Morgunblaðið - 30.08.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
Við Tryggvi höfðum dvalið
dagstund í Pére Lachaise-kirkju-
garðinum, átt þar mörg hljóð
augnablik fyrir framan grafir
snillinga listasögunnar er við
dáum. Sól skein glatt þótt komið
væri að kveldi og við vorum
ánægðir með fagran og viðburða-
ríkan dag. Svo hagaði til, að ég fór
aðeins á undan Tryggva úr garðin-
um og var á leið frá honum, er á
vegi mínum á þröngri gangstétt
varð skyndilega tíguleg, hávaxin
svertingjakona með tvö lítil börn.
Ég greip andann á lofti er mér
varð litið á hana, þar sem hún
ósköp rólega gekk eftir gangstétt-
inni í skósíðum, bláum, skrautleg-
um kyrtli og með vefjarhött-* á
höfði. Það var líkast því sem að fá
fegurð mannlífsins á móti sér eftir
að hafa ráfað um í kirkjugarðin-
um drjúga stund. Ég greip frá mér
numinn af hrifningu til myndavél-
arinnar en fylltist um leið örvænt-
ingu er ég mundi eftir að filman
var búin. Konan mun hafa séð
geðbrigði mín, því að hún brosti
sinu ljúfasta brosi um leið og hún
vék úr vegi fyrir mér á þröngri
gangstéttinni. Ég gekk dálítinn
spöl áfram en beið svo eftir
Tryggva og sá var ekki síður
hugfanginn af þessum myndræna
fyrirburði er á vegi okkar hafði
orðið. Ég bað hann um að fara til
baka og taka mynd af konunni og
börnunum með sinni myndavél og
hann gerði það, var svo háttvís að
spyrja hvort hann mætti mynda
fólkið, en fékk kurteislegt afsvar. I
slíkum tilvikum á maður ekki að
spyrja heidur taka einfaldlega
áhættuna og því eigum við félagar
einungis endurminninguna í
lífsmalnum.
En þetta atvik kom mér til að
hugsa um frægar og sérkennilegar
konur og af því að ég hef valið
greinarflokki mínum samheitið
„Punktar úr dagbók lífsins" lang-
ar mig til að gera hlé á skýrslum
um kirkjur, söfn og sýningar og
greina hér í staðinn frá tveim
nafnkenndum furðum Parísar-
borgar. Hér koma fram meinleg
örlög og sviðið eru hin tvö lista-
mannahverfi er hæst hafa borið í
sögu Parísarborgar, Montmartre
og Montparnasse. Þættina hef ég
þýtt frjálslega úr hinni frægu bók
Brassai, „Le Paris secret des
années 30“ (Leyndardómar París-
arborgar á árunum kringum
1930). Að sjálfsögðu eru myndirn-
ar af La Mome Bijou og Kiki á
Montparnasse teknar af hinum
mikla ljósmyndara.
La Mome Bijou
Á Montmartre-hæðum mátti á
þriðja og fjórða áratugnum líta
undarlega mannveru, er reikaði á
milli veitingahúsa og skemmti-
staða af allri mögulegri gerð og
tegundum. Átti hún þó sína uppá-
haldsstaði, þar sem hún hafði
viðdvöl á hverri nóttu og drakk
rauðvín sitt. Enginn vissi, hver
þessi kona var né hvað hún hét, en
hún var einfaldlega skilgreind
sem Mome Bijou (litla gersemið)
og undir því nafni var hún þekkt
um gjörvallt Montmartre-hverfi.
Viðurnefnið fékk hún vegna sægs
skartgripa, er hún jafnan bar, og
þótti ótrúlegt, hve miklu af
skrauti hún gat á sig hlaðið og var
þetta einna líkast víravirki óvinn-
andi víggirðingar eða ofhlöðnu
jólatré. Hún var klædd í stíl
aldamótaáranna og fötin gátu
allteins verið frá þeim tíma, —
dökkur veloui-kvöldkjóll og þar
yfir kápa með mölétnum pels-
kraga. Andlit hennar var þakið
þykku lagi af andlitsfarða og
augnskuggarnir voru óvenju fjöl-
breyttir í lit. Glingrið, sem hún
skreytti sig með, fingurgull, arm-
bönd og hálsfestar, var skærlitað,
grænt, fljólublátt, upplitaðir
rósa-litaðir, falskir rúbínsteinar,
gimsteinar, blásteinar, smaragðar
og margvíslegar perlur. Þetta allt
líktist helst palletti symbólistans
Gustave Moreau. Viðamikill
grænn hattkúfur úr flauelsgrisju
með slöri og stórri rós var um-
gjörð andlits hennar, er virkaði
sem hvítföl ásjóna trúðs.
Væri forvitnast um hana hjá
barþjónum, sögðu þeir: „að
skartkonan Mome Bijou hefði vís-
ast fyrrum lifað við ríkdóm og
allsnægtir og á tímum útreiðar-
túra aldamótaáranna hefði hún
ekið í skrautvagni um „Avenue du
Bois“ (Skógarbreiðgötuna). En nú
drægi hún fram lífið í sárustu
neyð og fátækt á ölmusum, auk
þess sem hún spáði fyrir um örlög
fólks með lófalestri...“
Og þrátt fyrir allt skynjuðu
menn blik æskutöfra og lífsseiðs í
augum hennar, eins og þau væru
það eina, sem hrörnun ellinnar
ynni ekki á af manneskjunni. í
þeim þóttust menn sjá ímynd
ungrar, fagurrar, brosandi stúlku
baðaða töfraljóma aldahvarfanna
„Belle Epoque".
Menn tóku fljótlega eftir þess-
ari konu innan um alkóhóldampa
og reykþokur öldurhúsanna, eins
og hún væri sjaldgæf skrautjurt
og drottning þeirrar marglitu
næturflóru, er gefur myrkri gleð-
innar auknar víddir.
La Mome Bijou gat skotið upp
kollinum hvar sem var á Mont-
martre fram undir morgun og
enginn varð hissa á að sjá hana,
hvort heldur það væri á ölkrá við
„Boulevard Clichy" eða í svína-
kjötbúð á „Place Pigalle", því það
var sem hún væri samgróin um-
hverfinu.
Skuggalegir næturhrafnar
borguðu henni með bjúga og
rauðvíni fyrir að segja þeim gróf-
ar, óheflaðar sögur. A hverjum
morgni sást hún einhvers staðar
öfurölvi og aldrei brosti hún eða
hló. Fráhrindandi, en þó hrífandi
aldin kona, sem jafnan virtist á
mörkum úrkynjunar og brjálunar
en þó með merkilegu ívafi yndis-
þokka og ástar.
Svo sjaldan sem hún skipti
skapi varð hún viti sínu fjær og
jós skömmum yfir þá, er höfðu
misboðið henni, sýndi þá á sér
hliðar, sem engum datt í hug, að
hún ætti til. Leyndardómurinn um
líf hennar, æsku og uppruna fór
með henni í gröfina, og þó mun
hafa munað litlu, að forvitnir
menn græfu sitthvað upp, því að
maður nokkur, er bjó á gömlu
aðalshóteli, kvaðst geta upplýst
ýmislegt, þar sem hann væri
gamall æsku- og ástvinur hennar.
En þegar menn komu á vettvang á
hótelið, þar sem hann bjó, hafði
hann látist um nóttina ...
- O -
Sagt er, að La Mome Bijou sé
fyrirmyndin í hinu fræga leikriti
Jean Giraudoux, „Hin brjálaða frá
Challiot", er var samið hernáms-
árið 1943 og frumleikið í desember
1945. Þar með komst hún aftur í
sviðsljósið, og er leikritið var flutt
í London og New York, varð hún
heimsþekkt.
Sá, er hér ritar, minnist þess, er
hann sá hina miklu leikkonu
Klöru Pontoppidan leika hlutverk
„hinnar brjáluðu“ á sviði Kon-
unglega leikhússins í Kaupmanna-
höfn árið 1952, og gleymir hann
seint þeim svipmiklu tilþrifum.
Kikiá
Montparnasse
Af yngri árgangi var hin nafn-
kennda „Kiki á Montparnasse".
Sem barn og persónugervingur
ástarinnar hafði hún líkast til
allar forsendur þess að geta séð
fyrir sér. Móðir hennar eignaðist
sex börn, sem öll voru getin af
óþekktum feðrum, hún yfirgaf þau
svo sem munaðarleysingja á
heimaslóðum í Búrgund til þess að
fylgja nýjasta ástmanninum til
Parísarborgar. Alice litla, sem
seinna varð Kiki á Montparnasse,
ólst upp hjá fórnfúsri ömmu
ásamt óskilgetnum bræðrum sín-
um og systrum. En dag nokkurn
mundi móðirin skyndilega eftir
henni og sótti til Parísar. Var það
til að ala hana upp, gefa henni ást
og hlýju? Nei engan veginn, held-
ur til að vinna. Hún byrjaði í
prentsmiðju, síðan vann hún í
skóverksmiðju og loks hjá blóma-
sala í Rue Mouffetard. I þessari
myndrænu götu nálægt Mont-
parnasse kom gamall myndhöggv-
ari auga á hana og réði sem
fyrirsætu. Hún var þá aðeins
fjórtán ára gömul... Sagði svo
seinna: „Það snerti mig að vísu að
verða að fara úr fyrir gamla
manninn, en úr því að svo varð að
vera þá ...“ Er „dyggðug" móðir
hennar frétti af þessu, ruddist hún
viti sínu fjær inn á vinnustofu
myndhöggvarans, kallaði dóttur
sína hóru, afneitaði henni og
úthýsti. Þannig varð úr blóma-
stúlkunni, sem skyndilega stóð
uppi á götunni, alein, snauð og
slypp, hin nafntogaða fyrirsæta.
Hún flutti alfarið yfir á Mont-
parnasse, sem þá hafði tekið við af
Montmartre sem miðstöð og
snertipunktur listviðburða París-
arborgar.
Kiki var gædd vissu aðdráttar-
afli, hörundsliturinn var brúnleit-
ur, en hún þótti eiginlega ekki
falleg í sígildum skilningi. Var
líkast því sem fuglshöfuð með
spaugilegu oddnefi sæti á löngum
hálsi, svart hárið greiddi hún þétt
að höfðinu svipað unglingi, langir
kögrar féllu niður ennið og undir
bogaformuðum augnabrúnum
vörpuðu löng, þykk augnalok
skuggum sínum yfir tjáningarrík
raflit augu, lítinn, hjartalaga
munn með máluðum hvössum
hornum, þar sem fyrirmyndin var
söngkonan Yvette Guilbert, svo
sem við þekkjum á teikningum
Toulouse-Lautrec. Glettið bros
beraði skjannahvítar tennurnar.
Ung Búrgundarstúika með fagur-
lita húð og undursamlegan lík-
ama: há, framsett brjóst, mjótt
mitti yfir breiðum mjöðmum og
löngum, kröftugum fótleggjum.
Kiki var sem blóm, sem blómstrað
hafði milli götusteina Parísar-
borgar með útgeislun, er var í
senn í hæsta máta tælandi og tákn
ríkrar lífsgleði.
Munaðarfullt augnaráð hennar
og töfrandi líkami afhjúpuðu
taumlausar ástríður. í raun og
veru voru líkami og sál Kiki án
nokkurs votts af blygðunarsemi, í
eðlilegri óskammfeilni sinni í raun
réttri allsnakin. Þegar sem ungl-
ingur sýndi hún brjóst sín ... fyrir
þrjá fránka. Undir fegursta
klæðnaði var hún hvorki í undir-
buxum né með brjóstahaldara, en
svört sokkabönd prýddu hvít lær-
in. Þegar hún beygði sig, sýndi
hún annars vegar sjnn fagra,
lostafulla barm, en hins vegar
steig og hneig afturhluti pils
hennar upp og niður líkast leik-
hústjaldi. Það var aðeins eitt, sem
ergði Kiki, og það var, að á henni
uxu engin blygðunarhár, og er hún
sat fyrir hjá ókunnugum lista-
mönnum teiknaði hún gjarnan
með biksvörtu teiknikoli, það sem
hér skorti á. Kiki gerði blygðun-
arleysið að rismikilli list. Hún
afskræmdi ei heldur anda sinn
með undirfötum né nokkrum teg-
undum af pífum. Hún nefndi
hlutina óhikað og opinskátt sínum
réttu nöfnum án nokkurrar upp-
gerðar. Hún hikaði aldrei við að
láta sér um munn fara óhefluð
orð, en vegna hinnar hreinu og
sakleysislegu raddar urðu þau
mildari og fengu jafnvel yfir sig
blæ prúðmennsku og tiginleika.
Að sjálfsögðu varð hún ókrýnd
drottning þess frelsis og þeirrar
hreinskilni, sem Montparnasse
varð tákn fyrir á blómaskeiði sínu.
Þessi frjálsborna kona, er naut
lífsins út í æsar, varð lifandi tákn
þeirrar fríhyggju, er ríkti i þessu
hverfi. í tuttugu ár stóð ljómi af
nafninu Kiki og var jafnan tengt
hinum magnaða hljómi „Mont-
parnasse".
í Kiki sameinuðust andríki og
margvíslegir hæfileikar og á
paldri veitingastaðanna Dome,
Select og Rotonde, safnaðist hópur
aðdáenda hennar hverja nótt.
Enginn vildi missa af einu orði