Morgunblaðið - 24.12.1980, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 1980
44
3-cruóalem, &ld city

1 rM -v. § ■
% -
P(pi) -f <..!Ífcfc./V V 4* •• »■ -« _
fí.r ^
pny
" '■ ■ ^*Sígfc ■ ■’ *. * • ' V i/Zti-fck*
* , . -'t -,-(í ' í. ,^í;-
f WtjuSJÍ1. l*' — i ■- 't, ,v.' * »ií

Damaskus-hliðiO.
Sr. Árelíus Níelsson:
J er úsalem
borgin heilaga
Meðal allra þeirra
undra sögulegra og
trúarlegra helgi-
dóma, sem ber fyrir
augu í ísrael eða
Gyðingalandi, má telja höfuðborg-
ina Jerúsalem hjartastað og-
brennidepil.
Hún er borgin eilífa, heilaga,
fræga og fagra. Börn hennar í
útlegð orðuðu sambandið við hana
fyrir þúsundum ára með orðunum:
„Gleymi ég þér Jerúsalem, þá
visni mín hægri hönd.“ Og ekki
munu aldirnar neitt hafa breytt
þeirri afstöðu, hollustu og ást.
Samt eru ekki allir sammála um
þessa borg. Fáar borgir hafa verið
hataðar heitar né ofsóttar og
eyddar, brenndar né ruddar til
rústa á hryllilegri hátt.
Jafnvel um nafn hennar eru
fræðimenn ekki alveg á sama
máli, að öðru en því að óskin um
frið er þar sem inngreiptur dem-
ant helgaður nafni æðsta guðdóms
hverri mannlegri sál.
Elzta merking nafnsins Jerúsal-
em sem ég hef heyrt um er
Friðar-arinn Guðs eða Jahve. Þá
er merkingin Friðarsjón Guðs
algeng í útskýringum fræði-
manna. En shahem eða salem
þýðir friður. Og Je er rót orðsins
Jahve — Guð eða „ég er“, sém það
það þýðir að frummerkingu.
Sem sagt, það er ósk og þrá eftir
friði og öryggi sem er frumþáttur
og hornsteinn, bjarg aldanna, sem
borgin hvílir á.
Hitt er svo annað mál, hvernig
menn, stjórnendur, valdhafar og
virðingamenn, höfðingjar heims
hafa unnið að þeim friði, byggt á
hornsteinum þessara óska og
bæna.
Saga þessarar heilögu friðar-
sjónar í óskheimi mannshjart-
anna er harmsaga haturs og
styrjalda, ófriðar og sundrungar
fram á þennan dag.
- Ef til vill er það vegna þessara
hryllilegu mistaka, að hvergi birt-
ist dýrð friðarsjónar Guðs á fegri
hátt en yfir hæðum þeim, sem
Jerúsalem hvílir á. Hvergi hefur
þrá og sigur kærleikans í manns-
hjörtum logað heitar né lýst
skærar en frá Zion og Golgata
Jerúsalemborgar.
Þessi heilaga borg stendur á
hæð milli tveggja dala eða dal-
draga. Annar sá austari heitir
Kedrondalur, kenndur við lækinn
eða ána, sem þar rennur, raunar
aðeins að vetri um regntímann.
Nafnið Kedron er sagt að þýði
Svarti vetrarlækurinn.
Hinn dalurinn er miklu dýpri
að hluta til að minnsta kosti og
með brattari hlíðum og nefnist
Hinnomsdalur, kenndur við ein-
hverja Hinnomssyni úr sögu ís-
raels. I þessum dölum var að vissu
leyti vernd og öryggi borgarbúa
falið. Erfitt að sækja með óvina-
her upp hlíðarnar, ekki sízt eftir
að ókleifir múrar höfðu verið
reistir um borgina á allar hliðar.
Kedrondalur naut virðingar og
ástúðar. En Hinnomsdalur var
notaður sem ruslakista og sorp-
haugar. Hann er sú líking, sem
Kristur notar um glötun og kallar
í Fjallræðu sinni Gehenna eldsins.
Það er dalur ruslahauganna, sem
logar í. En guðfræðingarnir hafa
gert úr þessari líkingu um Hinn-
omsdal helvíti allra alda, með
dauða og pínu.
Þessi Jerúsalemhæð er 25 km.
■frá norðurströnd Dauðahafsins og
um 50 km. frá botni eða strönd
Miðjarðarhafsins og er 700—800
metra há.
Eftir þessari hæð liggur svo
lítil! dalur eða lægð, suður og
norður. Hann skilur að nokkru
hæðirnar frægu Moria og Zion. En
ekki koma fræðimenn sér saman
um það á hvern hátt þau skipti
eru. Sumir telja jafnvel Zion og
Moria sama staðinn. Fátt eru
menn ásáttir um í borginni helgu.
Þessi lægð er líka næstum horfin
af yfirborði jarðar, orðin full af
rústum hruninna halla og múr-
veggjabrunninna borga. Talið er
að upphaflega hafi borgin verið
byggð í hlíð Moria, þar sem ekki er
nú innan borgarmúra.
Þar var sú borg Jebusita, sem
Israelsmenn áttu erfiðast með að
sigra. Og þar mun vera sú Zion,
sem oftast ei* talað um í Gamla
testamentinu. Sú borg sem Davíð
konungur gerði að sinni borg og
höfuðborg landsins 1000 árum
áður en okkar tímabil hefst.
Um val borgarinnar virðist
tvennt hafa legið til grundvallar:
Hæðin tilvalin til virkisgerðar,
góð uppspretta lifandi vatns. Það
er sístreymandi vatn úr jörðu í
hinni svonefndu Gihonlind eða
Meyjarlind. Síðar var sú upp-
spretta tengd Silvannlind í suð-
austurhluta borgarinnar. En
hennar er minnzt bæði í Gamla og
Nýja testamentinu, ekki sízt í
sambandi við laufskálahátíðina.
En silvah eða sælah þýðir vatns-
leiðsla eða útsent vatn.
Alla tíð fram á þennan dag i
3000 ár hafa þessar lindir verið
lífæðar Jerúsalemborgar.
Það var einnig hér, sem Abra-
ham átti að fórna Isak syni sínum
á því bjargi, sem nú er varðveitt
sem einn nelzti helgidómur ver-
aldar í sjálfri Omarsmoskunni á
musterishæðinni. En sú helgisögn
er hornsteinninn í friðþægingar-
kenningu kirkjunnar, þótt lang-
sótt sé. í samræmi við þessar
fornhelgu sagnir gyðingdóms og
forfeðra þeirra, reisti Salomon
konungur, sonur Davíðs, hið
fyrsta musteri ísraels á þessum
stað. Og þar hafði áður tjaldbúðin
verið, með sáttmálsörk hinna
tveggja steintaflna með boðorðin
tíu frá dögum Móse, geymda í
hinu allrahelgasta.
En rúmum þrem öldum síðar
var það musteri brennt til kaldra
kola, múrarnir felldir, borgin
rænd og fólkið sem eftir lifði flutt
austur í Babylon. Það var árið 586
f. Kr.
Sögu musterisins var þó ekki
þar með lokið. Hinn einstæði
konungur allrar veraldar sögu,
Kýros, leyfði útlögunum heim
aftur, eftir 70 ára dvöl í herleið-
ingu til Babylonar. Sagt er að
þessi fáheyrða náð valdhafa allra
alda hafi verið sprottin af ást
konungs til einnar af dætrum
ísrales austur þar. Hún hét Ester,
sem þýðir stjarna, og um hana og
afrek hennar er ein af bókum
Gamla testamentinu hvernig hún
beitti áhrifum sínum til að koma í
veg fyrir fjöldamorð á útlögunum
í Babylon og síðar veitingu heim-
fararleyfis.
Þá var strax hafizt handa um
byggingu musteris á rústum hins
rænda og fallna. En aldrei þótti
það nema svipur hjá sjón saman-
borið við Salomonsmusterið. Enda
var nú sáttmálsörkin týnd og
hefur aldrei fundizt. Seinast var
það beinlínis látið víkja fyrir
musteri Herodesar mikla á síð-
ustu árum fyrir fæðingu Krists og
upphaf hins nýja tímatals vorra
daga.
Það var talið voldugasta mann-
virki hinnar heilögu Jerúsalem-
borgar fram á þennan dag, þótt
reist væri af einum versta vald-
níðingi allra alda, en snillingi
samt og stórmenni, sem ekki var
þó beint af gyðingaættum.
Einnig lét hann reisa í Jerúsal-
em þrjá frábæra skrautturna.
Einn þeirra helgaður Fasael, bróð-
ur Herodesar. Hann er þeirra
stærstur og stendur í miðju, 45 m.
hár.
Við hlið hans er annar turn 40,
m. hár, helgaður kærasta vini
konungs og hinum megin sá
minnsti, en taiinn fegurstur allra
turna helgaður eiginkonu Hero-
desar, Marianne hinni fögru, sem
hann tók nú raunar frá bróður
sínum, og er hún frægust fyrir þá
ósk sína, að fá höfuð Jóhannesar
skírara borið inn í veizlu á silfur-
fati.
Þessa konu sína lét Herodes
myrða af ótta við valdarán og mig
minnir að svo væri um öll þessi
þrjú, sem turnarnir eru helgaðir.
Hann var sem sagt brjálaður af
hræðslu þessi mikli maður.
Musterið hans hið mikla og
fagra var tæplega fullgjört árið
70, þegar það var brennt og
eyðilagt. En turnunum var þyrmt
og þeir eru til sýnis öllum, sem
heimsækja musterishæðina enn í
dag. Hið eina, sem enn stendur af
þeim miklu mannvirkjum Hero-
desar, sem musterinu tilheyrðu, er
hluti af múrnum í vesturhlíð
musterishæðarinnar.
Hann er frægur undir nafninu
Vesturmúrinn eða Grátmúrinn og
er helgasti staður gyðingaþjóðar-
innar allt til þessa dags. Þangað
hafa þeir leitað úr heimi öllum til
að gráta forna frægð og biðja um
frið, frelsi og náð til að eignast
borgina sem hina heilögu friðar-
sjón í ljóma Guðs, heimkomnir úr
dreifingu hins gangandi gyðings,
landflótta og flakkandi.
Þegar helgasti og göfugasti son-
ur Landsins helga kom síðast til
Jerúsalem norðan úr Galileu grét
hann yfir þeim örlögum hennar,
að hún yrði eydd og musterið
brotið svo ekki stæði þar steinn
yfir steini, þar eð íbúarnir vissu
ekki hvað -til friðar heyrði. Og
hann grét.
Þessi spá rættist bókstaflega
árið 70 e. Kr. Og það mun fyrst á
þessu ári 1980, að lög mæla svo
fyrir að öll Jerúsalem sé á þeirra
valdi og höfuðborg hins nýja
Israelsríkis.
En í nánd við Grátmúrinn hefur
um allar aldir ríkt hin mesta helgi
og lotning sú, sem birtist í orðum
íslendinga hinna fornu um sín
helgafell: Þangað mátti enginn
óþveginn líta. Við Grátmúrinn
skyldu allir klæðast dökkum við-
hafnarbúningi, börnum kenndar
bænir, höfði í auðmýkt hneigt, í
lotningu kropið og sorgarsöngvar
hljóma líkt og óendanlegt rímna-
lag í íslenzkri baðstofu í gamla
daga eða grallarasöngur nýjustu
tízku í Skálholtskirkju.
Sérkennilegt við svip eða stíl
hinna miklu helgidóma Jerúsal-
emborgar eru ferhyrndir gluggar,
sem eru oft tveir á sama veggfleti,
eins og tvíburar, þótt húsin geti
sjálf verið í hinum ólíkustu stíl-
tegundum löngu liðinna tíma,
gotneskum, rómönskum eða már-
ískum.
Ég minnist þannig glugga á Beit
Tabor, Laemol-skólanum og meira
að segja Rockefeller-fornminja-
safninu, sem allt er byggt á 19. og
20. öld, sama má segja um glugga
Grafarkirkjunnar.
Hinar nýjustu byggingar ísraels
eru hins vegar með algjörlega
ókenndum svip ólíkt öllu öðru.
Þannig er Holocaust-safnið til
minningar um fjöldamorðin í
Þýzkalandi úr einföldum, nöktum,
hrjúfum steinum, samtengdum
með steinsteypu, án alla skreyt-
inga, gult á lit.
Þá er safnhúsið yfir Dauðahafs-
handritunum líkast risavöxnum
hatti tilsýndar, hvítt á litinn.
Kennedy-minjasafnið líkist ný-