Morgunblaðið - 06.11.1980, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1980
Kosningar í Bandaríkjunum
4. nóvember 1980
Óánægja fólks
réð úrslitum
New York. 5. nóvomber. AP.
SIGUR Ronald Reajíans yfir
Jimmy Carter forseta sl. þriðju-
daK má fyrst og fremst rekja til
einnar ástædu umfram aAra: al-
menninKur var óánæKður meó
frammistóðu Carters sem forseta
Bandaríkjanna. í skoóanakönn-
un, sem fréttastofurnar AP o«
NBC KenKust fyrir í 10 fylkjum
Bandaríkjanna. kom fram aA
fólk tók Rea^an fram yfir Carter
veKna afstoöunnar til allra meiri-
háttar mála, KÍslamálsins, verð-
bólKU, utanríkismála, varnar-
mála ok atvinnuleysis. Fólk var
sem hann hafði í síðustu kosning-
um.
Þegar fólk var spurt hvað hefði
ráðið afstöðu þess, nefndu fleiri
verðbólguna en nokkuð annað og
þeir, sem það gerðu kusu flestir
Reagan. Það mál, sem kom næst á
eftir verðbólgunni í hugum fólks,
var styrkari staða Bandaríkjanna
í heimsmálum, og meðal þeirra,
sem það báru fyrir sig, átti
Reagan næstum óskorað fylgi.
Sömu sögu er einnig að segja um
gíslamálið og jafnvel meðal
þeirra, sem áhyggjur hafa af
vaxandi atvinnuleysi, því að þar
að reyna að leysa úr læðingi
ameríska hugsjónaeldinn, sem
vann bug á öllum erfiðleikum,
nam landið allt heimshafanna á
milli og fóstraði mikla þjóð.“
Til að ná þessum markmiðum
sínum ætlar Reagan að losa um
flestar opinberar hömlur á starf-
semi einkafyrirtækja en það telur
hann bestu leiðina til að fást við
vaxandi orkukreppu. Hann segir,
að það sé eitt sitt helsta stefnumál
að „létta ríkisstjórnarbyrðinni af
bökum Bandaríkjamanna" og
hann ætlar að láta það verða eitt
sitt fyrsta verk að koma í veg fyrir
—Reagan Landalide
Kortið af Banda-
rikjunum segir
alla söguna —
fylkin, sem lituð
eru svört tákna
sigur Reagans. hin
hvítu sÍKur Cart-
ers en þau með
skáletrinu var enn
óvissa um. Þó var
Ijóst, að Ronald
Reagan myndi
bera sigur úr být-
um i Massachues-
etts, — heimafylki
Edward Kennedys.
Simamynd AP.
einfaldlega óánægt og fannst
tími til kominn að fá annan
forseta.
Þessi afstaða kom vel fram hjá
þeim, sem Demókrataflokkurinn
hefur hingað til getað reitt sig á.
Carter missti t.d. stuðning kaþól-
ikka og iðnverkamanna og gerði
ekki meira en að fá meirihluta
verkamanna og gyðinga. Það má
líka hafa það til marks um
óvinsældir Carters og erfiðleika í
þessum kosningum, að hann fékk
nú aðeins um helming þess fylgis,
átti Carter líka undir högg að
sækja, en hingað til hefur Demó-
krataflokkurinn verið talinn mál-
svari þeirra, sem minna mega sín
í þjóðfélaginu.
Með forsetakjöri Reagans verða,
ef að líkum lætur, einhver mestu
pólitísku umskipti í Bandaríkjun-
um á þessari öld og því ekki
óeðlilegt að spurt sé hver stefna
hans er í málefnum þjóðar sinnar.
Þegar Reagan fagnaði sigri í
kosningunum aðfaranótt miðviku-
dagsins sagði hann m.a.: „Eg ætla
frekari lántökur hins opinbera.
Einnig ætlar hann fljótlega að
leggja fyrir þingið áætlun um 30%
tekjuskattslækkun, sem koma á til
framkvæmda á næstu þremur
árum. Reagan vill minnka ríkis-
afskiptin á öllum sviðum og þar á
meðal útgjöldin til félagsmála,
sem hann vill færa yfir til fylkj-
anna sjálfra. í stuttu mála vill
Reagan að atvinnustarfsemin fái
frið fyrir sífelldum íhlutunum
hins opinbera og telur að með því
megi best tryggja framfarir og
hagsæld þjóðarinnar.
Jimmy Carter og Rosalynn, kona hans, í morgunsárið þegar Ijóst var
að Reagan hafði unnið stórsigur. Símamynd AP.
Carter hyggst
skrifa endur-
minningar sínar
WashinKton. 5. nóv. AP.
JIMMY CARTER forscti sagði í dag. að hann væri rólegur eftir
kosningaósÍKurinn. ætlaði að skrifa a-viminningar sínar og væri
staðráðinn í að hjálpa Ronald Reagan á alla lund.
Hann sagði í samtali við frétta-
menn I Hvíta húsinu, að það væri
„ekki ánægjuleg tilfinning” að tapa,
en það yrði léttir að fá einhverjum
öðrum dagleg störf í hendur. Aðspurð-
ur hvort hann ætlaði að keppa aftur
að forsetakjöri sagði Carter, að hann
hefði ekki hugleitt slíkt.
Forsetinn fór því næst ásamt Rosa-
lynn konu sinni til Camp David, þar
sem þau munu hvíla sig og hugsa um
framtíðina. Hundruð aðstoðarmanna,
auk ráðherra, kvöddu þau á lóð Hvíta
hússins. Carter kvaöst mundu dveljast
í Camp David í eina viku, en bregða
sér öðru hverju tii Hvíta hússins.
Forsetinn staðfesti, að hann hefði
vitað á mánudagskvöld að hann
mundi tapa kosningunum með mikl-
um mun. Hann nefndi ýmis atriði,
sem hann taldi að hefðu stuðlað að
ósigri sínum, eins og gíslamálið og
ásakanir á hendur nokkrum háttsett-
um starfsmönnum sínum. „Auðvitað
átti gíslamálið sinn þátt í þessu, en ég
get ekki sagt, hvort það skipti meira
máli en háir vextir,“ sagði hann. Hann
nefndi einnig tvöföldun oliuverðs í
fyrra.
Carter sagði einnig, að þar sem
repúblikanar hefðu fengið meirihluta
í öldungadeildinni mundi hann ekki
beita sér fyrir staðfestingu SALT-
samningsins. Hjá honum kom fram
sami sáttfúsi tónninn gagnvart Reag-
an og í ræðunni í nótt, þegar hann
viðurkenndi ósigur sinn. Hann kvaðst
viss um, að Reagan mundi gera sitt
bezta til að framkvæma baráttumál
sín og auka veg þjóðarinnar.
Carter hét því að skýra Reagan frá
gangi mála og veita honum upplýs-
ingar um þjóðaröryggismál, en sagði:
„Ég verð forseti næsta tvo og hálfan
mánuð.” Hann kvaðst ætla að hitta
Menachem Begin, forsætisráðherra
ísraels, 13. nóvember.
Forsetinn kvaðst hafa falið yfir-
manni starfsliðs Hvíta hússins, Jack
Watson, að stjórna valdaskiptunum á
sama hátt og fyrir fjórum árum, áður
en hann tók sjálfur við. Carter kvaðst
hafa sagt Reagan í síma í fyrrinótt, að
láta sig strax vita, ef eitthvert ósam-
komulag kæmi upp milli starfsmanna
þeirra tveggja, og hafði þá kannski
reynslu sína fyrir fjórum árum í huga.
Aðstoðarmenn Carters sögðu áður,
að Carter mundi einbeita sér að
gíslamálinu þann tíma sem hann ætti
eftir í Hvíta húsinu. Ray Jenkins, einn
aðstoðarmanna hans, gizkaði á, að
Carter færi til heimilis síns i Plains,
Georgíu, þegar forsetatíð hans lyki,
20. janúar, en fengi sér kannski annan
bústað í Atlanta. Þegar Hamilton
Jordan var spurður hvort Carter
mundi gefa aftur kost á sér, sagði
hann: „Minnist ekki á þetta við hann.“
Anna Bjarnadóttir skrifar frá Washington:
Stórsigur Reagans
og repúblikana kemur
öllum í opna skiöldu
Waxhington. 5. nóvember 1980.
ÓSKIR repúblikana um völd I
Hvíta húsinu og meirihluta i
öldungadeild þingsins rættust á
kosninganótt i Bandaríkjunum.
Sigurinn reyndist meiri en þeir
höfðu þorað að láta sig dreyma
um og kom flestum mjög á
óvart. Ronald Reagan var spáð
sigri í forsetakosningunum
þegar í kvöldfréttum sjón-
varpsstöðvanna, áður en flestir
kjörstaðir lokuðu. Augljóst
varð mjög snemma um kvöldið
að spár þeirra væru réttar og
Reagan myndi vinna stórsigur.
Úrslit þingkosninKanna urðu
Ijós seinna, en margir þekktir
frjálslyndir demókratar misstu
sæti sin i oldtingadeildinni og
repúblikanar unnu fleiri sæti i
fulltrúadeildinni en bjartsýn-
ustu menn höfðu þorað að vona.
Jimmy Carter er fyrsti forseti
demókrata í 92 ár, sem nær ekki
endurkjöri. Hann er fyrsti
kjörni forseti Bandaríkjanna
sem tapar kosningu síðan Her-
bert Hoover tapaði fyrir Frank-
lin D. Roosevelt 1932. Hann tók
ósigrinum vel, en sagði i þakkar-
ræðu til stuðningsmanna sinna
snemma á þriðjudagskvöld, að
hann hefði lofað fyrir fjórum
árum að segja aldrei ósatt og
hann gæti þvi ekki sagt, að
ósigurinn væri ekki sársauka-
fuilur. ^jann ]0ja^j fu]|rj aðstoð
við stjórnarskiptin og sagði, að
þjóðin ætti að sameinast að baki
hinum nýja forseta. Eftir þakk-
arræðuna var sagt, að hann
hefði ekki tapað með svo miklum
mun hefði hann staðið sig eins
vel í kosningabaráttunni og
hann tók ósigrinum.
Carter óskaði Reagan til ham-
ingju með sigurinn og viður-
kenndi ósigur sinn opinberlega
áður en kjörstaðir á vestur-
ströndinni lokuðu. Reagan flutti
þakkarræðu sína í Kaliforníu
um miðnætti. Hann sagðist ekki
kvíða því sem framundan væri.
Hann sagði, að þjóðin hefði sýnt
sér mikið traust og lofaði að
gera sitt besta til að reynast
traustsins verður.
Gerald Ford, fyrrverandi for-
seti, fagnaði sigri Reagans og
óskaði honum til hamingju. Ford
sagði í sjónvarpsviðtali að hann
myndi ekki þiggja embætti í
stjórn Reagans, en veita alla þá
aðstoð sem eftir yrði óskað.
Nefnd, sem mun sjá um stjórn-
arskiptin, mun hefja störf í
Washington á fimmtudag.
Heyrst hefur, að Henry Jackson,
öldungadeildarþingmaður demó-
krata, muni eiga sæti í nefnd-
inni. Hann hefur verið nefndur
sem hugsanlegt varnarmálaráð-
herraefni Reagans. Henry Kiss-
inger, fyrrverandi utanríkisráð-
herra, sagði á þriðjudag, að hann
hefði ekki rætt um hlutverk sitt
í stjórn Reagans við Reagan, en
sagðist vera reiðubúinn að ger-
ast ráðgjafi stjórnarinnar um
utanríkismál.
Gamlir kunningjar Reagans
frá Kaliforníu, sem eru flestir
vel stæðir framkvæmdamenn,
munu væntanlega hafa áhrif á
stefnu hans, þótt dregið sé í efa,
að þeir fái sæti í stjórninni. Þeir
uppgötvuðu Reagan fyrst, þegar
hann studdi Barry Goldwater til
forseta í sjónvarpsauglýsingum í
kosningunum 1964, og hafa stutt
við bakið á honum síðan — í
ríkisstjórakosningunum í Kali-
forníu 1966 og 1970, sem Reagan
vann, og í forkosningum repú-
blikana 1968 og 1976. Nú bar