Morgunblaðið - 03.08.1980, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1980
11
Jónas Eggertsson:
Fylgjandi
frjálsri
álagningu
„Frjáls verzlun hlýtur að skapa
það jafnvægi i efnahagslifinu,
sem við þurfum á að halda. en
það tekur væntanlega nokkurn
tima og á meðan verðbólgan er i
svona miklum ham, verður þetta
alltaf crfitt,“ sagði Jónas Egg-
ertsson bóksaii, er blaðamaður
ræddi við hann i bókaverzlun
hans að Rofabæ 7.
„Verzlunin er ekki beinlínis
frjáls nú, en frjálsræði hennar
hefur aukist verulega undanfarinn
áratug. En við munura lengra
aftur þessir eldri, nú þurfum við
ekki lengur að sitja á tröppunum
við Skólavörðustíg tólf frá sex á
morgnana til að bíða eftir leyfum.
Frelsi verzlunar felst í því, að geta
náð í þær vörur, sem viðskiptavin-
urinn óskar eftir, og að geta selt
þær á samkeppnisfæru og viðráð-
anlegu verði. Sá, sem ekki getur
veitt viðskiptavinum sínum slíka
þjónustu, hlýtur að detta upp
fyrir.
„Verðlagsákvæði og
verðbólga hefta
frelsi verzlunarinnar“
Verðlagsákvæði og fyrst og
fremst þessi rosalega verðbólga
hefta frelsi verzlunarinnar veru-
lega. Við getum ekki keypt stórt
og hagkvæmt inn, því ef við
losnum ekki strax við vöruna, étur
verðbólgan hana upp. Það er
bannað að láta vörulager fylgja
verðbólgunni og því verður lager-
inn að engu. Eg er fylgjandi
frjálsri álagningu og tel ólíklegt
að hún myndi hækka vöruverð.
Það hjálpar bara anzi lítið í
óðaverðbólgunni, nema því aðeins
að lagerinn mætti fylgja henni.
Þetta er hálfgert basl og við erum
alltaf að elta skottið á okkur og
lánsfé er engin lausn vegna hárra
vaxta.
„Verzlunin oft
álitin afæta“
Það eru nú á vissan hátt nokkuð
þokkalegir tímar, að minnsta
kosti miðað við það hvernig verzl-
unarhöftin voru fyrir mörgum
árum. Nú er mun meira vöruúrval
og vinnutími styttri og hagkvæm-
ari. Áður var okkur gert að kaupa
vöruna frá ákveðnum aðiljum eða
löndum.
Verzlun hefur, held ég, aldrei
verið kölluð neitt sældarstarf, og
oftast held ég, að verzlunarmenn
séu litnir hornauga og kallaðir
afætur. En fólk verður að gera sér
grein fyrir því að verzlunin er einn
af nauðsynlegum hlekkjum í
framleiðslukeðjunni og því verður
varla breytt." — HG.
Júhann J. ólafsson:
Frelsi er harður húsbóndi
„Ég tel það vera velmegun
lands og lýðs til framdráttar, að
verzlun sé gefin frjáls, en þetta
er ekkert sérmál verzlunarinnar.
heldur á þetta við um allan
almennan atvinnurekstur“. sagði
Jóhann J. ólafsson heildsali, er
blaðamaður ræddi við hann.
„Regin misskilningur
að frelsi og
óstjórn fari saman“
Eftir því sem athafnafrelsi er
meira, skilar það meiri afköstum
og meiri lífsfyllingu fyrir þá, sem
atvinnu stunda. Þetta á jafnt við
bankastarfsemi, landbúnað og iðn-
að auk allra félagsstarfa. Það
hefur lengi verið mjög algeng og
landlæg túlkun hér á landi, að
frelsi sé eitthvað hömlulaust og
stjórnlaust. Menn hafa viljað
setja samasemmerki á milli frelsis
og óstjórnar, en það er regin
misskilningur, því frelsi er harður
húsbóndi, sem krefst sjálfsögunar
í stað blindrar hlýðni og ósjálf-
stæðis. Þetta þekkja menn, sem
hafa farið úr vinnu hjá öðrum, út í
sjálfstæðan atvinnurekstur, eða
nemendur, sem farið hafa úr
skyldunámi í háskóla, þar sem
akademiskt frelsi ríkir. Frelsi
eykst stöðugt hjá launþegum inn-
an fyrirtækja, því það, ásamt
ábyrgð og umbun, er eitt virkasta
hagstjórnartækið í dag. Sama
gildir um allt þjóðfélagið og í
samskiptum þjóða í milfum.
Takmörk frelsis eiga að vera
ábyrgð þeirra, sem taka ákvarðan-
ir, grundvöllur aðhaldsins er af-
köst og hagnaður. Taki menn
réttar ákvarðanir, gengur þeim
vel og öfugt. Hlutverk þjóðfélags-
ins er að móta reglur, sem komi í
veg fyrir, að þessi viðleitni manna
bitni harkalega á öðrum. Menn
hafa enn í huga hörku lífsins á
síðustu öld, þegar menn voru
sviptir öllum eigum sínum ef þeir
urðu undir í lífsbaráttunni. Vel-
ferðin á að styrkja markaðskerfið
og auka frelsi og sjálfsvirðingu
manna, en ekki að rífa hvoru-
tveggja niður. Á þann hátt færast
áhættu eða fátæktarmörk sífellt
ofar.
„Verzluninni er
stórlega mismunað“
Helztu höftin á verzluninni í
dag eru verðlagsákvæðin; tak-
mörkun á verzlun með erlendan
gjaldeyri; takmörkun á aðgangi að
lánamörkuðum, bæði hér heima
og erlendis; mismunun í sköttun,
til dæmis er lagður sér skattur á
skrifstofu og verzlunarhúsnæði;
mismunandi hár tollur á vörum;
mismunandi möguleikar á að fá
vöruflokka lánaða erlendis, eftir
því hvernig þeir flokkast; röng
gengisskráning og ósveigjanleg
meðferð vöru í tolli.
Allar þessar takmarkanir á
frjálsri verðmyndun valda gífur-
legri sóun fjármagns, og takmörk-
un á vöxtum og Iágir vextir trufla
lánamarkaðinn. En þessi umræða
hefur venjulega verið einskorðuð
um of við verzlun. Lánastarfsemi,
iðnaður og þjónusta er einnig
verzlun, eins og reyndar öll at-
vinnustarfsemi.
„Frelsi verzlunar
mun meira nú
en fyrir 20 árum“
Þrátt fyrir alla þá annmarka,
sem eru á verzlun í dag, er hún þó
hátíð miðað við það, sem hún var
fyrir 1960. Til að skýra þetta get
ég nefnt að 1957 ætlaði ég að
reyna að stunda háskólanám með
vinnunni, en það var lífsins ómögu-
legt, því allur tíminn fór í að
jagast í innflutningsyfirvöldum og
bönkum til að fá að greiða fyrir
vörur, jafnvel þó gjaldeyrisleyfi
væru fengin eða að vörurnar væru
á frílista. Ég hætti því námi. Árið
1962 hóf ég nám aftur og þá fór
saman aukið frelsi verzlunar og
frjálsleg tilhögun náms í Háskóla
íslands. Ég gat skipulagt minn
eigin náms- og starfstíma, haldið
rekstrinum áfram og lokið námi á
fjórum árum.
„Afskipti hins opin-
bera virðast valda
verðhækkunum“
Ég hef tekið það áður fram í
fjölmiðlum, að kerfið hvetur menn
ákaflega lítið til hagkvæmra inn-
kaupa. Að vísu er hægt að fá leyfi
hjá verðlagsstjóra til að hagnast á
góðum innkaupum, en það leyfi
þarf að fá í hverju einstöku tilfelli
og slíkt verður allt of stirt í
vöfum. Ef maður fylgist með
afskiptum hins opinbera af verð-
lagsmálum, finnst manni það
beinlínis vera til að hækka verð-
lagið í sumum tilfellum. Ef verð á
áfengi og tóbaki fer niður fyrir
kaupmátt einhvers ákveðins tíma-
bils, er það talin ástæða til að
hækka það. Við verðum ekki vör
við að lækkun á olíuverði á
markaðinum í Rotterdam í benzín-
verði á íslandi, og ef Efnahags-
bandalagið greiðir niður kjarnfóð-
ur hjá sér, er það hækkað hér með
skattlagningu og verð á svínakjöti
og kjúklingum þannig hækkað um
leið, í stað þess að það ætti að
lækka. Þegar frjáls innflutningur
á sælgæti virðist hafa áhrif til
hækkunar er þegar farið að tala
um 40% toll, til að hækka þessar
vörur aftur í verði.
„Verzlunarhöftin
hindra edlilega
vörubirgðamyndun“
í stað þessara afskipta ríkis-
valdsins af verðlagi, ber að efla
hæfileika íslenzkra atvinnuvega
og almennings til þess að geta
sjálfir brugðist við efnahags-
sveiflum og breyttum forsendum á
markaðinum. Ein alvarlegasta af-
leiðing verzlunarhaftanna er, að
þau hindra eðlilega myndun vöru-
birgða hér í landinu. Afleiðingarn-
ar eru óteljandi, en koma talsvert
fram í alls konar truflunum í
öðrum atvinnugreinum en verzl-
uninni í formi varahlutaskorts og
efnisvöntunar.
Skortur á vörulager og fjár-
magni skapast hvorutveggja af
rangri stýringu fjármagns, það er
hart fyrir menn, þegar þeir eru
búnir að útvega fjármagn með
ærinni fyrirhöfn, að þær vörur,
sem ætlunin var að kaupa, eru
ekki til. Þetta kemur sér mjög illa
fyrir fyrirtæki, sem bíða verkefna
og geta orðið fyrir stórkostlegu
tapi fyrir vikið. Bót á þessum
vandamálum væri eitt stærsta
framlagið til útrýmingar verð-
bólgunnar".
- HG.
Valdemar Baldvinsson:
rLeiftursókn hefði dreg-
ið úr vanda verslunarinnar
-Það er langt í frá, að verzlun á
íslandi sé frjáis i dag. Á meðan
við erum neyddir til að selja vöru
undir kostnaðarverði, það er, að
fast ákveðin álagning er lægri en
kostnaðurinn við að dreifa vör-
unni, er ekki um neitt frelsi að
ræða,“ sagði Valdemar Baldvins-
son heiidsali á Akureyri er biaða-
maður Mbi. ræddi við hann.
„Fylgjandi frjálsri
álagningu“
„Ef velmegun á að verða mögu-
leg hér, er frelsi verzlunarinnar
undirstaða þess. Verði verzluninni
skapað eðlilegt athafnafrelsi, er
hún fær um að auka velmegun í
landinu. Ég er eindregið fylgjandi
frjálsri álagningu, en þó verður að
vera eftirlit með henni og birta
þyrfti skýrslur um álagningu
verzlana. Ég er einnig hlynntur
því, að kaupmenn fái að auka
þjónustu sína með rýmri af-
greiðslutíma. Ég skil ekki, hvers
vegna verzlunareigandi má ekki
vinna yfirvinnu eins og aðrar
stéttir þjóðfélagsins og ég sé
ekkert á móti því, að afgreiðslu-
fólk vinni yfirvinnu ef þess er
gætt með samningum, að vinnu-
þreki þessi verði ekki ofboðið og
að ekki sé haft af því í launum.
„Vöruverð lækkaði með
frjálsri verzlun“
Ég vil halda því fram, að
innflutningsverzlun gæti orðið
mun betri hér á Akureyri, við
höfum möguleika og reynslu til
þess, en á meðan höftin og álagn-
ingarreglurnar eru eins og í dag,
er þetta ómögulegt og setur bæði
innflutningsverzlun og smásölu
algerlega óviðunandi tilveru skil-
yrði. Þá koma vextir og fjár-
magnsskortur í veg fyrir hag-
kvæm innkaup, sem tvímælalaust
myndu lækka vöruverð. Við fáum
ákaflega litla fjárhagslega fyrir-
greiðslu og það hefur orðið til
þess, að við höfum ekki geta boðið
viðskiptavinum okkar vissar vöru-
tegundir, því hafa verzlanir orðið
að kaupa þær frá Reykajvík og við
það hækkar vöruverðið verulega.
Ofan á söluverð vörunnar bætist
flutningsgjald, vátrygging og síð-
an álagning. Þannig yrði tómat-
sósuflaska, sem kaupa þyrfti frá
Reykajvík 40 kr. dýrari, en ef hún
fengist hér á Akureyri.
„Það eru álögur hins
opinbera, sem hækka
vörurverðið“
Þrátt fyrir óstjórnlegan áróður
gegn kaupmönnum í áraraðir,
held ég að fólki sé ljós nauðsyn
þess, að hafa verzlunina frjálsa og
að hún er aðeins einn af nauðsyn-
legum hlekkjum í athafna-
keðjunni. Því hefur verið komið
inn hjá fólki að allt fjármagn, sem
kemur inn yfir búðarborðið, sé
hreinn gróði og hækkað vöruverð
sé kaupmönnum að kenna og
þeirra hagnaður, en það eru álög-
urnar frá hinu opinbera, sem
hækka verðið og það hirðir svo
sannarlega stærsta hlutann af
söluverðinu. Ég er mjög uggandi
um hag verzlunarinnar nú og er
hræddur um að núverandi erfið-
leikar verði henni anzi þungir í
skauti. Ég tel að stefna Sjálfstæð-
isflokksins, „Leiftursókn gegn
verðbólgu", hefði bjargað miklu í
þessu sambandi og þykir leitt, að
fólk áttaði sig ekki á ágæti
hennar. Verðbólgan er að eyði-
leggja nær alla starfsemi í land-
inu og í dýrtíðinni brennur sparifé
landsmanna upp og rekstrarfé
verzlunarinnar verður að engu.
Svo eru nú nýju skattalögin
kapítuli út af fyrir sig, þau eru svo
fáránleg eins og á að framfylgja
þeim, að það tekur engu tali.
Þegar farið er að skattleggja
skuldir finnst mér nú skattpíning-
in endanlega vera komin út í
öfgar. Það er flestum nóg að borga
45% vexti af lánum, en með
þessari skattlagningu liggur við
að upphæðin tvöfaldist. Það hlýt-
ur hver heilvita maður að sjá að
þetta getur ekki gengið“.
Tannlæknir
Hef flutt stofu mína frá Borgarvegi 6 Y-Njarövík, aö
Suöurgötu 24, Keflavík, sími 2149. Opnaö veröur 5.
ágúst.
Þorleifur Matthíasson,
tannlæknir.