Morgunblaðið - 11.10.1980, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 1980
33
Eftir dauða einræðisherrans
slaknaði á fjötrunum og almenn
sakaruppgjöf gerði nauðungarút-
lögunum kleift að snúa heim á ný.
En það þýðir ekki að fjötrarnir
séu ekki enn til staðar. Öðru nær.
Enn ber við að Eistlendingar sæti
handtökum af pólitískum ástæð-
um. Ekki er hægt að segja til um
hve tíðar slíkar fangelsanir eru
þar sem réttarhöldin fara fram í
kyrrþey — ef þau fara fram á
annað borð. Víst er þó, að stór
hópur Eistlendinga gistir enn sov-
éskar þrælkunarbúðir.
Sem betur fer hefur þó verið
látið af beinu ógnargerræði og
nauðungarflutningum, en Eystra-
saltsríkin og þjóðirnar sem þar
búa hafa enga tryggingu fyrir því
að sagan endurtaki sig ekki. Kerf-
ið er hið sama og býður upp á
sömu möguleika fyrir nýjan harð-
stjóra. Pólitískri nauðung hefur
ekki verið aflétt og rússneskunin
heldur áfram. Vinnubrögðin eru
aðeins öðruvísi, markfniðið er
samt hið sama og ákafinn hefur
síst minnkað.
Uppræting þjóð-
legra eiginleika
Andres Kúng lýsir menning-
arstefnu Rússa í Eystrasaltslönd-
unum með svofelldum orðum: „20.
flokksþingið samþykkti að veita
sambandslýðveldunum aukna
sjálfsstjórn í menningarmálum og
efnahagsmálum. Þingið lýsti yfir,
að „sósíalismi miðar á engan hátt
að upprætingu þjóðlegra eigin-
leika og sérkenna. Þvert á móti er
hann aflgjafi fjölbreytilegrar
þróunar og sá jarðvegur, sem
efnahags- og menningarlíf allra
þjóða og þjóðerna blómstrar best
í. Þá verður flokkurinn að halda
áfram að sýna í verki í framtíð-
inni, sem endranær, að hann tekur
tillit til þessara þjóðlegu eigin-
leika."
Þessi ályktun gaf lýðveldunum
byr undir báða vængi. Tekið var
að huga að þjóðtungunni, menn-
ingu og sögu. Kennsla í landafræði
Eistlands og sögu hófst 1957, en
hún hafði lagst niður er Sovétrík-
in hernámu landið. Árið eftir kom
fyrsta kennslubókin um sögu
Lettlands út. Reynt var að stöðva
eða draga verulega úr straumi
rússneskra iðnverkamanna til
Eystrasaltslanda. Léttaiðnaður
var efldur á kostnað þunga-
iðnaðarins í því skyni að auka
reynsluvörur á innanlandsmark-
aði.
En ekki leið á löngu, þar til
pendúllinn tók bakslagið. Sjöundi
áratugurinn var ekki genginn í
garð þegar ásökunartónninn tók
að berast frá Moskvu. Kommún-
istaleiðtogar í lýðveldunum, sem
ekki höfðu rússneskt þjóðerni sér
til ágætis, voru sakaðir um þjóð-
erniskennd og einkum þó um að
bera þrönga héraðshagsmuni fyrir
brjósti í efnahagsmálum. Æ ofan í
æ var ráðist að kommúnistafor-
ingjum Eystrasaltsríkjanna með
slíkum eða svipuðum ákærum. Og
sumarið 1959 varð helsti for-
sprakki lettneskra kommúnista
Eduards Berklavs, að láta af
embætti vegna þess að hann þótti
hafa rambað af réttri leið og
stefnt á skjön við stóra sannleik
ráðstjórnarinnar. Örlög Berklavs
áttu að vera leiðtogum annarra
lýðvelda sem ólu í brjósti hug-
myndir af slíku tagi til viðvörun-
ar.
Og í kjölfarið fylgdu fleiri
ákærur á hendur Eystrasalts-
broddunum jafnt í flokki sem
landsstjórn. Einkum voru árásirn-
ar hatrammar á árunum 1960 og
1961. Eftir þá atburði er orðið
erfiðara að greina baráttu fyrir
þjóðlegum kommúnisma í þessum
löndum, þó að vitað sé, að grunnt
er á því góða milli forsvarsmanna
miðstjórnarvalds og sjálfstjórn-
arfylgjenda innan kommúnista-
flokksins."
Námsefnið afbakað
og villandi
Marga eistneska þjóðernissinna
óar við hvernig skólunum er beitt
til þess að fullkomna rússneskun-
aráætlun ráðamanna og sem
heilaþvottastöð fyrir æskuna.
Fáum stundum er eitt til
kennslu á þjóðlegum eistneskum
greinum. Það sem börnunum er
kennt um land sitt og þjóð er ekki
aðeins af skornum skammti held-
ur er námsefnið afbakað og vill-
andi. Sögulegum fölsunum er
beitt, ekki síst þegar fjallað er um
atburðina 1939 og 1940 og þar er
það söguskoðun sovéskra yfir-
valda sem ræður (dæmi þeirrar
söguskoðunar gefur að líta í
áróðurstímariti APN á íslandi
sem nefnist „Fréttir frá Sovétríkj-
unum“).
Griðasáttmálans, sem Stalín og
Hitler gerðu sín á milli og lögðu
grunninn að ófrelsi Eistlands, er
sjaldan eða aldrei getið í kennslu-
bókum. Hernámi Rauða hersins
1940 og innlimun Eystrasalts-
landanna sem í kjölfarið fylgdi er
lýst sem framhaldi á byltingu
alþýðunnar í Eistlandi, Lettlandi
og Litháen!
Margir telja að enn sé Eistlend-
ingum ljós munurinn á réttu og
röngu í þessu efni, einkum þeim
sem eldri eru. Til eru kennarar
sem neita að fylgja áróðurslínum
kennslubókanna og reyna að skýra
rétt frá. Þeir sem ekki þora að
taka þá áhættu eiga þess kost að
sleppa áróðursköflunum að mestu.
Þeir ráðleggja nemendum að lesa
kaflana heima og benda nemend-
um á að ekki sé ólíklegt að
foreldrar þeirra, ömmur eða afar
geti aðstoðað þá við að læra um
það sem gerðist á þessum árum.
En sú spurning vaknar hvernig
fara muni þegar þeir sem lifðu
atburði ársins 1940 verða ekki
lengur ofar moldu.
Gagnrýni óæskileg
Þeir rithöfundar og listamenn
sem fremstir standa hverju sinni
njóta margvíslegra forréttinda.
Höfundar sem hafa gott eitt að
segja um þjóðfélagið eins og það
er njóta umbunar kerfisins. Gagn-
rýni er ekki æskileg og þeim
höfundum sem eru með aðfinnslur
er kurteislega bent á að því miður
sé ófært að gefa út rit þeirra
vegna pappírsskorts!
Rithöfundum er bent á að kanna
hug sinn betur og þannig reynt að
láta þá sjálfa ritskoða verk sín.
Margir freistast til að gefa verk
sín ekki út og til eru þeir sem
einungis skrifa ofan í skúffu sína,
í von um betri tíð. En rithöfund-
um sem ekki njóta náðar stjórn-
valda eru ekki allar bjargir bann-
aðar. Anders Kúng segir: „Þeir
geta gefið rit sín út sem 49 eintaka
útgáfu. Hér er um æði sérstakt
útgáfuform að ræða. Lög heimila
sem sagt, að gefa megi út rit án
ritskoðunar, ef eintakafjöldi sé
undir 50. Þó þannig sé reynt að
stemma stigu við útbreiðslu
óþægilegra ritsmíða, þá er raunin
sú,að einmitt rit, sem koma svo
fáliðuð úr prentsmiðju, eru mest
lesin. Frumritin eru handskrifuð
upp af nær öllum lesendum, og
þykir afrit eftirsóknarverð gjöf.“
„Eistland er lifandi“
Þrátt fyrir margháttaða kúgun
og menningarfasisma berjast
Eistlendingar enn fyrir varðveislu
þjóðlegra verðmæta. Þeir hafa
ekki gefist upp. Undir niðri hata
þeir allt sem rússneskt er og þeir
vona að sá dagur rísi þegar þjóð
þeirra fær endanlega sjálfsfor-
ræði og fullt frelsi. Sú barátta
verður erfiðari því lengri tími sem
líður og því lengur sem áhrif
rússneskuninnar fá að búa um sig
hjá ungu kynslóðinni.
Baráttan er háð í einrúmi á
hundruðum þúsunda heimila í
Eistlandi. Fyrir átta árum var
Anders Kúng á ferðalagi í heima-
landi sínu og þar vék sér að
honum gömul kona stm sagði:
„Þegar heim kemur verður þú að
skrifa um allt, sem þú hefur séð
hér, heyrt og reynt. Segðu þeim,
að Eistland sé lifandi og muni
hvorki verða rússneskt né komm-
únískt, hvað sem á gengur."
- HL.
Eigendaskipti hafa orðið á hárgreiðslustofunni og snyrtivoruverzlun-
inni Lokki, Strandgötu 1—3, Hafnarfirði. Hinir nýju eigendur heita
Petrína Águstsdóttir og Sigriður Guðmundsdóttir. Á myndinni eru
f.v.: Petrína Ágústsdóttir, Guðlaug Steindórsdóttir nemi og Sigríður
Guðmundsdóttir.
Byggingarkrani óskast
Óskaö er eftir aö kaupa byggingarkrana, nýjan eöa
notaðan, m/lyftihæð um þaö bil 28 m., bómu um
25—30 m og lágmarkslyftigetu 2 tonn
Verötilboö meö tæknilegum upplýsingum skulu
berast skrifstofu vorri, sem allra fyrst, merkt:
„Byggingarkrani, tilboö nr. 2678/80“.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
BORGARTÚNI 7 SÍMI 26844 PÓSTHÓLF 1441 TELEX 2006
Aðstoð vantar
á tannlækningastofu í miöbænum. Umsóknir er
greini aldur, menntun og fyrri störf, sendist á
augld. blaðsins merkt: „Reglusemi — 4212“ fyrir
miövikudaginn 15. okt.
Vestmannaeyingar
— Suðurlandi
Árshátíö Vestmannaeyingafélagsins veröur haldin
að Borg, Grímsnesi, 11. okt. Hljómsveit Giccurar
Geirssonar. Bingó.
Vestmannaeyingar sýnum samstöðu.
Stjórnin.
|H ÍHlfH] j BM |[HlfHl H
H i ti/v> m oóöUffl H
H lyklltnnÆfafflrn H
H 7 /MwKÍ®*r H
H Galant 2000 H
H GLX H
H H
H Árg. 1980, sjálfskipt- ur, silfurgrár, sam- byggt útvarp og kassettutæki, ekinn H
H H
H aöeins 8 þús. km. Bíll H
H sem nýr. H
íhI HEKLAHF H
zz Laugavegi 170-172 Sími 21240
H Söludeild: sími 21240 — 11276. H
H [h][h]|h][h]Ih][h][h1 H