Morgunblaðið - 17.10.1981, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 1981
Minnirifj:
Ragnheiður Magnús-
dóttir, Hvítárbakka
Fædd 17. ágúst 1897.
Dáin 6. október 1981.
Meðfæddur höfðingsskapur, víð-
sýni og mannleg reisn, allt þetta í
þeim mæli sem fágætt er, ein-
kenndi þá ættgöfgu heiðurskonu,
sem til moldar verður borin í dag
að Bæ í Borgarfirði.
Við hjónin kynntumst Ragn-
heiði Magnúsdóttur frá Hvítár-
bakka alltof seint. Hún var þá
komin á miðjan aldur, en við frek-
ar ungir foreldrar. En æ síðan gaf
hún okkur og drengjunum okkar
af nægtabrunni gæzku sinnar og
góðleika allt til hins síðasta. Fyrir
það þökkum við af heilum hug.
Við höfum öðlast þá gæfu að
njóta góðrar vináttu margra
manna og kvenna á lífsleiðinni og
við þökkum þá Guðsgjöf af hjart-
ans einlægni. En á engan af ágæt-
um vinum okkar er hallað, þótt
fullyrt sé, hér og nú, að Ragnheið-
ur er ein dýrasta perlan í vina-
keðju okkar, þegar undanskildir
eru nánustu ættingjar.
Með djúpum og sárum söknuði
kveðjum við Ragnheiði, og þessi
fáu orð eru skrifuð til að ítreka
það, en einnig til að árétta þann
kærleik okkar hjóna til hennar
sem nær út yfir gröf og dauða.
Nú er skarð fyrir skildi, sem
ekki verður fyllt. Enginn er til,
sem getur bætt missi Ragnheiðar
nema Guð einn. Honum er allt
mögulegt.
. Þeim mörgu, sem syrgja Ragn-
heiði Magnúsdóttur, má vera það
nokkur huggun, að líf hennar,
starf, breytni og hugsun öll var til
fyrirmyndar. Kærleikurinn fellur
aldrei úr gildi.
Sonum hennar, systur og
venzlafólki færum við okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
Annie og l'orsteinn R. Helgason
í flestum eða öllum sýslum
þessa lands hafa verið til menn-
ingarsetur, sem hafa dreift lær-
dómi, góðvild og félagsanda í um-
hverfi sínu og á þann veg stuðlað
að aukinni menntun hjá ungum
sem eldri. Þessi menntasetur voru
þeim mun mikilvægari sem minna
var til af skólum og einstakl-
ingarnir þurftu að afla sér fræðslu
eftir eigin leiðum. Oft voru það
prestar, er þar voru fremsir í
fiokki og tóku að sér kennslu við
hliðina á embættisstörfum og bú-
rekstri. Fyrir það á þjóðin mörg-
um þeirra skuld að gjalda, sem
vert væri að minnast.
Tvo menntasetur í Borgarfirði
koma við sögu Ragnheiðar Magn-
úsdóttur, en það er Gilsakki í
Hvítársíðu og Hvítárbakki í
Andakílshreppi. Á fyrri staðnum
ólst hún upp í foreldrahúsum til
tvítugsaldurs. Á Hvítárbakka var
hún húsmóðir í 35 ár og kenndi sig
jafnan við þann stað eftir að hún
fluttist þaðan.
Foreldrar Ragnheiðar voru
hjónin Sigríður Pétursdóttir Si-
vertsen, bónda að höfn í Melasveit
og fyrri konu hans, Sigríðar Þor-
steinsdóttur, prests í Reykholti
Helgasonar og Magnús prófastur
Andrésson, bónda í Syðra-
Langholti í Hrunamannahreppi,
Magnússonar bónda og alþing-
ismanns þar, Andréssonar og
konu hans, Katrínar Eyjólfsdótt-
ur, bónda á Snorrastöðum í Laug-
ardal, Þorleifssonar.
Magnús útskrifaðist úr Presta-
skólanum 1877, var biskupsritari
1877—1881, en stundaði jafnframt
kennslu. Hann var vígður til
Gilsbakkaprestakalls 1881 og
sama ár gengu þau Sigríður og
hann í hjónaband og fluttu að
Gilsbakka. Þar var hann prestur
til 1918 eða alls í 37 ár og nokkuð
af þeim tíma var hann einnig
prófastur. Magnús var alþingis-
maður fyrir Árnesinga 1880-r-1885
og fyrir Mýramenn 1900—1908 og
1911—1913. Hann bjó á Gilsbakka
til æviloka, 31. júli 1922, en kona
hans andaðist 24. ágúst 1917.
Hann var fæddur 30. júní 1845 en
hún 15. júní 1860.
Systkini Ragnheiðar, þau eru
upp komust, voru þessi: Andrés, f.
11/6 1883, dó 10/6 1916. Hann var
í þann vegin að taka við búi af
föður sínum, er hann andaðist.
Sigríður, f. 10/7 1885, dó 23/10
1980, kennari í Reykjavík. Pétur, f.
10/1 1888, dó 26/6 1948, alþingis-
maður, ráðherra. Kona hans var
Þórunn Ingibjörg Guðmundsdótt-
ir Viborg. Katrín, f. 1/2 1890, dó
7/6 1972, bókavörður í Reykjavík.
Steinunn Sigríður, f. 10/11 1894,
dó 6/12 1976. Hennar maður var
Ásmundur Guðmundsson, biskup.
Guðrún, f. 16/3 1896, dó 9/9 1943.
Maður hennar var Sigurður
Snorrason. Hófu þau búskap á
Gilsbakka 1923. Sigrún, f. 19/4
1899, hjúkrunarkona í Reykjavík.
Er hún nú ein á lífi af hinum stóra
og vel gefna systkinahópi frá
Gilsbakka.
Auk þess ólu Gilsbakkahjónin
upp Jón Jónsson frá Gröf í Lund-
arreykjadal, f. 3/6 1890, dó 22/4
1967. Hvíldi stjórn búsins á Gils-
bakka mjög á honum eftir að
Andrés dó, svo og þeim systrum,
sem heima voru, Sigríði, Katrínu
og Guðrúnu. Jón bjó í Árdal í
Andakílshreppi 1932—1963. Var
hann giftur Halldóru Hjartardótt-
ur.
Séra Magnús á Gilsbakka var
ágætur kennimaður og góður
bóndi. Hann hélt jafnan uppi
kennslu á heimili sínu, kenndi
börnum sínum og fjölda pilta und-
ir skóla. Þótti kennsla hans frá-
bær. Hann kynntist smáskammta-
lækningum hjá séra Magnúsi
Jónssyni á Grenjaðarstað og
stundaði þær heima alla ævi. Var
það ærið starf og margir áttu hon-
um mikla skuld að gjalda, enda
mun hann sjaldan hafa þegið
greiðslu fyrir.
Séra Magnús gerði Gilsbakka að
menningarsetri. Hins vegar liggur
ekki mikið eftir hann af rituðu
máli. Hans daglega önn leiddi
hugann inn á önnur svið. Frá þeim
hjónum og börnum þeirra mörgu
streymdu heillarík áhrif — menn-
ing — sem mun berast áfram til
komandi kynslóða.
Þegar Ragnheiður Magnúsdótt-
ir var komin á fullorðinsár og
hafði notið góðrar kennslu hjá
föður sínum, leitaði hugur hennar
út fyrir endimörk sveitarinnar.
Fyrsti áfanginn var til Borgar-
ness, en þar stundaði hún barna-
kennslu veturinn 1918—1919. Eft-
ir það lá leiðin til Danmerkur og
dvaldi hún þar um eins árs skeið,
meðal annars einn vetur á hús-
stjórnarskóla við Kolding. Áður
en hún fór út hafði hún heitbund-
ist Guðmundi Jónssyni frá Reykj-
um í Lundarreykjadal. Hann var
þá bóndi á Ytri-Skeljabrekku í
Andakílshreppi (frá 1915). Hann
hafði á árunum 1910—1914 dvalið
við búnaðarnám í Danmörku, Nor-
egi og Svíþjóð. Er ekki ótrúlegt að
hann hafi hvatt unnustu sína til
utanferðar og leiðbeint henni.
Guðmundur hafði á fyrstu bú-
skaparárum sínum á Skeljabrekku
ferðast um Borgarfjörð og leið-
beint bændum í búskaparháttum.
I þeim ferðum kom hann oft að
Gilsbakka og þar munu hafa orðið
þeirra fyrstu kynni.
Þegar Ragnheiður kom aftur
heim frá Danmörku giftist hún
Guðmundi (12/6 1921) og tók við
bústjórn á Skeljabrekku. Þar
bjuggu þau til vors 1926, er þau
fluttu að Hvítárbakka. Guðmund-
ur var fæddur 23. apríl 1890, dó 25.
maí 1957. Hann var einn mesti
búnaðarfrömuður í Borgarfirði,
prófdómari við Bændaskólann á
Hvanneyri í 43 ár, „sanngjarn,
góðviljaður og öruggur í því starfi
sem öðrum sem honum voru fal-
in“.
Þau hjón fluttu að Hvítárbakka
að öðrum þræði til þess að hafa
hönd í bagga með rekstri alþýðu-
skólans þar, en hann var stofnað-
ur af Sigurði Þórólfssyni 1905. Var
það til heilla fyrir skólann að fá
þau þangað. Var oft til þeirra leit-
að af skólastjóra, kennurum og
nemendum, þegar vanda bar að
höndum. Þegar héraðsskóli Borg-
firðinga var stofnaður 1931, var
hann staðsettur í Reykholti og
réði þar að mestu jarðhiti þess
staðar.
Þegar höfundur þessarar grein-
ar kom ungur kennari að Hvann-
eyri 1928 sköpuðust kynni við
heimilið á Hvítárbakka sem urðu
mér og okkur hjónum verðmæt.
Það var ávallt tilhlökkun þegar
Guðmundur á Hvítárbakka og um
skeið Jón í Deildartungu komu til
prófs á Hvanneyri, og til heimilis-
ins á Hvítárbakka var oft gott að
sækja holl ráð, stundum ekkert
síður til húsfreyjunnar en hús-
bóndans. Ragnheiður var vitur
kona, mikið lesin og í heild vel
menntuð. Hún myndaði sér skoð-
anir í málefnum, sem varaði land
og þjóð og þeim skoðunum var oft
gott að kynnast og læra af.
Á Hvítárbakka var stórt bú eft-
ir að þau Guðmundur og Ragn-
heiður komu þangað. Var mjög
aukið við byggingar á jörðinni og
jarðabætur mjög miklar, svo og
tilraunir. Fékk Guðmundur verð-
laun úr Styrktarsjóði Kristjáns
konungs IX. Heimilið var því alla
jafna mannmargt. Þar við bættist
gestakoma meiri en almennt gerð-
ist á þeim tíma. Þau hjónin voru
sérstaklega gestrisin, glöð heim að
sækja og veitingar frábærar að
vöxtum og gæðum. Það voru því
annasamir dagar hjá húsmóður-
inni og seint gengið til hvílu.
Ragnheiður sparaði ekki á neinn
hátt orku sína. En þrátt fyrir
matseld og aðra vinnu við heimil-
isstörf, gat hún oft setið með
manni sínum hjá gestum og lagt
til mála af góðvild og þekkingu.
Ragnheiður dó sig mjög í hlé til
opinberra starfa og meira en eftir
var leitað. Hún var meðal stofn-
enda í Kvenfélaginu 17. júní 1938.
Hún kom mjög við sögu Hús-
mæðraskólans á Varmalandi í
Borgarfirði. Hún var þar í bygg-
ingarnefnd og í skólanefnd frá
1946, þegar skólinn hóf starf sitt,
og þar til hún flutti til Reykjavík-
ur.
Eftir dauða Guðmundar veitti
hún forstöðu búinu á Hvítárbakka
með Jóni, syni sínum, þar til að
hún flutti til Reykjavíkur 1971,
fyrst til Magnúsar sonar síns til
1973, en þá fór hún til systra
sinna, Sigríðar og Sigrúnar.
Bjuggu þær saman og voru fram-
úrskarandi samrýndar. Sigríður
dó 1980, svo sem áður er sagt. Nú
er Sigrún ein í hlýlegu íbúðinni
þeirra á Hringbraut 81. Hún hefur
misst mikið við fráfall þessara
tveggja systra sinna með svo
skömmu millibili.
Þau Ragnheiður og Guðmundur
eignuðust tvo syni: Magnús, f. 8.
jan. 1925. Hann er stórkaupmaður
í Reykjavík. Fyrri kona hans var
Bryndís Jakobsdóttir frá Akureyri
og eignuðust þau tvö börn. Seinni
kona er Rúna Guðmundsdóttir frá
Móum á Kjalarnesi. Jón, f. 9. febr.
1928, bóndi á Hvítárbakka. Kona
hans er Björg Jónsdóttir frá
Reykjavík. Þau eiga 5 börn.
Þau, Ragnheiður og Guðmundur
ólu upp Oskar Þ. Guðmundsson
frá Múlastöðum, f. 8/7 1920. Hann
er silfursmiður í Reykjavík. Kona
hans er Sigríður Benjamínsdóttir,
hjúkrunarkona. Þau eiga 5 börn.
Ragnheiður lét sér mjög annt um
þennan fósturson sinn og börn
hans og var þeim eins og besta
móðir og amma.
Ragnheiður var ljóðelsk og las
mikið af bundnu og óbundnu máli.
Hún var vel hagmælt og gerði
nokkuð af því, einkum á æskuár-
um, að setja fram vísur og kvæði.
En hún fór mjög dult með það.
Sigurður Jónsson frá Haukagili
hefur sagt mér það, að af 16 bæj-
um í Hvítársíðu hafi um skeið ver-
ið hagyrðingar á 14 þeirra. Ung-
mennafélagið Brúin þar í sveit'gaf
út handritað blað fyrir félaga
sína. í því birtist mikið af ljóðum,
flest undir dulnefni. Þar komu í
fyrsta sinn sum af Ijóðum Guð-
mundar á Kirkjubóli. Ragnheiður
Magnúsdóttir átti þar bæði stökur
og kvæði. Var náið samband í
skáldskap milli þeirra. Má telja,
að Ragnheiður hafi örvað skáld-
skaparhneigð Guðmundar, hvatt
hann í þeim efnum og að sumu
leyti leiðbeint honum. Hafi hún á
þann hátt haft áhrif í þá átt að
fegra ljóð hans. Jafnframt þrosk-
aði það ljóðagerð hennar og hefði
hún vafalaust getað náð umtals-
verðum árangri í ljóðagerð, ef önn
dagsins hefði ekki orðið að sitja
þar í fyrirrúmi.
Ég set hér tvær vísur eftir
Ragnheiði, en þær birtust í blað-
inu Brúnni, sem áður er getið. Þær
eru teknar af handahófi. Þær eiga
að vera sýnishorn af hagmælsku
hennr, en engan veginn lífsstefnu
eða mótun á hugarfari.
Fyrir hinstu sumarsól
sveipast skýjafeldur.
Það eru ekki alltaf jól,
ekki sumar heldur.
Byrgist máni í bleikum hjúp
bjarmi á gljána slæðist.
Hljótt við ána og Dimmadjúp
dauði á tánum læðist.
Ragnheiður á Hvítárbakka var
elskuð og virt af ættingjum,
heimafólki, nágrönnum og öllum
þeim öðrum, sem hún hafði kynni
af. Mér er í huga margar samveru-
stundir með þeim hjónum. Fyrir
þær vil ég þakka fyrir mína hönd
og látinnar konu minnar. Þessi fá-
tæklega grein er vottur um það
þakklæti.
Innileg hluttekning og kveðja til
ástvina þeirra hjónanna frá Hvít-
árbakka, Ragnheiðar og Guð-
mundar, og þá dvelur hugur minn
ekki síst hjá systurinni, sem eftir
lifir, Sigrúnu á Hringbraut 81.
Guðmundur Jónsson
frá Hvanneyri.
Þann 6. október sl. andaðist á
sjúkrahúsi í Reykjavík Ragnheið-
ur Magnúsdóttir, Hvítárbakka
Borgarfirði.
Þá féll frá ein sú mætasta kona
sem Borgarfjarðarhérað hefur al-
ið. Ragnheiður amma eins og
börnin kölluðu hana, fór skyndi-
lega á sjúkrahús til rannsóknar og
gekkst síðan undir erfiðar aðgerð-
ir á áttugasta og fimmta aldurs-
ári, þaðan sem hún átti ekki aft-
urkvæmt.
Fráfall hennar er óvænt og
þungbært öllum þeim er henni
kynntust. Við hjónin urðum þeirr-
ar gæfu aðnjótandi þegar við
stofnuðum okkar fyrsta eiginlega
heimili, að fá þá loftið í húsi
Ragnheiðar á Hvítárbakka til
íbúðar. Þá, árið 1965, var Ragn-
heiður orðin ekkja. Guðmundur
Jónsson maður hennar varð bráð-
kvaddur 1957 áður en við settumst
að í Andakílshreppi, þannig að við
kynntumst honum ekki.
Tímabilið er við bjuggum á
Hvítárbakka hjá Ragnheiði er
okkur minnisstætt og kært. Nú
þegar kveðjustundin rennur upp,
hugsum við til þeirra ára þegar
Ragnheiður gaf okkur svo mikið af
sér.
Hún umvafði okkur með hlýju
sinni strax við fyrstu kynni. Hún
var falleg, glaðleg og ímynd alls
þess bezta sem prýða má eina
manneskju. Hvaða málefni sem
bar á góma, þá var Ragnheiður vel
að sér og viðræðufús, oft þekkti
hún af eigin kynnum til þess eða
hafði kynnt sér. Skoðanir hennar
. /fl
Hringiö
í síma
35408
m
Blaðburðarfólk óskast
Miðbær Vesturbær
Laugavegur 101—171
Hverfisgata 4—62
Hverfisgata 63—120
Hagamélur 14—40
Hagamelur 41—55