Morgunblaðið - 30.08.1981, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
Dr. Marek S. Korowicz, sem ritar eftirfarandi frásögn, var prófessor í þjóðréttarfræðum við háskólann í
Krakow. Hann tók þátt í síðari heimsstyrjöldinni sem ungur maður. Var síðan valinn í sendinefnd Póllands á þing
Sameinuðu þjóðanna í New York um 1970. Baðst þá hælis sem pólitískur flóttamaður í Bandarikjunum. Hefur svo
kennt við háskólann í Medford, Massachusetts.
Á sólbjörtum sumardegi gerði
Srzeszewski utanríkisráðherra
boð eftir mér.
Þegar ég kom á skrifstofu hans í
Varsjá sagði hann mér, að Pólland
hefði veizt það virðulega hlutverk
að hafa forystu í lögfræðinefnd
Sameinuðu þjóðanna á haustmóti
Allsherjarþingsins í New York.
Gæti ég sem sérfræðingur í þjóð-
réttarfræðum hugsað mér að
verða fulltrúi í pólsku sendinefnd-
inni?
Kommúnistar óskuðu auðsjáan-
Iega að hafa heillavænleg áhrif en
í Póllandi voru engir kommúnískir
lögfræðingar, sem hæfir væru til
þessa verkefnis.
Ég þurfti ekki að vekja athygli
ráðherrans á því, að ég væri ekki
kommúnisti. „Ég veit, að þér eruð
ekki í neinum sérstökum flokki,“
sagði hann við mig, „og að þér lítið
á yður algjörlega sem vísinda-
mann á þessu sviði, og viljið
eingöngu sinna lögfræðilegum
málefnum en ekki stjórnmálum."
í fyrstu gat ég alls ekki áttað
mig á þessari hundaheppni.
Járntjaldslöndin líkjast mest
fangelsum, og fáir eignast tæki-
færi til að sleppa. Raunverulega er
alls ekki rétt að tala um eitt
járntjald. Þau eru jafnmörg lönd-
unum, sem eru lénsríki Rússa, því
þessar kúguðu þjóðir, sem þau
byggja, fá ekki að hafa samband
sín á milli.
Lengi hafði ég vonast eftir
tækifæri til undankomu, en alltaf
orðið fyrir vonbrigðum.
Raunar hafði ég oft verið beðinn
að mæta fyrir Póllands hönd á
vísindamannaþingum víðsvegar í
borgum Evrópu, en alltaf hafði
mér verið neitað um vegabréf.
Og nú var ég blátt áfram beðinn
að fara til Ameríku.
Þegar slík tilboð koma úr innstu
herbúðum kommúnista, má alltaf
vænta hins versta og fyrstu við-
brögð flestra eru að hafna þeim
tilmælum umsvifalaust. Svona
eftir á, held ég, að undanfærslur
mínar hafi vakið þá hugmynd hjá
ráðherranum, að ég vildi ekki
yfirgefa Pólland.
Ég sagðist ekki vera hraustur og
yrði að hafa sérstakt fæði.
„Og eins og þér vitið, hr. ráð-
herra," sagði ég, „hef ég aldrei
fengið tækifæri til að kynnast
andrúmsloftinu hjá Sameinuðu
þjóðunum, og aldrei til Bandaríkj-
anna komið. Ég óttast því að
verkefnið verði mér um rnegn." En
hann minnti mig á, að ég hefði
tvisvar verið fulltrúi pólsku
nefndarinnar í Þjóðabandalaginu.
„Þér hafið meira en nóga
reynslu til að takast á við þetta
viðfangsefni," sagði hann. Þá þrjá
mánuði, sem ég átti að dveljast í
New York, sagði hann, að ég ætti
að fá tuttugu og einn dollar á dag
í fæðispeninga og fleira þess
háttar. Gistingu þyrfti ég ekki að
greiða neitt fyrir, og máltíðirnar
kostuðu í mesta lagi átta dollara á
dag. Á þennan hátt yrði mér
leikur einn að hafa nægilegt fé til
að verzla í amerískum sölubúðum.
Þetta yrði á allan hátt sérstakt
tækifæri og mér hinn mesti heið-
ur.
Mér skildist nú, að neitun yrði
tekið sem óhlýðni af minni hálfu,
svo ég samþykkti allt og sagði:
„Ágætt, hr. minn, ég skal gjöra
mitt bezta."
Ekki var ég fyrr kominn út á
götuna en ég fór að átta mig á öllu
saman. Ameríka!
Þegar ég væri bara kominn
þangað aila leið, gæti ég auðveld-
lega snúið baki við félögum mín-
um og lagt leið mína til lögreglu-
þjóns eða annarra yfirvalda og —
þá var ég frjáls maður.
Og í Ámeríku gat ég unnið af
öllum kröftum að frelsi Póllands á
þann hátt, sem ókleift var innan
nHin nýja höfðingjastétt er skipuð æðstu mönnum flokksins. Lifskjör þeirra eru himinhátt ofar kjörum almennings." —
„Höfðingjarnir" hafa ekki þurft að standa i biðröð sem þessari.
JAFNvELHIN
LINNULAUSA
STOLTAST
KÚGUNÁ
landamæra míns lands öllum, sem
langaði til að vernda líf sitt.
Ég flaug til Varsjár 4. septem-
ber. Setti koffortið mitt inn í
herbergi á hótelinu og fór svo á
fund, sem allir fulltrúarnir áttu að
taka þátt í.
Áður en ég yfirgaf herbergið
aðgætti ég vandlega í hvaða röð
mín ýmsu skjöl lágu í koffortinu.
Ég vildi gjarnan vita með vissu,
hvort öryggislögreglan hefði
áhuga fyrir minni lítilfjörlegu
persónu.
Á fundinum flutti utanríkisráð-
herrann tilgerðarlega ræða um
hlutverk okkar sem „virðulegra
fulltrúa hinnar miklu breiðfylk-
ingar hins vinnandi fólks í Pól-
landi.“
I Ameríku yrðum við umkringd-
Pólskur
próíessor
segir frá
ir óvinum. Því máttum við ekki
gleyma.
Sakleysislegur þjónn eða leigu-
bílstjóri, fólk í leikhúsum, lestum
og strætisvögnum, væri sennilega
allt hættulegir njósnarar á vegum
auðvaldsins. Þess vegna skyldum
við ekki ræða við einn eða neinn.
Jafnvel þótt einhver spyrði
ákveðinnar spurningar ættum við
ekki að svara.
Rétt þegar við vorum að fara,
kom utanríkisráðherrann til mín
að kveðja.
„Hvar dvelja kona yðar og börn
eiginlega, meðan þér eruð að
heiman," spurði hann. Hjartað tók
kipp í barmi mér. Enginn fær að
fara gegnum járntjaldið án þess
að skilja einhverja ástvini eða
ættingja eftir sem gísla. Það var
viðtekin regla, sem ég vissi aldrei
brotna. En ekki var annað að gera
en að segja sannleikann.
„Ég er piparsveinn, herra
minn,“ svaraði ég. „Á enga fjöl-
skyldu."
Srzeszewski náfölnaði. Hann
skotraði augum tortryggilega og
vantúaður á svip eins embætt-
ismanna sinna, sem var þarna
nærri.
En ég hélt aftur til hótelsins og
taldi leikinn tapaðan fyrir mig.
Ég gægðist ofan í koffortið mitt
aftur. Allt hafði auðsjáanlega
verið fært til. Ég fann mér
stórlega misboðið, en gat samt
ekki að mér gert að brosa yfir
klunnaskap leynilögreglunnar.
Ég ákvað að láta sem ekkert
væri og ók á brautarstöðina,
þaðan sem halda skyldi til París-
ar.
Ráðherrann var mættur á
brautarpallinum til að kveðja
okkur. Hann þrýsti hönd mína í
flýti, og ég steig inn í lestina — á
leið til frelsisins. Ég fæ aldrei að
vita, hvers vegna ég var látinn
fara. Þeir kusu líklega heldur þá
áhættu að sleppa mér, fremur en
að opinbera klaufaskap sinn á
síðustu stundu.
Um borð í Liberty, skipinu, sem
flutti okkur frá París til Norfolk
var okkur, fulltrúum hins stétt-
lausa pólska þjóðveldis skipt í
tvær deildir.
Hinir fimm „útvöldu" skyldu
vera á fyrsta farrými, en hinir níu,
sem aðeins voru ráðgefandi og til
aðstoðar, máttu láta sér nægja
annað farrými.
Formaður sendinefndarinnar
fékk þannig tækifæri til að hafa
þessa níu aðstoðarmenn undir
stöðugu eftirliti með óvæntri
heimsókn daglega af „æðsta ráð-
inu“ á fyrsta farrými. Þessi „for-
maður" var annars býsna erfiður
ferðafélagi.
Við hverja einustu máltíð alla
fimm daga ferðarinnar hafði hann
einn orðið á hinn ruddalegasta
hátt.
Hann var einn úr hópi æðstu
manna í kommúnistaflokki Pól-
lands og bókstaflega rauðglóandi.
Hann var litlu síðar settur í eitt
æðsta sæti stjórnenda sem for-
maður lögfræðinefndar Samein-
uðu þjóðanna. Það er sannarlega
ekki lítill heiður manni, sem
aðeins hefur lesið lög eitt einasta
ár.
Hann er sannarlega frábær af-
burðamaður að eigin áliti og
honum tekst vel að láta alls staðar
ljós sitt skína.
Um borð í „Liberty" óskaði
hann bersýnilega að gjöra öllum
ljóst „bæði kommúnistum og kap-
ítalistum" eins og komist var að
orði meðal farþega, að fæðan í
pólska lýðræðisríkinu tæki langt
fram hinum frönsku réttum, sem
á borð voru bornir, og við hinir
neyttum vægast sagt með ódulinni
ánægju.
Hvað eftir annað æpti hann eða
réttara sagt öskraði eins og naut
til þjónanna og sagði að súpan
væri bragðlaus og eftirmaturinn
óétandi.
Þjónarnir virtust hræddir og
við hinir létum sem við sæjum
ekki gremjulegar augnagotur
hinna farþeganna. Jafnvel fulltrúi
frá Rússlandi — ákaflega vin-
gjarnlegur og háttvís maður, sem
deildi borðum með okkur roðnaði
af gremju og vandræðum.
Blöðin hafa skýrt frá því, hvern-
ig ég leyndist á brott úr sendi-
nefndinni pólsku með því að læð-
ast niður brunastiga á hóteli
okkar í New York.
Þetta var í septembermánuði og
þá trúði ég því raunverulega, að
margir atvinnulausir Ameríkanar
liðu hungur, og ég velti því fyrir
mér, hvernig ég ætti að afla mér
lífsviðurværis í þessu framandi
landi, allslaus.
Raunar var ég sannfærður um,
að sannur kommúnisti gerir ekki
greinarmun sannleika og lygi,
notar sem sagt lygina eftir þörf-
um líðandi stundar. En ég hafði
árum saman átt heima í hinu
rauða Póllandi og var að vissu
leyti löngu samdauna hinum
kommúníska áróðri. Ég óttaðist
einnig sem útlendingur óblíðar
viðtökur. En ekki voru það efnis-
leg gæði sem ég leitaði, heldur
frelsi og tækifæri til að hjálpa
Póllandi og var satt að segja
viðbúinn erfiðri og óvissri framtíð.
En mannlífið var þarna allt
annað en ég gerði mér hugmynd
um.
I stað örbirgðar blasti við hin
ótrúlegasta hagsæld á öllum svið-
um og óteljandi, hrífandi sannanir
þess, hvað orðið getur í frjálsu
samfélagi manna.
Ég hefi því eignast nýjar vonir
um framtíð mannkynsins.
En oft veldur það mér heila-
brotum, hvort fólk í hinum frjálsa
heimi skilur fyllilega hina rússn-
esku refskák.
Mínir nýju vinir telja, að tíminn
vinni í þágu lýðræðisins.
Eg óttast hins vegar að hann
vinni Rússlandi í hag, og vonast
eftir að vinna að einu mikilvægu
verkefni sem pólitískur flóttamað-
ur:
En það er, að mér takist að
sannfæra hinn frjálsa hluta
heimsins um, hvernig ógnun
kommúnismans lítur út í augum
þeirra, sem þreyja þorrann og
góuna að baki járntjaldsins.
Rúmlega 100 kílómetrum frá
suðurlandamærum Póllands vex
upp ný borg. Hún er á sléttu, þar
sem áður voru akrar og skógar.
Kjarni þessarar borgar er risa-
vaxin stálverksmiðja, sem verður
fullgerð ein hin mesta sinnar
tegundar í Evrópu allri.
Nowa Huta (Nývirki) heitir
þessi borg og telur nú þegar 50
þúsund íbúa, sem hrúgað er sam-
an í hræðilegum hermannaskál-
um, sem eru leigðir til íbúðar.
Daglega fjölgar fólkinu. Nowa
Huta á að verða ein af hinum
stærstu iðnaðarverum heims og
sýnilegt tákn um virðingu og
frama hins kommúníska stjórn-
arfars.
Að lokinni styrjöldinni var Pól-
landi brýnust þörf verksmiðja til
framleiðslu til alls konar daglegra