi á íslandi
STJÓRNUNARSKÓLINN
Konráð Adolphsson
bAl.r. CARNF.GIF.
N.4MSKEIDIN