Morgunblaðið - 13.06.1981, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ1981
„ I>áttaskil
í íslenzkri hagsögu“
Orkustofnun
— Orkusjóður
Stefnan í orkumálum varðar
tvennt. Annars vegar er það
stefna um skipulag orkumála.
Hins vegar er það stefna um
framkvæmdir í orkumálum.
Skipulag orkumálanna lýtur í
fyrsta lagi að rannsóknum á
orkulindum landsins, áætlanagerð
og stefnumótun í orkumálum, í
öðru lagi að eignaraðild og rekstri
orkuvera og orkuveitna og í þriðja
lagi að fjármögnun orkufram-
kvæmda. Framkvæmdir i orku-
málum fara eftir því, hvað menn
vilja leggja mikla áherzlu á hag-
nýtingu orkulinda landsins. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur skýrt af-
markaða stefnu í öllum þessum
efnum.
Það hefur verið hlutverk
Orkustofnunar að annast þann
þátt orkumálanna, sem viðkemur
rannsóknum og skyldum viðfangs-
efnum. Verður að telja grundvall-
aratriði í framkvæmd orkumál-
anna, að þau verkefni sem Orku-
stofnun er falið að sjá um, fari vel
úr hendi. Hér er því mest um vert,
að Orkustofnun hafi sem bezt tök
á að gegna sínu mikilvæga hlut-
verki. Með tilliti til þess vill
Sjálfstæðisflokkurinn gera breyt-
ingar á Orkustofnun. Er þá miðað
að því í meginatriðum í fyrsta lagi
að styrkja stjórnun stofnunarinn-
ar, í öðru lagi hnitmiða verksvið
stofnunarinnar við rannsóknir á
orkulindum landsins, áætlanagerð
um orkubúskapinn og aðstoð og
ráðgjöf um stefnumótun í orku-
málum og í þriðja lagi að efla
áhrifavald stofnunarinnar og þátt
hennar í heildarstjórn orkumál-
anna.
Allri stefnumótun í orkumálum
hefur verið mjög ábótavant. Þess
vegna leggur Sjálfstæðisflokkur-
inn til, að meginmarkmið í orku-
málum þjóðarinnar verði sett
fram í sérstakri orkumálaáætlun
tii langs tíma.
Sjálfstæðisflokkurinn vill efla
og auka hlutverk Orkusjóðs frá
því sem verið hefur. Er þá gert ráð
fyrir, að Orkusjóður stuðli al-
mennt að hagkvæmni orkubú-
skapar þjóðarinnar auk hagnýt-
ingar orkulinda landsins, svo sem
nú segir í lögum. Við viljum, að
Orkusjóður verði efldur til þess að
tryggja eftir því sem með þarf
framkvæmd orkumálaáætlunar.
Landsvirkjun —
landshlutaíyrirtæki
í tillögum sínum um skipulag
orkumála gerir Sjálfstæðisflokk-
urinn ráð fyrir Landsvirkjun og
landshlutafyrirtækjum, sem geti
hvert á sínu veitusvæði reist og
rekið raforkuver. Ef landshluta-
fyrirtæki, sem fyrir eru eða stofn-
uð kunna að verða, óska ekki eftir
að annast orkuvinnslu eða engin
landshlutafyrirtæki eru fyrir
hendi, viljum við, að Landsvirkjun
geti reist þar og rekið raforkuver.
Sjálfstæðisflokkurinn gerir ráð
fyrir, að það sé hlutverk sveitarfé-
laga eða sameignarfélaga þeirra
að reisa og reka orkuver hita-
veitna, þar sem hagkvæmt þykir.
Hlutverki sveitarfélaga geti í
þessu sambandi, ef svo ber undir,
verið gegnt með þátttöku í orku-
fyrirtæki, sem aðrir en sveitarfé-
lög eiga aðild að, sbr. Orkubú
Vestfjarða og Hitaveita Suður-
nesja, sem ríkið er aðili að.
Það er stefna Sjálfstæðisflokks-
ins, að sveitarfélögin skuli hafa
Orkumálin hafi
algjöran forgang
það hlutverk að annast dreifingu
raforku, en ríkið geti samt komið
þar við sögu, ef henta þykir. Gert
er þá ráð fyrir, að umdæmi
landshlutafyrirtækja og annarra
rafveitna taki mið af landfræði-
legum og stjórnunarlegum að-
stæðum, svo að náð verði sem
mestri hagkvæmni í raforkudreif-
ingunni.
Samkvæmt stefnu Sjálfstæðis-
flokksins er gert ráð fyrir, að
Rafmagnsveitur rikisins verði
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
lagðar niður jafnóðum og aðstæð-
ur leyfa. Leiðir þetta af því að rétt
þykir, svo sem ég áður sagði, að
landshlutafyrirtæki hafi á hendi
raforkudreifinguna. Verður þá
ekki ástæða til að halda áfram
rekstri Rafmagnsveitna ríkisins
til orkuvinnslu, þar sem önnur
orkufyrirtæki með aðild ríkisins
verði fær um slíkt.
Markmið Sjálfstæðisflokksins í
stefnumótun um skipulag orku-
mála hefur verið annars vegar að
auka stjórnunaráhrif og ákvörð-
unarvald landshlutanna bæði í
orkuframleiðslu og orkudreifingu,
og hins vegar að koma á sterkari
heildarstjórn til markvissrar
8tefnumótunar og framkvæmda í
orkumálum.
Með tilliti til þessa koma lands-
hlutafyrirtæki til sem aðili ekki
einungis til að annast dreifingu
raforku, heldur og til að reisa og
reka raforkuver. Stefna Sjálfstæð-
isflokksins felur þó ekki í sér, að
lögfest skuli, að landshlutafyrir-
tæki skuli annast raforkuvinnsl-
una. Slíkt væri ekki mögulegt.
Landshlutafyrirtækin verða ekki
stofnuð nema viðkomandi sveitar-
félög óski þess, þegat þau óska
þess og með þeim hætti, sem þau
óska að hafa á í því efni. Hins
vegar er það grundvallaratriði í
stefnu Sjálfstæðisflokksins, að
fólkinu út um landsbyggðina og
sveitarfélögum þess sé heimilt að
fást við verkefni orkuvinnslunnar
ef þau hafa vilja og getu til. Innan
ramma þessa skipulags getur t.d.
hvort heldur Laxárvirkjun starfað
áfram sem sjálfstæð virkjun eða
sameinast Landsvirkjun. I andófi
gegn þessum tillögum Sjálfstæðis-
flokksins hefur heyrzt, að þær
samræmdust ekki því ástandi þeg-
ar landið væri orðið eitt samveitu-
svæði. Þá væri eðlilegt eða nauð-
synlegt, að öll meginorkufram-
leiðslan væri á einni hendi. Hér er
ruglað saman tæknimáli og skipu-
lagsmáli og hélt ég raunar, að ég
þyrfti ekki á þessum vettvangi að
vekja athygli á því. Auðvitað geta
fleiri en einn aðili selt raforku á
sama veitukerfi, sem alkunna er
erlendis, ekki einungis innan
landamæra eins ríkis heldur á
milli ríkja.
Heildarstjórnun
Sumir segja, að ekki sé hægt að
koma á sterkri heildarstjórn á
orkuvinnslunni nema með lands-
fyrirtæki sem annist meginorku-
framleiðsluna. En það er eins með
orkubúskapinn og aðra þætti þjóð-
arbúskaparins, að Sjálfstæðis-
flokkurinn gengur ekki út frá því
sem fyrirfram gefnu, að skipulagi
verði ekki komið við, nema að í
viðkomandi atvinnurekstri verði
komið á fót einu landsfyrirtæki er
fari með alla meginþætti þess
rekstrar. Ég segi þetta í fullri
vitund þess, að auðvitað hefur
raforkuvinnslan vissa sérstöðu í
þessu efni, sem óþarft er að rekja
hér.
Stefna Sjálfstæðisflokksins fel-
ur í sér, að gert er ráð fyrir að
komið verði á heildarstjórn raf-
orkuvinnslunnar, virkjunar-
framkvæmda og stofnlínukerfis-
ins. Gerðar eru tillögur um skipan
slíkrar heildarstjórnar og hlut-
verk hennar um að samræma
framkvæmdir á sviði orkuvinnslu
með tilliti til staðsetningar,
stærðar og tímasetningar nýrra
virkjana, svo að tryggi sem bezt
hagkvæmni og öryggi fyrir lands-
menn. Gert er ráð fyrir, að þessi
stjórnunaraðili geri tillögur til
ráðherra um einstakar virkjunar-
framkvæmdir og um það, hvaða
orkufyrirtækjum skuli ætlað að
reisa og reka einstök ný orkuver.
Er og hlutverk þessa stjórnunar-
aðila að samræma framkvæmdir
við stofnlínukerfið með tilliti til
samrekstrar orkuveranna.
Það er stefna Sjálfstæðisflokks-
ins, að Landsvirkjun taki við
eignarráðum á þeim stofnlínum,
sem ríkið hefur þegar látið byggja,
þ.e. Norðurlínu, Austurlínu og
Vesturlínu. Þá vill Sjálfstæðis-
flokkurinn, að Landsvirkjun ann-
ist samrekstur orkuvera landsins.
Þykir það leiða af sjálfu sér, þar
sem Landsvirkjun yrði í senn
eigandi meginorkuveranna og
stofnlinukerfisins. Ennfremur er
gert ráð fyrir, að sama gjaldskrá
gildi fyrir raforkusölu frá öllum
úttaksstöðum stofnlínukerfisins.
En það er ekki nægilegt að jafna
orkuverðið, ef það er hærra en
nauðsyn ber til. Mest er um vert,
að skipulagið sjálft stuðli að sem
lægstu orkuverði. Eitt landsfyrir-
tæki með meginorkuvinnsluna er
ekki trygging fyrir því, þó að með
þeirri skipan væri verðjöfnun ein-
föld í framkvæmd. Hins vegar
felur skipulag landshlutafyrir-
tækja í sér beztu trygginguna
fyrir því að fram komi í dagsljósið
hvaða orkuver eru vel rekin og
hvaða miður. Þannig fæst mæli-
kvarði á takmörk þau sem setja
verður allri verðjöfnun með því að
verðlauna ekki lélegan rekstur.
Aftur á móti er sama súpan í
sömu skál, ef um eitt landsfyrir-
tæki er að ræða. Ekki er þá hægt
að hafa eins gott aðhald með
hinum einstöku orkuverum, en
það leiðir til lélegri rekstrar og
þar með hærra orkuverðs. Verð-
jöfnun á að vera til jöfnunar á
sem lægstu orkuverði, en í sjálfu
sér er verðjöfnun ekki keppikefli,
ef hún óbeint leiðir til hærra
orkuverðs, jafnvel þó að hið háa
verð sé jafnt um allt land.
Skipulag orkumála
Stefna Sjálfstæðisflokksins um
skipulag orkumálanna, sem ég hef
hér vikið að, var samþykkt á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins
árið 1979 og frumvarp til orku-
laga, sem sjálfstæðismenn lögðu
fram á síðasta Alþingi, felur í sér
þessa stefnu. Þetta frumvarp náði
ekki fram að ganga. En við erum
ýmsu vanir á Alþingi um þessar
mundir og kom ekki heldur á
óvart hinn óttalegi leyndardómur,
sem hvílir nú yfir stefnu ríkis-
stjórnarinnar um skipulag orku-
málanna. Aftur á móti þykir mér
kasta tólfunum, þegar efnt er til
fyrsta orkuþings Islendinga, að þá
skuli þessi mál ekki vera á
dagskrá. Það er býsna laglega gert
að halda þriggja daga ráðstefnu
um orkumál með um 40 framsögu-
erindum, án þess að skipulag
orkumálanna komi þar við sögu.
Þó eru það einmitt þessi atriði,
sem oftast hefir borið hæst í
umræðum um orkumálin á undan-
förnum árum. Þannig hefur t.d.
Samband íslenzkra rafveitna
margoft tekið þessi mál sérstak-
lega fyrir á fundum sínum að
undanförnu.
Ekki þarf að minnast á mikil-
vægi skipulags í orkumálum sem í
öðrum efnum. Nú er það einmitt
svo, að skipulagsleysið hamlar í
ýmsum efnum eðlilegum vinnu-
brögðum í orkumálunum til traf-
ala og stórskaða fyrir framvindu
þessara mála og þjóðarbúið i
heild. Ég geri ráð fyrir, að menn
vilji ekki una þessu ástandi. Það
dugar ekki að skipulagið sé inn-
byggt í iðnaðarráðherra. Það er að
minnsta kosti ekki varanleg skip-
an, því að ráðherrar koma og fara.
Það má ekki taka skipulagið af
dagskrá, þar sem við ræðum
orkumálin.
Nýting orkunnar
Allar umræður um fram-
kvæmdir í orkumálum hljóta að
mótast af því, hver á að vera
stefnan um nýtingu orkunnar.
Markmið okkar er að efla hagsæld
og velferð þjóðarinnar. Til þess
' þarf að auka þjóðarframleiðsluna,
sem er eina örugga undirstaða
batnandi lífskjara hér á landi.
Islendingar eiga í orkulindum
sinum stórkostleg náttúruauðæfi,
sem þar að auki eru óþrjótandi, en
annars staðar í heiminum fæst
meginhluti orkunnar úr lífrænu
eldsneyti sem gengur óðum til
þurrðar. Það er því höfuðatriði að
nýta þessa miklu auðlegð, sem
fólgin er í orkulindum landsins til
þess að örva hagvöxt. Samkeppn-
isaðstaða íslenzkrar vatnsorku
hefur stórbatnað vegna þverrandi
orku og hækkandi orkuverðs í
heiminum.
Það er þetta, sem liggur til
grundvallar umræðunni um
orkufrekan iðnað eða stóriðju.
Þetta ber að hafa i huga þegar
metið er, hve stór átök beri nú að
gera í virkjunarmálum okkar Is-
lendinga. Þá horfum við fram til
gjaldeyrisöflunar í útflutningi
orkunnar í formi iðnaðarvöru og
til þeirra möguleika til gjaldeyris-
Ræða
Þorvaldar
Garðars
Kristjáns-
sonar á
Orkuþingi
sparnaðar, sem geta verið fólgnir í
orkulindum landsins í framleiðslu
innlends eldsneytis. En leiðin til
þess eru stórvirkjanir í fallvötn-
um landsins.
Framkvæmdir
í orkumálum
Með tilliti til þessa hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn markað stefnu
sína um framkvæmdir í orkumál-
um. í samræmi við þá stefnu flutti
flokkurinn á síðasta Alþingi frum-
varpið um ný orkuver í Jökulsá í
Fljótsdal, í Blöndu, við Sultar-
tanga auk stækkunar Hrauneyja-
fossvirkjunar. Hér er um að ræða
framkvæmdir sem nema samtals
710 MW og gert er ráð fyrir að
ljúka á einum áratug.
Hafa ber í huga, að ekki er
nægilegt að vilja slíkar fram-
kvæmdir í virkjunum, sem ráð er
fyrir gert í frumvarpi okkar sjálf-
stæðismanna. Menn verða að hafa
vilja til þess að skapa forsenduna
fyrir þessu risaátaki í orkumálun-
um. Menn verða að vilja stóriðju
til hagnýtingar orkunnar. Það
þýðir að fara verður af alefli í
undirbúning stóriðjufram-
kvæmda. Þess vegna vill Sjálf-
stæðisflokkurinn, að þingkjörin
nefnd vinni skipulega að þessum
málum.