Morgunblaðið - 08.06.1980, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ1980
49
99 Á Kolaskaga er loftmengunin af völdum gríðarstórra
fosfatverksmiðja svo mikil... að snjórinn er svartur að lit 99
(Sjá: Náttúruspjöll)
ÞJOÐHOFÐINGJAR
NÁTTÚRUSPJÖLL
„Mahmud Shahanshah af
Persíu. Komst til valda í
Kandabar með því að myrða
frænda sinn ... missti mikil
lönd til Rússa og Tyrkja.
Missti gjörsamlega glóruna
og myrti fjöldamarga (óvíst
hve marga) Safavi-prinsa;
suma hjó hann sjálfur i spað.
Hrakinn frá völdum vegna
fullkomins aumingjaskapar
þann 22. april árið 1725.
Nákvæm dagsetning og
samviskusemin sem lýsir sér í
orðunum „fjöldamarga (óvíst
hve marga)“ segir það sem
segja þarf um það hvert
verkið ei og höfundur þess:
Kóngafjölskyldur um víða
veröld, í útgáfu Burks, og
höfundurinn er John Ezard.
í útgáfum Burkes hefur fram
til þessa verið fjallað um háað-
alinn í Englandi og Evrópu en
nú er farið út á álíka hálar
brautir þar sem eru ættbogar
kónga og keisara í Afríku og
Austurlöndum nær. í saman-
burði við það, sem þar kemur
fram, eru Rósastríðin ensku
hreinasta barnagaman og þarf
nú enginn að halda því lengur
fram, að hinn afsetti Iranskeis-
ari hafi verið einhver braut-
ryðjandi í því að koma and-
stæðingum sínum fyrir katt-
arnef. I kaflanum um Mahmud,
sem segir frá hér í upphafi, er
ennfremur greint frá því, að
hann hafi verið tekinn af lífi í
Isfahan-fangelsinu þann 25.
dag aprílmánaðar og að As-
hraf, næsti keisari — og sá
síðasti — af Ghalzai-ættinni,
hafi að því búnu „blindað eða
drepið" þriggja ára gamlan son
Mahmuds. Ashraf aftur á móti
var drepinn þegar hann flýði
undan óvinum sínum til
Kandahar á árinu 1730.
Burkes-útgáfufélagið er
einkar hreykið af kaflanum um
íran en þar eru í fyrsta sinn
raktar ættir sex keisaralegra
fjölskyldna allt aftur til ársins
1501. „Þar er sagt frá öllum
ódæðisverkunum og morðunum
Misjafn
sauður
í mörgu
fé — að
ekki sé
meira
sagt
og ekkert undan dregið," segir
Felicity Mortimer, fram:
kvæmdastjóri útgáfunnar. „í
hvert sinn sem einhverri ætt-
artölunni lýkur táknar það
oftast að síðasti niður hennar
hefur verið augnstunginn,"
segir Felicity ennfremur.
svosem enginn brautryðjandi.
dómari og Simeon Marcos-Valdez,
frændur forsetans, hafa áhuga á
sykurframleiðslu, námurekstri,
járni stáli og steypu. Þeir hafa náð
fjölmörgum opinberum byggingar-
samningum.
Systirin Foruna Marcos Barba
fæst við fasteignasölu, ferðaþjón-
ustu og stjórnar gámaskipaviðskipt-
um við Evrópulönd.
Framtakssemi Rounraldez-fjöl-
skyldunnar hefur ekki gefið forseta-
fjölskyldunni neitt eftir.
Benjamín „Kokoy" Roumaldez,
bróðir frú Marcos, á banka, fram-
leiðslufyrirtæki og dagblað. Al-
mennt er talið, að hann eigi
Rafveitufélagið í Manilla þótt ýmsir
aðrir séu skráðir fyrir því, en það
fyrirtæki féll árið 1975 úr höndum
Lopez-ættarinnar, sem er aðal-
stjórnmálaandstæðingur Marcos-
stjórnarinnar.
Eldri bróðirinn Alfredo „Bejo“
Roumaldez er eigandi Manilla Bay
fyrirtækisins, en það hefur einokun
á fjárhættuspilum og starfrækir
spilavíti í Manilla og þremur borg-
um öðrum. Eftir að lýst hafði verið
yfir herlögum, voru spilavíti bönn-
uð, þar til Beja lagði þessa grein
fyrir sig.
Yngri systirin Alita giftist inn í
Martel-fjölskylduna. Þeim hefur
einnig vegnað vel. Þau eiga verzlun-
armiðstöð, tvö stálfyrirtæki og
meirihluta í Sheraton-hótelinu í
Manilla.
Þannig heldur listinn áfram og
þótt tálmanir herlaganna og sam-
staða hinnar nýríku valdaklíku hafi
takmarkað svigrúm rannsóknarinn-
ar, eru þó skráð í plagginu 265
fyrirtæki, sem ættingjar og vinir
forsetahjónanna eru eigendur að
eða ráða meirihluta í.
Þetta eru stærstu, valdamestu og
ábatasömustu fyrirtæki landsins og
flest þeirra fóru fyrst að dafna eftir
að herlögum var lýst yfir.
Höfundar skýrslunnar eru að von-
um nokkuð tortryggnir á réttlæt-
ingu herlaganna, sem er með orðum
Marcos forseta „að reisa nýtt þjóð-
félag og bjarga lýðveldinu frá
stjórnleysi kommúnistabyltingar."
Það, sem Marcos hefur í rauninni
gert, að sögn höfundanna, „er að
framlengja stjórnmálavöld sín og
færa yfirráð sín inn í viðskiptalífið
og þar með auðga sjálfan sig,
ættingja sína og vildarvini."
- BRIANEADS
íranskeisari fyrrverandi
sleppur tiltölulega vel í þessari
frásögn af blóðugum hryðju-
verkum, fjölkvæni og tilviljun-
arkenndum ríkjamyndunum.
Hann er sagður samviskusam-
ur stjórnandi, vel gefinn og
aðlaðandi og mikill vinur Vest-
urlanda. Sagnfræðingum er
hins vegar látið eftir að dæma
um sök hans í „ragnarökunum
á síðasta ári“.
Annar Persakeisari, sem
fyrr var uppi, Aga Muhammad,
seldi 20.000 þegna sína í þræl-
dóm og lét blinda aðra 20.000.
„Hið alkunna grimmdaræði
Aga Muhammad má að nokkru
skýra með því að hann var
geldingur og lét sér það ekki
vel líka,“ segir í bókinni.
I kaflanum um Egyptaland
segir, að þegar stofnandi Eg-
yptalands vorra daga, Mu-
hammad Ali, hafi „endanlega
verið orðinn vitlaus", hafði
Ibrahim, sonur hans, tekið við
veldissprotanum. Þegar Ibra-
him hélt frá Konstantinopel
með gufuskipi til að vitja ríkis
í Egyptalandi, ákvað hann að
öllu fylgdarliðinu skyldi kastað
fyrir borð og beið ekki boðanna
með þá framkvæmd. Einn
fylgdarmanna hans komst þó
lífs af en hann gat haldið
Ibrahim upp á „kjaftatörn" þar
til skipið var komið í höfn.
Ibrahim lét lífið á þann „kon-
unglega“ hátt, að hann sporð-
renndi úr tveimur ísköldum
kampavínsflöskum. Eftirmað-
ur Ibrahims lét lífði fyrir hendi
tveggja þræla og sá, sem tók
við af honum, „sveiflaðist á
milli stjórnlausrar grimmdar
og takmarkalauss örlætis".
„Látið hann fá tvö hundruð,"
átti hann til að hrópa og vissi
þá enginn hvort hann átti
heldur við gullpeninga eða
vandarhögg.
Burkes-útgáfan hefur engar
áhyggjur af því að einhver
kunni að fyrtast við það sem
fram kemur í bókinni. „Það
gefur auga leið, að svona bók er
ekki hægt að gefa út án þess að
eiga það á hættu að einhver
móðgist," segir Felicity Mort-
imer.
Kaflinn um Saudi-Arabíu
þykir athyglisverðastur fyrir
það hvað hann er viðburða-
snauður. Saud konungi, sem
átti 61 eiginkonu, er það helst
fundið til foráttu að hafa verið
„fullörlátur" og um prinsess-
una frægu, sem allur styrinn
hefur staðið um, er aðeins sagt,
að hún hafi verið sjötta barn
Fahd prins og verið „tekin af
lífi fyrir hórdóm í nóvember
árið 1977“.
Skemmtilegasti bókarkafl-
inn er þar sem segir frá Mulay
Ismail, Marokkókonungi, sem
átti fleiri eiginkonur, hjákonur
og afkomendur en nokkur ann-
ar stjórnandi bæði fyrr og
síðar. Ein eiginkvenna hans
var ensk og önnur írsk og sagt
er að á fjórum mánuðum árið
1704 hafi honum fæðst 40
synir. Árið 1721 var hann
orðinn faðir 700 sona og meira
en 350 dætra. „Mulay Ismail
var kennt síðasta barnið," segir
í bókinni, „átján mánuðum
eftir að hann féll frá.“
Þar er mengun-
in einskonar
ríkisleyndarmál
í iðnvæðingar-
ákafa sinum
hafa rússnesk
stjórnvöld lagt í
auðn landsvæði
í Sovétríkjunum
sem er jafn stórt
allri Vestur-
Evrópu og eins
og tiðkast austur
þar voru íbúarnir,
sem héruðin
byggðu, ekki
spurðir álits á
einu eða neinu.
Þessar
óhugnanlegu
upplýsingar koma
fram í skýrslu,
sem var smygl-
að út úr Sov-
étrikjunum og er
höfundurinn <
sagður Boris
Komarov, sem er
dulnefni, en
liklegt er talið að
skýrsluna hafi
unnið nokkur
hópur manna, sem
vegna sambanda
sinna hefur að-
gang að ýmsum
leynilegum upplýs-
ingum. Sérfraeð-
ingar á Vestur-
löndum, sem
hafa lesið skýrsl-
una, eru a.m.k.
sannfærðir um
áreiðanleik hennar.
ar um mengunina í
þeirra eigin landi,
þ.e.a.s. aðrir en
þeir sem verða
fyrir barðinu a
henni.
Komarov seg-
ir frá næstum því
óviðunandi lífsskil-
yrðum í fjarlæg-
um héruðum
þar sem iðnaði
var komið á fót án
nokkurs tillits til
hollustuhátta
eða áhrifa hans á
lífríkið. Á Kola-
skaga er loft-
mengunin af
völdum gríðar-
stórra fosfat-
verksmiðja svo
mikil, að snjór-
inn, sem fellur
þar til jarðar, er
svartur á lit.
í ónefndri
borg í Úralfjöll-
um var settur á
laggirnar sér-
stakur vinnu-
flokkur sem hafði
það verk með hönd-
um að hreinsa sót
af öllum skorst-
einum í borginni
á þriggja mánaða
fresti — til að
koma í veg fyrir
að þeir hryndu
vegna efnaátu.
standa: auðn og
eyðilegging,
stórkostlegri en
orð fá lýst.
Mengunin,
eins og henni er
lýst í bók Kom-
arovs, er miklu
meiri en Vest-
urlandabúar geta
gert sér í hugar-
lund. í stórum
hluta bókarinn-
ar eða skýrslunn-
ar lýsir höfundur
eyðileggingunni í
Síberíu þar sem
iðnaðurinn hefur
„hámað í sig“
gríðarstór land-
flæmi, vötn,
skóga og ár.
Ein pappírs-
verksmiðja með
öllu, sem tilheyrir,
„eyðir jafn miklu
skóglendi á einu
ári. og svarar til
þriggja Lúxem-
borga“. Baikal-
vatn, sem er eitt
stærsta og dýpsta
stöðuvatn í víðri
veröld, hefur ver-
ið eitrað með
mikilli brenni-
steinssýru og öðr-
um efnum sem
streyma frá
verksmiðjunum á
vatnsbakkanum.
„Þetta eru yf-
irgripsmestú
upplýsingar af
þessu tagi, sem
hafa borist frá
Sovétríkjunum,
og ástandið sem
þar segir frá er
miklu alvar-
legra en nokkurn
okkar óraði fyrir,"
segir einn sér-
fræðinganna,
Marshall I. Gold-
man, prófesor við
rannsóknamið-
stöðina í Har-
vard.
í Sovétríkj-
unum er hin op-
inbera afstaða sú,
að mengun sé ein-
göngu fylgifisk-
ur hinna gírugu
kapitalista á Vest-
uríöndum og af
þeim sökum
vita fæstir Rúss-
Komarov
heldur því fram,
að tíðni lungna-
krabbameins í
Sovétríkjunum
hafi tvöfaldast á
síðasta áratug og
að fæðingargallar
aukist svo mjög,
að útlit sé fyrir
að árið 1990 fæðist
sjötta hvert
rússneskt barn
með einhvern
erfðagalla. Þegar
sovésk stjórnvöld
lögðu á ráðin
um nýjar iðn-
borgir á sjötta og
sjöunda áratugn-
um var ekkert
til í þeirra huga
sem hét „náttúru-
vernd", segir höf-
undur skýrsl-
unnar. Afleið-
ingarnar létu held-
ur ekki á sér
Ám, fljótum
og mýrlendi í
Vestur-Síberíu hef-
ur verið spillt
með úrgangi frá
„þúsundum olíu-
linda en olíu-
menguðu vatni úr
jarðlögunum er
dælt beint út í
næsta vatn eða
fljót“.
Sovésk
stjórnvöld hafa
með öllu neitað að
taka þátt í al-
þjóðlegri um-
ræðu um um-
hverfisvernd enda
yrðu þau þá að
viðurkenna
vandann og
svipta um leið hul-
unni af leyni-
legum iðnverum
í Sovétríkjunum.
- JOYCE
EGGINTON.