Morgunblaðið - 10.07.1980, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ1980
19
Enginn
fögrum ordrnn
Gunnar Flóvenz:
fitnar af
Fyrirspurn
til samninganefndar íslendinga
í Jan Mayen-málinu
Norsk stjórnvöld haía nú á
ný — þrátt íyrir viðvaranir
fiskifræðinga og i trássi við
ákvæði nýgerðs samkomulags
milli landa okkar — leyft
veiðar á sild úr norsk-íslenzka
sildarstofninum, þ.e.a.s. þeirri
síld, sem til skamms tíma
nefndist „Íslandssíld“ eða
„Norðurlandssíld“ þegar hún
var veidd að sumrinu eða
fyrrihluta vetrar.
Svo sem kunnugt er, var ein
helzta ástæðan fyrir hruni
þessa síldarstofns talin vera
hin gegndarlausa veiði Norð-
manna á ungsíldinni, þannig að
um eðlilega endurnýjun gat
ekki orðið að ræða. Sumir hafa
þó bent á að aðrar orsakir
kunni einnig að hafa átt hér
sök á.
Eftir að ljóst varð að í óefni
var komið, í lok sjöunda ára-
tugarins, leyfðu Norðmenn
síldveiðiskipum sínum áfram
að eltast við leifar hrygn-
ingarstofnsins, sem leiddi til
þess að hann komst í slíkt
lágmark að vafasamt var talið
að hann myndi ná að rétta við
og varir það ástand enn í dag
að flestra dómi.
Norskir fiskifræðingar virt-
ust lengi að átta sig á hættunni,
og þegar þeir loksins gerðu sér
hana ljósa, og hvöttu til al-
gjörrar veiðistöðvunar, brugð-
ust stjórnvöld og leyfðu áfram
veiðar á takmörkuðu magni,
þvert ofan í viðvaranir fiski-
fræðinga.
Á árinu 1978 voru allir fiski-
fræðingar sammála um að
stöðva yrði veiðarnar með öllu,
en norsk stjórnvöld létu undan
þrýstingi útvegsmanna, sjó-
manna og fleiri hagsmunaaðila
og heimiluðu veiðar á 70.000 hl.
í þessu sambandi er rétt að
geta þess að reynslan hefir
orðið sú á undanförnum árum
að kvótatakmörkin hafa ekki
verið virt, og er það almennt
viðurkennt í Noregi, samanber
„svörtu síldina", sem hvergi
kemur fram í skýrslum.
Snemma árs 1978 ræddi ég
mál þessi við þáverandi sjávar-
útvegsráðherra, Matthías
Bjarnason, og benti á að nauð-
synlegt væri að íslenzk stjórn-
völd og Hafrannsóknastofnun-
in gerðu sitt ítrasta til þess að
reyna að koma í veg fyrir að
norsk stjórnvöld létu undan
þrýstingi hagsmunahópanna
meðan stofninn væri að komast
í eðlilegt ástand. Sjávarútvegs-
ráðherra brást vel við og hafði
samband við hinn norska
starfsbróður sinn, Eyvind
Bolle. Tjáði Matthías mér síðar
að Bolle hefði lofað sér því að
taka ekki ákvörðun í málinu,
nema að höfðu samráði við
hann. Þetta loforð var ekki
efnt, og dreg ég ekki í efa að
Matthías Bjarnason muni vera
reiðubúinn að staðfesta það.
Norski sjávarútvegsráðherr-
ann lét hafa það eftir sér seint
á árinu 1978, að æskilegt væri
að friða norsk-íslenzku síldina
með öllu þar til stofninn kæm-
ist vel yfir öll hættumörk og
mun hann hafa tilgreint tvær
ástæður: Annars vegar væri
það æskilegt frá fiskifræðilegu
sjónarmiði, og hins vegar væri
mjög erfitt að skipta kvótunum
milli héraða og veiðiaðferða, og
vitnaði í því sambandi til hat-
rammara deilna út af því máli
á vertíðinni árið áður.
Eftir miklar deilur bönnuðu
norsk stjórnvöld svo síldveiðar
á sl. ári, en í vetur og vor höfðu
norsku þrýstihóparnir sig mjög
í frammi og gerðu hverja sam-
þykktina á fætur annarri varð-
andi heimild til veiða þrátt
fyrir það að flest benti til þess
að norsk-íslenzki stofninn væri
í sama hættuástandinu og í
fyrra. Þessir hópar komu sér
saman um að krefjast
200.000-300.000 hl. kvóta á
þessu ári.
Nú hefur norska ríkisstjórn-
in látið undan þessum kröfum
og heimilað veiðar á 100.000 hl.
sem að flestra dómi jafngildir
2—300.000 hl. afla ef miðað er
við reynslu undanfarinna ára.
Þessi ákvörðun norsku ríkis-
stjórnarinnar er gerð án sam-
ráðs við íslenzk stjórnvöld
þrátt fyrir ákvæði Jan-Mayen-
samkomulagsins um samráð
við íslendinga á þessu sviði.
Þar sem ég hefi orðið var við
mismunandi skilning hjá
samningamönnum okkar varð-
andi þessi ákvæði samkomu-
lagsins, leyfi ég mér hér með að
beina þeirri fyrirspurn til ís-
lenzku samninganefndarinnar
hvernig skilja beri ákvæðin.
Ennfremur vil ég beina þeirri
fyrirspurn til viðkomandi ís-
lenzkra stjórnvalda hversvegna
hafnað hafi verið sérstakri ósk
nokkurra íslenzku fulltrúanna í
fiskveiðinefndinni um að taka
síldveiðimálið sérstaklega á
dagskrá á fundum nefndarinn-
ar í Reykjavík í júní sl.
Jafnframt leyfi ég mér að
spyrjast fyrir um það hvort
rétt sé að Norðmennirnir hafi á
fundum þessum gefið í skyn að
til stæði að leyfa á ný veiðar á
norsk-íslenzku síldinni án sam-
ráðs við íslendinga og að ís-
lenzka viðræðunefndin hafi
ekki formlega mótmælt slíkum
fyrirætlunum.
Ég tel rétt að vekja athygli á,
að sú skoðun er nú almennt
ríkjandi í Noregi, að nái stofn-
inn ákveðinni stærð muni hann
halda á haf út, og þá sennilega
á Islandsmið, í ætisleit að
lokinni hrygningu, eins og ætíð
áður en hrunið mikla varð.
Ýmsir hagsmunahópar í Noregi
hafa ekki farið dult með þá
skoðun, að því sé æskilegast
fyrir Norðmenn að koma í veg
fyrir þetta með það háum
veiðikvótum að stofninn nái
ekki að verða aftur það stór að
hætta sé á að hann taki upp
fyrri ætisgöngur til íslands og
Jan Mayen enda hafa Norð-
menn skipt um nafn á stofnin-
um og Bolle segir, að hann sé
nú séreign Norðmanna. Ekki
stendur nú fast frændsemin.
Jakob Jakobsson fiskifræð-
ingur lýsti yfir þeirri skoðun
sinni á fundi í húsakynnum
Raunvísindadeildar Háskólans
sl. vetur, að norsk-íslenzki síld-
arstofninn myndi nú líklega
vera búinn að ná sér vel á strik,
ef norsk stjórnvöld hefðu bann-
að veiðar eftir hrunið mikla
.1968/1969. í því sambandi er
rétt að geta þess, að fiskifræð-
ingar telja að íslenzki sumar-
gotssíldarstofninn, sem nú ber
uppi síldveiðarnar við ísland,
hafi aldrei orðið stærri en um
300 þús. tonn eftir að skipuleg-
ar rannsóknir hófust árið 1947,
en til samanburðar má geta
þess að norsk-íslenzki stofninn
er talinn hafa verið allt að 10
millj. tonn á sínum tíma.
Gunnar
Flóvenz
Ég tel varla þörf á því að
vekja athygli á því hversu
gífurlega þýðingu það myndi
hafa fyrir efnahags- og at-
vinnulíf íslendinga ef norsk-
íslenzka síldin kæmi á ný á
hinar fornu slóðir fyrir norðan
og austan Island að sumrinu og
haustinu, en vil þó minna á, að
um þriðjungur til helmingur af
öllum útflutningi íslendinga á
fyrri hluta síðasta áratugs voru
síldarafurðir.
Helztu fjölmiðlar okkar,
ríkisútvarpið og dagblöðin í
Reykjavík, eru sennilega þeir
aðilar sem mest völd hafa um
þessar mundir hér á landi. Að
undanskyldu Ríkisútvarpinu og
Dagblaðinu hafa fjölmiðlarnir
til þessa sýnt þessu mikla
hagsmunamáli okkar fremur
lítinn áhuga. Sú frétt að
Steingrímur Hermannsson
sjávarútvegsráðherra hyggist
mótmæla aðgerðum norsku rík-
isstjórnarinnar hefir t.d. aðeins
birzt í Morgunblaðinu en þó á
þann hátt að hún vekur litla
sem enga athygli. Mér virðist
sem menn átti sig ekki á því
hvað hér getur verið í húfi og
að hér sé um miklu stærra mál
að ræða en t.d. það hvort karl
eða kona sitji á Bessastöðum
næstu fjögur árin.
Ég geri mér fyllilega ljóst að
með greinarkorni þessu sé
hugsanlega komið við viðkvæm
kaun á einhverjum þeirra að-
ilja sem málið er skylt, og þá
fyrst og fremst í Noregi, en frá
mínum bæjardyrum séð getur
sú þögn sem ríkir í þessu máli
hér á landi haft örlagaríkar
afleiðingar, því þögn kann að
verða skoðuð sem samþykki.
Reykjavík, 5. júlí 1980.
Gunnar Flóvenz.
iNorges fiskerimínister: ■
IDen atlanto- I
Iskandiske I
Isildernorsk I
I— den har forandret sit vandrings-1
V monster og kan ikke betragtes som enI
I norsk-russisk-islandskfællesbestand m
Norðmenn reyna sí og æ að blanda Rússum í málið.
Til þess að veikja stöðu okkar, geía þeir sifellt í skyn,
að Rússar eigi hlut að þessu máli. Þar beita þeir
svipaðri aðferð og þeir gerðu í samningaviðræðum
um loðnumálið og Jan Mayen.
Norsk-íslenzk
tragikómedía
i.
Vorið 1980 er undirritað samkomulag milli lýðveldisins
íslands og konungsríkisins Noregs um fiskveiði- og
landgrunnsmál. í upphafi samkomulagsins er því m.a.
lýst yfir að ríkisstjórnir beggja landanna:
„viðurkenni nauðsyn á raunhæfum ráðstöfunum til
verndunar. skynsamlegrar nýtingar og endurnýjunar
lifandi auðæfa hafsins ...“ (1. málsgr.)
„viðurkenni að samkvæmt þjóðarrétti bera löndin tvö
sem strandríki höfuðábyrgð á raunhæfri verndun og
skynsamlegri nýtingu þessara auðlinda“ (2. málsgr.)
„viðurkenni mikilvægi samræmds, náins og vinsamlegs
samstarfs milli landanna tveggja ...“ (3. málsgr.)
„viðurkenni hversu mjög efnahagur íslands er háður
fiskveiðum ...“ (4. málsgr.)
í 1. grein samkomulagsins segir svo:
„Aðilar skulu hafa samstarf um framkvæmdaatriði á
sviði fiskveiða og skal sérstök áhersla lögð á ráðstafan-
ir vegna verndunar, skynsamlegrar nýtingar og
eðlilegrar endurnýjunar stofna sem ganga um hafsvæð-
ið milli íslands og Jan-Mayen ...“
Og 8. grein heíst með þessum orðum:
„Aðilar viðurkenna að nauðsynlegt kunni að vera
vegna raunhæfrar vemdunar og skynsamlegrar nýt-
ingar flökkustofna að ráðgast við önnur lönd og
samræma fiskveiðiráðstafanir hlutaðeigandi landa ...“
II.
Sérstök vinnunefnd Alþjóða hafrannsóknaráðsins
kemur saman i Bergen 14.—16. mai 1980 til að fjalla
um hið alvarlega ástand norsk-islenzka síldarstofnsins.
í nefnd
íslandi,
skýrslu, sem norskum stjórnvöldum er afhent skömmu
siðar segir að vinnunefndin endurtaki fyrri skoðun
sina þess efnis að banna eigi allar veiðar úr
norsk-islenzka stofninum bæði 1980 og 1981.
III.
Blekið er varla þornað á undirskriftum norsk-
íslenzka samkomulagsins og aðvörunarskýrslu Alþjóða
hafrannsóknaráðsins þegar norsk stjórnvöld leyfa
veiðar úr margnefndum norsk-islenzkum sildarstofni.
þessari eiga sæti fiskifræðingar frá Noregi.
Færeyjum, Sovétrikjunum og Kanada. í