Morgunblaðið - 06.11.1980, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1980
mfm ^ ^
5 M Kk*OtSr.-! MBL

Þessi mynd var tekin í
Sarajevo 28. júní 1914 oj?
sýnir flakið af va«ni Franz
Ferdinands erkihertojía
erfðaprins Ilahshorgra ok
konu hans Sófiu herto«a-
ynju. eftir að þau höfðu
verið myrt af Gavrilo Prin-
cip.
atvinnuhryðjuverkamanna. Þótt
bylting æskulýðsins sé ef til vill í
dvala nú um stundir, er engin
trygging fengin fyrir því, að hún
blossi ekki upp að nýju, þegar
fram líða stundir.
Við lítum allt öðrum augum á
fátækt en gert var um aldamótin.
Þrátt fyrir alþjóðahyggju marx-
ismans, litu forfeður okkar fyrst
og fremst á fátækt sem vandamál
einstakra þjóðlanda. Á síðari
tímum hefur hugur okkar beinst
æ meir að fátæktinni í þriðja
heiminum og áhrifum hennar á
skipan alþjóðamála. Mannúð
okkar hefur fest i sessi við þá
uppgötvun, að riki þriðja heims-
ins ráða yfir stórum hluta þeirra
hráefna, sem nauðsynleg eru til
að iðnrekstur okkar stöðvist ekki.
I samanburði á þessum tvenn-
um tímum vekur það mestan
óhug að sjá hve viðhorfið til
vígbúnaðar er líkt þá og nú — og
þar með erum við komnir að
kjarnanum í orðum Helmut
Schmidts. Á síðari hluta 19. aldar
mótaðist hugarfar er stefndi að
afvopnun. Ymsir einstaklingar
börðust fyrir henni, þeirra á
meðal Alfred Nobel, en ríkis-
Er þriðja heimsstyrjöldin
óhjákvæmileg?
eftir JOHN C. AUSLAND
Undanfarna mánuði hefur mátt sjá vangaveltur um
það í blöðum, einkum í Vestur-Þýskalandi, að þróun
alþjóðamála síðustu misseri minni óhugnanlega
mikið á upplausnartímana, sem fyrri heimsstyrjöld-
in spratt upp úr. Helmut Schmidt kanslari Vestur-
Þýskalands notaði þessa samlíkingu einnig í ræðu
fyrir nokkru. Og nú hefur verið sagt, að styrjöldin
milli íraka og írana fyir botni Persaflóa geti verið
Sarajevo-athurður okkar tíma. í meðfylgjandi grein
fjallar John C. Ausland um árin á undan fyrri
heimsstyrjöldinni.
í blöðum hefur það verið haft
eftir Helmut Schmidt, kanslara
Vestur-Þýskalands, að rangt sé
að bera saman erfiðleika líðandi
stundar og það, sem gerðist á
þriðja áratugnum. Sjálfur segist
hann óttast, að ástandið nú líkist
meira því, sem var að gerast á
árunum fyrir fyrri heimsstyrj-
öldina. Þessi ummæli vöktu
áhuga hjá mér á því að rannsaka
gildi þeirra nokkru nánar. Að hve
miklu leyti erum við að setja að
nýju á svið harmleikinn, sem
gerðist upp úr aldamótunum?
Til þess að glöggva mig á því,
sem gerðist á þessum árum, tók
ég bók Barböru Tichman The
Proud Tower úr bókahillunni. Sú
hrífandi bók fjallar um margt af
því, sem var að gerast um alda-
mótin. Þótt hað snerti ekki allt
orð Helmut Schmidts, er nauð-
synlegt að hafa mikið af því í
huga.
Þegar líðandi stund er borin
saman við áratugina fyrir fyrri
heimsstyrjöldina verða menn að
hafa í huga, að allir sögulegir
tímar eiga eitthvað sameiginlegt.
Mannkynssagan úir og grúir af
styrjöldum, efnahagsvandræðum
og átökum milli þjóðfélagshópa.
Hvað sem þessu líður, vekur það
undrun, hvað margt er líkt með
því, sem nú er að gerast, og hinu,
sem gerðist fyrr á árum.
Eftir síðari heimsstyrjöldina
vöndumst við í Evrópu og Amer-
iku fljótt á svo mikinn innri aga í
löndum okkar, að glæpaöldin,
sem nú ríður yfir okkur, kemur
eins og köld gusa. Hún ætti hins
vegar ekki að koma okkur á óvart.
Við aldamótin gegndu „anark-
istarnir", stjórnleysingjarnir, því
hlutverki, sem hryðjuverkamenn-
irnir gegna nú á dögum. Stjórn-
leysingjarnir voru á móti öllum
tilraunum til að koma haldgóðu
skipulagi á þjóðfélögin. Hefðu
þeir látið sér nægja að kveðja sér
hljóðs á götuhornum, hefði verið
litið á þá sem meinlausa sérvitr-
inga. Sumir þeirra trúðu því hins
vegar, að sigur „hugsjónar"
þeirra krefðist „afreksverka".
Þau fólust í því að koma fyrir
sprengjum á almannafæri og
myrða stjórnmálamenn.
Sprengjutilræðin voru mörg og
listinn yfir hina myrtu stjórn-
málamenn hefur að geyma mörg
þekkt nöfn. Þeirra á meðal eru
Carnot Frakklandsforseti á árinu
1894, Canovas forsætisráðherra
Spánar 1897, Elisabet keisara-
ynja Austurríkis 1898, Humbert
Italíukonungur 1900, McKinley
Bandaríkjaforseti 1901 og Canlej-
as forsætisráðherra Spánar 1912.
Öll þessi morð voru tilgangs-
laus grimmdarverk, en dauði
Elísabetar keisaraynju kald-
hæðnislegastur. Hún var
óhamingjusöm og taugabiluð og
ráfaði um í þrá eftir dauðanum.
Ósk hennar rættist loks á strönd
Genfarvatns, þegar hún féll fyrir
hendi Luigi Lucheni, ítalsks
stjórnleysingja, sem aðeins vildi
„drepa einhvern".
Mikilvægur munur er þó milli
stjórnleysingja fyrri tíma og
hryðjuverkamanna nútímans.
Stjórnleysingjarnir urðu að sjá
fyrir sér sjálfir. Margir hryðju-
verkamannanna — þó ekki allir
— njóta stuðnings ríkisstjórna.
Fáir hryðjuverkamenn eru í
sömu aðstöðu og Luigi Lucheni,
sem varð að smíða sér rýting úr
þjöl, af því að hann hafði ekki ráð
á að kaupa sér morðvopnið. Þessi
munur kemur ekki síst til álita,
þegar til þess er litið, að vonir
manna um að hryðjuverkaaldan
hjaðni eins og ódæði stjórnleys-
ingjanna, kunna að verða að engu
fyrir þá sök, að starfsemi hryðju-
verkamanna er orðin viðurkennd-
ur þáttur stjórnlistar.
Hver sá, sem heldur, að kven-
réttindabaráttan sé eitthvert ný-
næmi, ætti að kynna sér sögu
„suffragettanna", baráttumanna
fyrir jafnrétti kynjanna á Bret-
landi. Markmið þeirra var hið
sama og baráttukvennanna nú á
tímum, en „suffragetturnar"
hneigðust til lögbrota sem ekki
tíðkast nú. Þótt mér sé ekki
fyllilega ljóst af hverju þetta
stafaði, má að minnsta kosti að
nokkru rekja lögbrotin til þess,
að karlmennirnir, sem voru skelf-
ingu lostnir yfir aðförinni að
valdi sínu, beittu lögunum sam-
kvæmt ýtrasta bókstaf þeirra
gegn „suffragettunum": Nú á
tímum eru margir karlmenn
skilningsríkari á málstað kven-
réttindakvennanna, þó ekki sé
það nema af þeirri ástæðu, að
þeir gera sér grein fyrir því,
hvaða verð þeir þurfa að greiða
fyrir ójafnréttið. Þeir, sem skort-
ir skilning, eru yfirleitt útsmogn-
ari í andstöðu sinni en fyrri tíðar
menn.
Bylting æskulýðsins gerir að
engu þá huggun, sem friðsam-
legri baráttu kvennanna fylgir.
Sum verk unglinga má raunar
bera að öllu saman við glæpi
stjórnir sýndu málinu lítinn
áhuga. Þær voru ekki aðeins
hræddar við að leggja frá sér
vopnin, heldur naut stríðsrekstur
nokkurra vinsælda. Þýskalands-
keisari var ekki eini leiðtoginn,
sem var hrifinn af styrjöldum.
Theodore Roosevelt, Bandaríkja-
forseti, var til dæmis öflugur
talsmaður þess, að stríð hefði
mikið gildi til að efla þjóðar-
metnað. (Með þetta í huga má
segja, að það sé napurt, að hann
skuli hafa hlotið friðarverðlaun
Nóbels fyrir hlut sinn í lyktum
styrjaldar Rússa og Japana.)
Ekki er unnt að segja, að stríð
sé alls staðar óvinsælt nú á
tímum, þótt menn geri sér al-
mennt grein fyrir hættunni af
kjarnorkustyrjöld. Eins og Louis
J. Halle bendir á í sumarhefti
tímaritsins Foreign Affairs er
líklegt, að Bandaríkin og Sovét-
ríkin hefðu reynt með sér kraft-
ana fyrir löngu, ef kjarnorku-
vopnin væru ekki komin til sög-
unnar. Þetta kann að vera lítil
huggun fyrir smáríkin, sem af og
til grípa til vopna eða dragast inn
í hernaðarátök, en við verðum að
fagna öllu, sem róar hugann á
þessum síðustu og verstu tímum.
Sérfræðinga greinir á um það,
hve lengi við getum treyst því, að
kjarnorkuvopn komi í veg fyrir
allsherjarstríð. Sumir eru þeirrar
skoðunar, að Sovétmenn búi sig
undir kjarnorkuátök við Banda-
ríkin. Aðrir telja, að Ronald
Reagan verði „byssuglaður" nái
hann forsetakjöri. Þótt ég hafi
áhyggjur af auknum sovéskum
hernaðarumsvifum og vaxandi
hörku í Bandaríkjunum, tel ég, að
leiðtogar beggja ríkja átti sig á
afleiðingum kjarnorkustríðs. í
þessu felst engin trygging fyrir
því, að til þess komi ekki en
andrúmsloftið er þó annað og
betra en um aldamótin. Þá voru
margir þeirrar skoðunar, að stríð
væri spennandi ævintýri. Þess
vegna seig Evrópa auðveldar inn í
fyrri heimsstyrjöldina.
(Birtist einnig i Morg-
enhiadet í Oslo)
11
SKIPTILYKLAR
RÖRTENGUR
VÍR- OG
BOLTAKLIPPUR
ÞJALIR - RASPAR
ÞJALIR — RASPAR
SKRÚFSTYKKI
margar gerðir
EMI
STJÖRNULYKLAR
TOPPLYKLAR
LYKLA-SETT
TENGUR
fjölbreytt úrval
RIDGID.
RÖRSNITTITÆKI
RÖRTENGUR
RÖRHALDARAR
RÖRSKERAR
RÍMARAR
ÖFUGUGGAR
AXIR — SLEGGJUR
MURHAMRAR
RYÐHAMRAR
KULUHAMRAR
PENNAHAMRAR
SMÍÐAHAMRAR
BRUNAAXIR
ÞJALIR
mikið úrval.
Opið
föstudag til kl. 7,
laugardag kl. 9—12.