Morgunblaðið - 25.03.1981, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. MARZ 1981
Þorvaldur Garðar ~W W á i
^ Þattasku 1
íslenzkri hagsögu
Mál til að sameinast um
Hér á eftir fer síðari hluti framsöKU Þorvalds Garðars
Kristjánssonar, alþingismanns, með frumvarpi sjálf-
stæðismanna um ný orkuver — þrjár stórvirkjanir á
þessum áratug, að hluta til í tengslum við orkufrekan
iðnað. Fyrri hluti ræðunnar var hirtur í Mhl. þriðjudag-
inn 24. marz sl.
Virkjunar-
framkvæmdir
Eg skal nú gera grein fyrir efni
frumvarpsins sjálfs og einstakra
greina þess. Framkvæmdir þær
sem frumvarp þetta felur í sér,
eru raforkuver allt að 330 MW í
Jokulsá í Fljótsdal, raforkuver allt
að 180 MW í Blöndu, raforkuver
allt að 130 MW við Sultartanga og
stækkun Hrauneyjafossvirkjunar
um allt að 70 MW. Eins og ég hef
áður greint frá nema þessar fram-
kvæmdir samtals 710 MW. Hér er
því um að ræða stærsta átakið,
sem enn hefur verið gert til þess
að nýta orkulindir landsins til
verðmætasköpunar fyrir þjóðar-
búið.
Tilgangur um orkuframkvæmd-
ir þær, sem frumvarp þetta felur í
sér, grundvallast á hagkvæmnis-
útreikningum, sem fyrir liggja. Ég
sé ekki ástæðu til þess að gefa
sundurgreinda lýsingu á hinum
einstöku framkvæmdum í fram-
sögu fyrir þessu. Ég leyfi mér að
vísa til greinargerðar frumvarps-
ins sjálfs, þar sem er að finna
lýsingu á Fljótsdalsvirkjun,
Blönduvirkjun, Sultartangavirkj-
un og stækkun Hrauneyjafoss-
virkjunar. Ég vísa einnig til ítar-
legra fylgiskjala, sem fylgja frum-
varpinu og fjalla um þetta efni.
Hér er byggt á greinargerðum
Orkustofnunar, Landsvirkjunar,
Rafmagnsveitna ríkisins og ráð-
gjafaraðila þeirra.
Auk þess sem í 1. grein frum-
varpsins er kveðið á um fram-
kvæmdirnar sjálfar er heimilað ac
fela virkjunaraðilum að gera
nauðsynlegar ráðstafanir á við-
komandi vatnasvæði til að tryggja
rekstur virkjananna, enn fremur
að leggja aðalorkuveitu frá orku-
verunum til tengingar við aðal-
stofnlínur og meiri háttar iðjuver.
Kostnaður fram-
kvæmdanna
Virkjunarframkvæmdir þær,
sem frumvarpið fjallar um, eru
mjög fjárfrekar og ekki fram-
kvæmanlegar nema með miklum
lántökum. Til að greiða fyrir þeim
er ríkisstjórninni heimilað sam-
kvæmt 2. grein frumvarpsins að
ábyrgjast lán, er virkjunaraðilar
koma til með að taka. Ríkisstjórn-
inni er einnig heimilað að taka lán
í þessu skyni og endurlána virkj-
unaraðilum.
Samkvæmt frumvarpinu er
þessi aðstoð ríkisins við virkjun-
araðila bundin við upphæð allt að
3500 millj. kr. til greiðslu stofn-
kostnaðar þeirra mannvirkja, sem
um er að ræða. Upphæð þessi,
3500 millj. kr., er miðuð við
verðlag í ársbyrjun 1981. Þá var
gert ráð fyrir að virkjunarkostn-
aður framkvæmda, sem frumvarp-
ið felur í sér, væri sem hér segir:
Fljótsdalsvirkjun 1510 millj. kr.,
Blönduvirkjun 740 millj. kr., Sult-
artangavirkjun 890 millj. kr. og
stækkun Hrauneyjafossvirkjunar
100 millj. kr. Tölur þessari eru
settar fram með fyrirvara og gefa
ekki tæmandi upplýsingar um
kostnaðarsamanburð milli hinna
einstöku framkvæmda. Auk þess
er ótalinn kostnaður við byggingu
flutningslína og annarra orku-
veituvirkja, sem eru ómissandi
fyrir hinar einstöku virkjanir.
Gera verður ráð fyrir, að menn
séu sammála um að leggja verði
áherzlu á framkvæmdir í orku-
málum. Verður meira að segja að
ætla, að mönnum sé alvara, þegar
þeir tala um, að framkvæmdir í
orkumálum eigi að hafa forgang.
Þetta helgast af því, að hvergi er
að finna meiri arðsemi í fjárfest-
ingu en einmitt í orkumálunum.
Þess vegna ér það engin spurning,
að okkur ber að gera ítrasta átak í
þessari fjárfestingu. Á þeirri for-
sendu er frumvarp þetta lagt
fram.
Það verður naumast fært þessu
frumvarpi til foráttu, að of lítið sé
að gert í þessum efnum. Hins
vegar eru takmörk fyrir öllu, og þá
einnig, hve þjóðin getur ráðstafað
miklu fjármagni og hve hröð
uppbyggingin getur orðið í orku-
framkvæmdum. En ekki verður
með rökum sagt, að of langt sé
gengið með þeirri tillögugerð, sem
í frumvarpi þessu felst. Við skul-
um minnast þess, að uppbyggingin
hefur áður verið hröð í orkumál-
unum. Á tímabilinu 1966—1981
var meðalfjárfesting í raföflun-
arkerfinu um 20 milljarðar kr. á
ári miðað við verðlag í desember
1979. Á tveim síðustu árum, 1979
og 1980, er áætlað að fjármuna-
myndun í rafvirkjunum og raf-
veitum hafi numið 75 milljörðum
kr. á verðlagi hvors árs. Þegar
slíkar staðreyndir eru hafðar í
huga, hljótum við að álykta sem
svo, að fjárfesting, sem nemur að
meðaltali 35 milljörðum á ári
miðað við verðlag í janúar sl. þurfi
ekki að vera nein ofraun á næstu
10 árum, ef mönnum er alvara
með tali sínu um að orkumálin
eigi að hafa forgang.
I 3. grein frumvarpsins er kveð-
ið svo á, að fella skuli niður
aðflutningsgjöld og söluskatt af
efni, tækjum, vélum og aðalorku-
veitum til virkjananna, sem frum-
varpið fjallar um. Þessi niðurfell-
ing gjalda nær þó ekki til vinnu-
véla vegna framkvæmdanna. Þó er
fjármálaráðherra heimilt að
fresta innheimtu aðflutnings-
gjalda og söluskatts af vinnuvél-
um eða hluta þeirra gegn þeim
tryggingum, sem hann metur gild-
ar. En þó falla gjöld þessi niður, ef
vélarnar og tækin eru flutt úr
landi að loknum framkvæmdum.
Þetta eru hliðstæð eða sams konar
ákvæði og sett hafa verið í'lög um
virkjanaframkvæmdir og þarfnast
ekki frekari skýringa.
10 ára fram-
kvæmdaáætlun
Gert er ráð fyrir að virkjunar-
framkvæmdum samkvæmt frum-
varpinu verði lokið á 10 árum eða
eins og það er orðað í greinargerð-
inni með frumvarpinu, áður en
þessum áratug, sem nú er að
hefjast, er lokið. Það gefur auga
leið, að þetta er meira en að segja
það. Þessi áætlun er það stíf, að
engan tíma má missa. Þess vegna
er kveðið svo á í 4. grein frum-
varpsins, að undirbúningi að
byggingu oruveranna, svo og
framkvæmdunum sjálfum, skuli
hraðað svo sem kostur er. Til þess
að þetta megi verða, er nauðsyn-
legt að hefjast þegar handa og
hvar sem við verður komið. Þarf
því að ráðast til atlögu við öll
viðfangsefni í senn. Þetta þýðir að
strax verði efnt til sjálfra fram-
kvæmdanna þar sem því verður
við komið, eins og stækkun
Hrauneyjafossvirkjunar. En þar
sem því er ekki að heilsa, verði
strax að hraða undirbúningi og
ljúka honum svo fljótt sem verða
má til að framkvæmdirnar sjálfar
geti hafist.
Samkvæmt frumvarpinu skal
reisa raforkuver allt að 330 MW í
Jökulsá í Fljótsdal, þ.e. Austur-
landsvirkjun, þegar ákvörðun hef-
ur verið tekin um að setja á stofn
stóriðju á Austurlandi. Það er
engin tilviljun, að hér er gert ráð
fyrir, að framkvæmdir við Fljóts-
dalsvirkjun hefjist ekki fyrr en
ákvörðun hefur verið tekin um að
setja á stofn stóriðju á Austur-
landi. I þessu efni vísa ég til þess,
sem ég hef áður sagt um stóriðju
og þá forsendu, sem hún er fyrir
hinum miklu virkjunarfram-
kvæmdum, sem frumvarp þetta
gerir ráð fyrir. Á Austfjörðum er
gert ráð fyrir stærstu fram-
kvæmdinni. Á Austfjörðum er að
finna líklega um helming þess
hagkvæmasta vatnsafls, sem
óvirkjað er enn á íslandi. Þegar
gera á stórátak til hagnýtingar
orkulinda landsins hlýtur að koma
til stórvirkjun á Austfjörðum,
eins og lagt er til með frumvarp-
inu. En grundvöllur fyrir slíkri
stórvirkjun er ekki fyrir hendi,
nema að fyrirfram sé fundinn
markaður fyrir orkuna. Þann
markað er ekki að finna nema í
formi stóriðju.
Þannig hafa þeir, sem raunhæft
hafa litið á fyrirætlanir um stór-
virkjun á Austfjörðum gert sér
grein fyrir, að hún yrði ekki reist
nema jafnhliða stóriðju til að nýta
orkuna. Þegar á Alþingi 1973—
1974 bar Sverrir Hermannsson
þingmaður Austfirðinga fram til-
lögu til þingsályktunar um beizlun
orku og orkusölu á Austurlandi.
Þar var lögð áherzla á að ljúka
sem fyrst rannsóknum á byggingu
Fljótsdalsvirkjunar eða 1. áfanga
Austurlandsvirkjunar. Jafnframt
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
var lagt til að leitað yrði eftir
kaupanda að raforku með stóriðju
staðsetta í Reyðarfirði fyrir aug-.
um, eins og það var orðað í þessari
þingsályktunartillögu þannig
verður Fljótsdalsvirkjun ekki að-
skilin frá fyrirætlunum um stór-
iðju á Austfjörðum. Með því að
stóriðjan er forsenda fyrir þessari
virkjunarframkvæmd veltur nú
mikið á því að unnið sé markvisst
Síðari hluti
þingræðu um
ný orkuver
og af einurð til undirbúnings að
stofnun storiðjufyrirtækis. En
jafnframt þessu verður að ljúka
sem fyrst verkhönnum að Fljóts-
dalsvirkjun og láta það verkefni
ekki liggja í láginni meðan unnið
er að undirbúningi stóriðju-
framkvæmdanna. Það tekur sinn
tíma að undirbúa stóriðjufram-
kvæmdir og tíminn hefur að
undanförnu farið fyrir lítið. En þó
að ekki hafi verið áður endanlega
gengið frá stofnun stóriðjufyrir-
tækis á Austurlandi ber að leggja
áherzlu á, að hafist verði handa í
sjálfu virkjunarmálinu með því að
ganga frá útboðum á verkinu og
vinna annað til undirbúnings eins
og gert var við Búrfellsvirkjun, þó
að ekki væri endanleg búið að
ganga frá samningum um ál-
verksmiðjuna í Straumsvík.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
ekki verði hafnar framkvæmdir
við Blönduvirkjun fyrr en tryggð
hafi verið nauðsynleg réttindi
vegna virkjunarinnar eins og það
er orðað. Þessi fyrirvari um fram-
kvæmd þessa er til kominn vegna
þeirra andstöðu, er fram hefur
komið úr hópi heimamanna vegna
spjalla á landi og nytjum þess.
Það er ekki að ófyrirsynju að þessi
fyrirvari er hafður á. Menn minn-
ast deilunnar um Laxárvirkjun og
til þess eru vítin að varast þau.
Éins og ekki þarf að taka fram,
hafa staðið yfir umfangsmiklar
viðræður milli stjórnvalda og
heimamanna um virkjun Blöndu.
Eru þar til athugunar og umræðu
mismunandi virkjunarkostir eftir
áhrifum mannvirkjagerðar á um-
hverfi og nytjar lands. Tillaga sú,
sem þetta frumvarp felur í sér um
orkuver í Blöndu, er borin fram í
trausti þess, að þessum athugun-
um og umræðum ljúki hið fyrsta á
þann veg, að hagkvæmni virkjun-
arinnar verði tryggð, svo að um
raunhæfan virkjunarkost verði að
ræða. Er þá ekkert til fyrirstöðu
að virkjunarundirbúningi verði
lokið, svo að framkvæmdir geti
hafist.
Frumvarpið kveður ekki á um
forgang framkvæmda, áfanga-
skipti eða röðun orkuvera, sem
reisa skal. Það er gert ráð fyrir, að
hagkvæmnis- og öryggissjónarmið
ráði gangi framkvæmda og þau
vinnubrögð verði viðhöfð, að þeim
verði öllum loki á framkvæmda-
tímabili heildaráætlunar um
byggingu allra virkjananna. Það
gæti verið beinlínis til þess að
tefja og torvelda framkvæmd
þessarar áætlunar um virkjunar-
framkvæmdir, ef í lögum væri
kveðið á um röðun framkvæmda.
Þetta leiðir af því, að nú liggur
ekki ljóst fyrir í öllum tilfellum,
hvenær verður lokið undirbúningi
framkvæmda eða skilyrðum fyrir
framkvæmdum verði fullnægt.
Þess vegna verður að vinna að
þessum verkefnum eftir því sem í
ljós kemur, hvernig þau liggja
fyrir til úrlausnar. Slík vinnu-
brögð eru bezta tryggingin fyrir
því að ljúka megi framkvæmdun-
um öllum á hinum tiltekna tíma.
Virkjunaraðilar
Frumvarpið gerir ráð fyrir, að
Landsvirkjun eða landshlutafyr-
irtæki skuli reisa og reka raforku-
ver þau, sem það mælir fyrir að
reist verði. Virkjunaraðilinn er
því ekki fastbundinn í öllum
tilvikum. Ekki kemur þó annar
aðili til greina en Landsvirkjun að
því er varðar raforkuverið í Sult-
artanga og stækkun Hrauneyja-
fossvirkjunar.
Hins vegar gegnir öðru máli um
raforkuverin í Blöndu og Jökulsá í
Fljótsdal. Fyrirfram er ekki getið,
að Landsvirkjun sé aðili að þess-
um virkjunum, sem eru utan
núverandi orkuveitusvæðis Lands-
virkjunar. Þess vegna er gert ráð
fyrir, að landshlutafyrirtæki gætu
átt kost á að reisa og reka þessar
virkjanir. Með landshlutafyrir-
tækjum er hér átt við sameignar-
félög ríkis og viðkomandi sveitar-
félaga eða sameignarfélög sveitar-
félaga. Ef engin landshlutafyrir-
tæki yrðu stofnuð í þessum til-
gangi, bæri að fela Landsvirkjun
að reisa og reka þessar virkjanir.
Hér er gert ráð fyrir þeim
möguleika, að landshlutafyrirtæki
geti orðið stofnuð. Þátttaka sveit-
arfélaga í landshlutafyrirtækjum
þýðir, að þau verða ekki stofnuð
nema að vilja þeirra. Enn fremur
hljóta viðkomandi sveitarfélög að
hafa um það að segja, hvernig fer
um eignaraðild, hlutverk, stjórnun
og almenna uppbyggingu hvers
landshlutafyrirtækis. Slík fyrir-
tæki geta því orðið með mismun-
andi móti eftir aðstæðum og
viðhorfum í hinum einstöku lands-
hlutum. Þess vegna er ekki að
finna í þessu frumvarpi almenn
ákvæði, sem kveða á um þessi efni.
Það ber og að hafa í huga að hvert
landshlutafyrirtæki fyrir sig hlýt-
ur að vera stofnað með sérlögum.
Um þessi efni, sem varða skipu-
lag orkumála, vísa ég til frum-
varps til orkulaga, sem flutt var af
okkur sjálfstæðismönnum í efri
deild á þessu þingi og er nú til
afgreiðslu í iðnaðarnefnd. Það er í
samræmi við þá stefnu í skipu-
lagsmálum raforkuvinnslunnar,
sem þar er að finna, að hér er gert
ráð fyrir, að Rafmagnsveitur
ríkisins verði ekki virkjunaraðili
að þeim framkvæmdum, sem
frumvarpið gerir ráð fyrir.
Fyrirmæli um
framkvæmdir
I orkulögum segir, að það þurfi
leyfi Alþingis til að reisa og reka