Morgunblaðið - 30.08.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
25
„Friðurinn44 og seinni
heimsstyrjöldin
Eftir Birgi ísl.
Gunnarsson
Að undanförnu hafa ýmsar
svonefndar friðarhreyfingar lát-
ið allmikið að sér kveða víða um
Evrópu. Þjóðviljinn og Alþýðu-
bandalagið hafa mjög reynt að
tengja þessa hreyfingu við sína
stjórnmálabaráttu, á sama hátt
og Sovétríkin fagna þessum
straumum, sem farið hafa um
ýmis Evrópulönd. Allt venjulegt
fólk þráir frið og vissulega geta
slík friðarsamtök komið góðu til
leiðar, ef starfsemi þeirra gæti
orðið til að draga úr spennu í
heiminum og því gífurlega víg-
búnaðarkapphiaupi, sem ein-
kennir starfsemi stórveldanna.
Einhliða barátta
Því er hins vegar ekki að
leyna, að þótt margt sé af góðum
huga gert hjá mörgum forystu-
mönnum þessara samtaka, þá er
oft um mjög einhliða og einsýna
baráttu að ræða af hálfu þessara
aðila. Stjórnmálasagan kennir
okkur að slík friðarbarátta getur
verið hættuleg og jafnvel boðið
ófriði heim.
Besta dæmið úr okkar heims-
hluta eru stjórnmálaviðburðir
áranna fyrir síðustu heimsstyrj-
öld. Ljóst er, að þeir, sem vildu
vita, gerðu sér fullkomna grein
fyrir því að þjóðernissósíalistar í
„Eftir styrjöldina von-
uðust flestar þjóðir til, að
nú væri unnt að láta af
vopnabúnaði. Því miður
reyndist það ekki rétt.
Eitt ríki, Sovétríkin,
tóku upp vígbúnaðar-
merki þjóðernissósíalista
í Þýzkalandi. Þeir víg-
bjuggust af kappi og
tóku að leggja undir sig
hvert Evrópulandið á
fætur öðru.“
Hitlers-Þýskalandi lögðu gífur-
legt kapp á að vígbúast. Sá
vopnabúnaður var ekki eingöngu
til varnar, heldur voru árásar-
vopn mjög mikill þáttur í víg-
búnaði Þýskalands.
Ekki veldur sá
er varar
Þetta er mörgum stjórnmála-
mönnum í Evrópu ljóst. Þeir sáu
mikla hættu í því, ef Þjóðverjar
næðu miklum yfirburðum í
vopnastyrk fram yfir aðrar þjóð-
ir Evrópu. Þeir töldu að slíkt
ójafnvægi yrði hinum herskáu
þjóðernissósíalistum hvöt til
árásar. Yfirburðir þeirra yrðu
þeim freisting til að ná undir sig
löndum og landsvæðum, sem
þeir girntust.
Þessir stjórnmálamenn áttu
ekki upp á pallborðið hjá al-
menningi á árunum fyrir seinni
heimsstyrjöld. Hörmungar fyrri
heimsstyrjaldarinnar voru þá
mörgum í fersku minni. Þá hafði
komið til sögunnar ný kynslóð,
sem ekki þekkti stríð af eigin
raun og taldi það óhugsandi.
Priðarsinnar voru því mjög
áhrifamiklir í stjórnmálum
margra Evrópulanda. Þeir börð-
ust harðri baráttu gegn því, að
nágrannaþjóðir Þjóðverja kæmu
sér upp vopnum, þó ekki væri
nema til að halda uppi sæmi-
legum vörnum. Áhrif þessara
aðila urðu m.a. til þess, að á
meðan Þjóðverjar kepptust við
að vígbúast héldu Englendingar
og Frakkar að sér höndum.
Deilurnar í
Bretlandi
Þessi andstæðu sjónarmið
„friðarsinna" og þeirra, sem
vildu vígbúast til varnar, spegl-
uðust t.d. mjög í breskum stjórn-
málum á þessum árum. Forsæt-
isráðherra Bretlands var Neville
Chamberlain, einlægur friðar-
sinni, sem trúði fram í rauðan
dauðann á heiðarleika þýsku
þjóðernissósíalistanna og að
hægt væri að semja við þá.
Hámarki náði friðarstarfsemi
Chamberlains, þegar hann fór til
Miinchen í september 1938 til að
semja við Hitler. Þar „heimilaði"
breski forsætisráðherrann Þjóð-
verjum að hernema Súdetahér-
uðin í Tékkóslóvakíu, en á móti
skyldi friður tryggður.
Chamberlain kom heim, veifaði
samningnum og hrópaði til
mannfjöldans: „ ... í Þýskalandi
var saminn friður með sæmd. Ég
trúi það verði friður á vorum
dögum." Mannfjöldinn fagnaði
sem von var og „friðarsinnar“
töldu mikinn sigur unninn.
Churchill var á hinn bóginn
ekki eins trúaður. Hann hafði
hvatt til þess, að Englendingar
ykju stórlega vígbúnað sinn.
Sterkt England myndi halda
Þjóðverjum í skefjum. Hann
talaði fyrir daufum eyrum, var
kallaður stríðsæsingamaður og
hafður utangarðs í breskum
stjórnmálum. Af svipuðum toga
spunninn var ágreiningur
Chamberlains og Anthony
Edens, en Eden var utanríkis-
ráðherra í stjórn Chamberlains,
en sagði af sér vegna ágreinings
við forsætisráðherrann.
Hernaðaryfirburðir
Þjóðverja
Allir vita hvernig fór. Vegna
hernaðaryfirburða sinna hóf
Þýskaland stríðið, þegar því
hentaði og lagði undir sig hvert
landið á fætur öðru. Frakkland
féll fljótlega, enda alveg óviðbú-
ið og England var nærri fallið,
enda varnir í ólestri. Eftir styrj-
öldina vonuðust flestar þjóðir
til, að nú væri unnt að láta af
vopnabúnaði. Því miður reyndist
það ekki rétt. Eitt ríki, Sovétrík-
in, tóku upp vígbúnaðarmerki
þjóðernissósíalista í Þýskalandi.
Þeir vígbjuggust af kappi og
tóku að leggja undir sig hvert
Evrópulandið á fætur öðru.
Bandaríkin og Vestur-Evrópa
ákváðu þá að taka höndum
saman og láta ekki söguna frá
1939 endurtaka sig. Sovétríkin
skyldu ekki fá tækifæri til að ná
slíkum hernaðaryfirburðum, að
þeir freistuðu frekari landvinn-
inga. Varnarpólitík Vestur-
Evrópu hefur síðan við það
miðast að geta varist árásum
Sovétríkjanna. Hvernig þau mál
standa nú verður fjallað um í
annarri grein.
ekki styrkt stöðu sjóðsins sem
stofnunar.
Alþýdu-
bandalagið:
orsök og
afleiding
Alþýðubandalagið hefur verið
forystuflokkur í borgarmálum
Reykjavíkur rúmlega þrjú ár. Það
hefur setið í tveimur ríkisstjórn-
um nær því jafn langan tíma og
fer nú með húsnæðismál í lands-
stjórninni. Hvern veg er svo
ástandið á húsnæðismarkaði höf-
uðborgarinnar eftir þessa ára-
löngu forystu Alþýðubandalags-
ins? Ástandið er í stuttu máli
þannig að hátt í 1600 manns,
fjölskyldur og einstaklingar, eru í
húsnæðishraki. Það á enn eftir að
versna þegar skólaæskan kemur
til náms í framhaldsskólum höf-
uðborgarinnar, hafandi í höndum
lögbundið fyrirheit stjórnvalda
um jafna aðstöðu til náms. Tals-
menn leigendasamtaka segja hús-
næðiskreppu hafa haldið innreið
sína í Reykjavík.
Hvad veldur?
Orsök þessa vandræðaástands,
sem verið hefur að skapast á
höfuðborgarsvæðinu, er marg-
þætt. Orsakaþættir, þeir er mestu
valda, bera allir svipmót Alþýðu-
bandalagsins. Þar á meðal má
nefna:
• 1) Lánsfjárstýringu, sem
stórlega hefur dregið úr hlut hins
almenna veðlánakerfis. Þann veg
hefur framtak hinna almennu
borgara verið lamað, það framtak,
sem var aflið í því byggingarsögu-
lega afreki í húsnæðismálum þjóð-
arinnar, sem blasir við í hverju
byggðu bóli landsins.
• 2) Stefnu- og aðgerðarleysi
borgarstjórnarmeirihlutans, sem
komið hefur fram í misheppnuðu
úthlutunarkerfi byggingarlóða og
alhliða aðgerðarleysi í húsnæð-
ismáium, leiguíbúðir á vegum
borgarinnar ekki undanskyldar.
Það er nú fyrst, þegar kjörtímabil
borgarstjórnar er nær á enda og í
algjört óefni er komið í húsnæð-
ismálum, að vaknað er af værum
blundi og kunngerð ný byggingar-
áform, sem að bróðurhluta hlýtur
að koma í hlut næstu borgar-
stjórnar að efna.
• 3) Ný húsaleigulöggjöf, sem
sjálfsagt er um margt til bóta,
sýnist hafa fremur dregið úr
húsnæðisframboði en aukið það.
Það er ekki hægt að loka augum
fyrir svo augljósri staðreynd. Eng-
inn vandi verður leystur með því
að stinga höfðinu í sandinn, eins
og Þjóðviljamenn kjósa að gera.
Það er vissulega ástæða til að taka
undir kröfuna um hlutlausa rann-
sókn á því, hvort og hve mikið
þessi löggjöf hefur dregið úr
framboði leiguhúsnæðis.
Það er að skapast A-Evrópu-
ástand í húsnæðismálum höfuð-
borgarinnar. Er það máski óska-
staða Alþýðubandalagsins að fá
að skammta borgurunum húsnæði
sem og aðrar lífsþurftir, líkt og
„bræðraflokkar“ gera austur í
aldingörðum sósíalismans? Þann-
ig getur hið miðstýrða vald haft
allt ráð hins sauðsvarta almúga í
höndum sér. Sjálfseignarform á
íbúðum og hið almenna húsnæð-
islánakerfi eru þröskuldar á veg-
inum til slíks stjórnkerfis.
Það er athyglisvert að Sigurjón
Pétursson, borgarstjómarforseti,
ýjar að valdstýringu á einkahús-
næði í viðtali við Þjóðviljann, er
hann segir, „að finna þurfi leiðir
til að koma slíku húsnæði í
notkun," þ.e. húsnæði, sem fleirum
má koma fyrir í en nú eru. Var
nokkur að tala um eignarrétt?
Heilindi Sigurjóns í garð sam-
starfsflokka koma svo fram þegar
hann afsakar „húsnæðiskrepp-
una“ með þá sem blóraböggul. „En
þetta gefur kannski hugmynd
um,“ segir borgarstjórnarforset-
inn, „að ýmislegt kynni að vera
með öðrum hætti í borginni, ef við
ættum hér hreinan meirihluta."
Árinni kennir illur ræðari!
Mergurinn málsins er sá, að
jafnvægi milli framboðs og eftir-
spurnar á húsnæði næst aldrei
nema með því að virkja þann
hvata og það framtak hins al-
menna borgara, sem verið hefur
lyftistöng í húsnæðismálum þjóð-
arinnar fram á þennan dag, þ.e.
með eflingu hins almenna veð-
lánakerfis. Samhliða þarf að
tryggja að leiguhúsnæði sé til
staðar, bæði hjá einstaklingum og
sveitarfélögum, en þetta leigu-
húsnæði hefur ekki aukizt í tíð
núverandi borgarstjórnarmeiri-
hluta. Hann hefur að vísu orð-
gnótt mikla þar um, en „dettur svo
ofan í kjaftinn á sjálfum sér“
þegar til framkvæmdanna kemur.
Benzínskatt-
ar og vega-
framkvæmdir
Framsóknarmenn og Alþýðu-
bandalagsmenn hafa farið með
stjórn vegamála og ríkisfjármála
allar götur síðan 1978. Á þessum
tveimur heilu árum, sem liðin eru
og því ári sem nú líður verða
vegaframkvæmdir að magni til
jafn miklar að meðaltali, þ.e. 1979,
1980 og 1981, og þær vóru fjögur
ár ríkisstjórnar Geirs Hallgríms-
sonar. Á sama tíma hafa benzín-
skattar hækkað um 35% að raun-
gildi og lántökur til vegamála
verið tvöfaldaðar.
Framlög ríkisins til vegamála af
skatttekjum eru nánast óbreytt að
raungildi á sama tíma og raun-
gildishækkun benzínskatta er
35%, eins og fyrr segir. Þetta
merkir m.ö.o. að öll sú hrikalega
hækkun á benzínsköttum, sem
hefur orðið síðan 1978, hefur í
engu flýtt vegagerð í landinu,
heldur gengið öll í almenna eyðslu
ríkissjóðs. Skattahækkunin í
benzínverði, sem er að gera al-
menna bifreiðaeign að munaði
hinna betur stæðu, hefur verið
notuð, ásamt margháttuðum öðr-
um skattahækkunum, til að þenja
út ríkisbáknið og ríkisútgjöldin.
Til þess að halda í horfinu um
vegaframkvæmdir á þeim árum,
þegar skattar af umferðinni vóru
mun hóflegri, hafa tvær síðustu
ríkisstjórnir gripið til þess ráðs að
tvöfalda lántökur til vegamála á
starfstíma sínum.
Ragnar Arnalds, núverandi
fjármálaráðherra, var samgöngu-
ráðherra í ríkisstjórn Ólafs Jó-
hannessonar. Hann sagði orðrétt á
Alþingi, er hann var samgöngu-
ráðherra: „Gera má ráð fyrir að
næsta stóra stökkið upp á við (í
vegaframkvæmdum) verði ákveðið
við endurskoðun vegaáætlunar
1981,“ þ.e. líðandi árs. Þetta „stóra
stökk“ fjármálaráðherrans, sem
stökkva átti 1981, kom fram í
stórfelldum niðurskurði vega-
framkvæmda, þrátt fyrir skatta-
hækkanirnar og þrátt fyrir stór-
auknar lántökur! Þannig hafa þeir
Steingrímur Hermannsson, sam-
gönguráðherra, og Ragnar Arn-
alds, fjármálaráðherra, „brotið
blað í vegamálum", eins og þeir
komust að orði um „stóra stökkið",
sem endaði í „niðurtalningu"
vegaframkvæmda. Það mun eina
niðurtalningin sem stendur undir
nafni hjá framsóknarráðherrun-
um.
Fáar þjóðir munu jafn aftarlega
á merinni í varanlegri vegagerð og
við íslendingar, og engin, ef miðað
er við svokallaðar velmegunar-
þjóðir. Engin fjárfesting skilar sér
jafnfljótt aftur til þjóðfélagsins
og hún. í minna vegaviðhaldi, í
minni viðhaldskostnaði, í minni
benzíneyðslu og í lengri endingu
ökutækja. Engu að síður er var-
anleg vegagerð olnbogabarn hjá
núverandi ríkisstjórn, rétt eins og
virkjunarframkvæmdir og nýr
orkuiðnaður, enda hvorugt á oddi
Alþýðubandalagsins, sem víggirt
er neitunarvaldi á stjórnarheimil-
inu, og hefur reynzt pólitískur
þröskuldur á vegi þjóðarinnar til
aukinnar þjóðarframleiðslu, auk-
inna þjóðartekna og bættra lífs-
kjara.