Morgunblaðið - 16.01.1982, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1982
Hjálmar R. Bárðarson siglingamálastjóri:
Sögufölsun og rangfærsl-
ur grundvöllur rógskrifa
Svar við grein Árna
Johnsen blaðamanns:
„Þyrnirósarsvefn sigl-
ingamálastjóra“, sem
birtist í Morgunblað-
inu 8. janúar 1982
I viðtali við ritstjóra Morgun-
blaðsins hefur komið fram, að
Morgunblaðið beri enga ábyrgð á
þeim sjónarmiðum, sem fram komu
í grein Arna Johnsens „I»yrnirós-
arsvefn siglingamálastjóra“. I>au
séu eingöngu sjónarmið Árna John-
sens blaðamanns, og algerlega á
hans ábyrgð.
Söguiolsun Árna Johnsen um
upphaf notkunar gúmmíbáta
Það getur verið erfitt að svara
rógi og níðskrifum um menn og
málefni, þegar gefið er í skyn að
getsakir séu staðreyndir og síðan
dregnar ályktanir af þeim. Þessa
list leikur Árni Johnsen af snilld í
grein sinni, enda blaðamaður og
vel ritfær.
Ekki verða hér tök á að rekja
allar rangfærslur þessarar grein-
ar Árna Johnsen, en nokkur dæmi
geta nægt til að sýna hvernig
hægt er að falsa sögulegar stað-
reyndir, til að reyna að knésetja
ímyndaðan andstæðing.
I greininni segir Árni: „Sigl-
ingamálastofnun hefur ótrúlega
oft verið dragbítur á framfaraspor
í ýmsum öryggismálum sjómanna
og er gleggst dæmið um sjálfa
gúmmíbjörgunarbátana sem hún
hunzaði á sínum tíma í mörg ár af
því að þeim háu herrum datt ekki
sjálfum í hug að gúmmíbjörgun-
arbátar gætu bjarg^ð mannslíf-
um.“
Skoðum nú staðreyndirnar.
Siglingamálastjóri hefir oftsinnis
bent á það í ræðu og riti, að það
voru Vestmannaeyingar, sem
fyrstir settu gúmmíbjörgunarbáta
í fiskiskip sín. Það mun hafa verið
síðla árs 1951 að þeir keyptu
nokkra gúmmíbjörgunarbáta, sem
ætlaðir voru til notkunar í flugvél-
um, og fóru fram á það við þáver-
andi skipaskoðunarstjóra, Olaf T.
Sveinsson, að hann veitti þeim
heimild til að setja þessa gúmmí-
björgunarbáta um borð í skip sín
sem björgunartæki í stað skips-
bátanna, sem á minnstu fiskibát-
unum voru oft flatbotna prammar
bundir á forvant bátanna. Að at-
huguðu máli leyfði Ólafur T.
Sveinsson Vestmannaeyingum að
setja þessa gúmmíbjörgunarbáta í
stað skipsbátanna, haustið 1951, í
fiskiskip í Vestmannaeyjum.
Fyrir þessa fyrstu íslenzku við-
urkenningu á gúmmíbjörgunar-
bátum til notkunar í íslenskum
skipum hlaut Ólafur T. Sveinsson
skipaskoðunarstjóri harðvítugar
ádeilur á opinberum vettvangi.
Ólafur var þannig á undan sinni
samtíð almennt séð, að gera sér
grein fyrir að gúmmíbjörgunar-
bátur gæti verið betra björgunar-
tæki en opinn lítill trébátur á
minnstu fiskiskipunum. En það
voru ekki allir framámenn í ör-
yggismálum á sjó sammála Ólafi
T. Sveinssyni skipaskoðunarstjóra
og Vestmannaeyingum í þessu
máli.
Samþykkt 6. landsþings
Slysavarnafélags Islands
Á 6. Iandsþingi Slysavarnafé-
lags Islands, sem haldið var árið
1952, skömmu eftir að Ólafur
hafði heimilað notkun gúmmí-
björgunarbátanna á skipum Vest-
mannaeyinga, var þetta mál rætt,
og það afgreitt næstum einróma
með samþykkt svohljóðandi þings-
ályktunar:
„Sjötta landsþing Slysavarnafé-
lags íslands ályktar:
Samkvæmt öruggum heimildum
hefur skipaskoðun ríkisins leyft
að flothylki úr togleðri verði sett í
fiskibáta af öllum stærðum, sem
gerðir eru út frá Vestmannaeyj-
um, og komi flothyiki þessi í stað
hinna lögskipuðu skipsbáta og
þeir því ekki hafðir með í sjóferð-
ir, lengri eða skemmri.
Landsþingið mótmælir þessari
ráðstöfun. I fyrsta lagi sem mjög
hættulegri fyrir öryggi mannslífa
á sjónum, í öðru lagi sökum þess,
áð flotholt sem þessi hafa í engu
landi, sem kunnugt er um, fengið
viðurkenningu sem örugg björg-
unartæki, er komið geti í stað
skipsbáta þeirra og björgunar-
báta, sem krafizt er að alþjóðalög-
um að notaðir séu í smærri og
stærri skipum.
I þessu sambandi leyfir lands-
þingið sér að draga það mjög í efa,
að til séu heimildir fyrir því í ís-
lenzkum lögum og reglum um út-
búnað skipa, er heimili eða leyfi
undanþágur sem þessar, er hér um
ræðir. Skorar því landsþingið á
skipaskoðun ríkisins og önnur við-
komandi stjórnvöld að nema úr
gildi framangreinda stórhættu-
lega og að áliti þingsins heimild-
arlausa undanþágu, sem veitt hef-
ur verið."
í Alþýðublaðinu 9. apríl 1952
birtist grein eftir Pál Þorbjörns-
son skipstjóra í Vestmannaeyjum,
þar sem hann rekur þetta mál.
Greinin heitir: „Gúmmíbjörgun-
arbátarnir og slysavarnaþingið,"
en þar skýrir hann sjónarmið
Vestmannaeyinga. I Alþýðublað-
inu 16. apríl 1952 birtist svo grein
eftir varaformann Slysavarnafé-
lagsins. Greinina nefnir hann:
„Togleðurshylki í stað skipsbáta?"
Þar deilir hann hart á Ólaf T.
Sveinsson skipaskoðunarstjóra
fyrir að hafa viðurkennt notkun
„togleðurshylkja“ í stað skipsbáta
í fiskibátum í Vestmannaeyjum,
en hann telur Ólaf hafa svignað
undan áróðri manna, sem í augna-
blikinu hafa skapað sér tröllatrú á
tæki til björgunar, ef til vill fyrir
slyngan áróður kaupsýslumanns,
er umboð hefur á þessum tækjum,
með það höfuðmarkmið kaup-
sýslumannsins, að selja sína vöru.
Sama dag og þessi harða ádeila
á skipaskoðunarstjóra var birt,
þann 16. apríl 1952, er fréttagrein
um fyrstu björgun íslenskra sjó-
manna í gúmmíbjörgunarbát, eða
„togleðurshylkja" eins og þau voru
nefnd. Þetta var þegar m.s. Veiga
sökk, og sex af skipverjum björg-
uðust í gúmmíbjörgunarbáti, en
tveir menn drukknuðu.
í Alþýðublaðinu 26. apríl 1952
birtist grein eftir Ólaf T. Sveins-
son, skipaskoðunarstjóra:
„Gúmmíbjargflekarnir í Vest-
mannaeyjum og skipaskoðunin."
Allar eru þessar greinar fróð-
legar aflestrar, og gefa ágæta og
sanna mynd af þróun mála, þegar
fyrstu gúmmíbjörgunarbátarnir
voru teknir í notkun á íslenzkum
skipum. Það er greinilega orðið
tímabært að endurbirta þessar
greinar og rekja frekar aðdrag-
andann og framhaldið. Þessar til-
vitnanir nægja þó væntanlega til
að sanna, að sá maður Ólafur T.
Sveinsson, þáverandi skipaskoð-
unarstjóri, sem Árni Johnsen nú
telur að hafi verið „dragbítur á
framfaraspor", og hafi hunzað
gúmmíbjörgunarbáta af því hon-
um hafi ekki dottið í hug að þeir
gætu bjargað mannslífum, hann
er einmitt sá maður, sem stendur
með Vestmannaeyingum í þessu
máli, og fær að launum harðar I
ádeilur en engar þakkir. Þannig
má með vilja eða af fávisku falsa
sögulegar staðreyndir, og komast
að þveröfugri niðurstöðu við
sannleikann. — Skylt er að geta
þess, að ég efast ekki um góðan
vilja þingfulltrúanna á þingi
Slysavarnafélagsins. Þeir sýndu
varkárni í því, að samþykkja ekki
gúmmíbjörgunarbátana, sem eng-
in reynsla var þá fyrir hér við
land. Síðari þróun hefur hinsvegar
sýnt, að Vestmannaeyingar og
skipaskoðunarstjóri reyndust
sannspáir á framtíð þessa björg-
unartækis.
Árið 1953 er gefin út heimild til
að nota gúmmibjörgunarbáta í
stað fastra báta á fiskiskipum allt
að 200 brl., og árið 1957 er gerð
krafa um að gúmmíbátar séu um
I þessu hefti rits Siglinga-
málastofnunar ríkisins er birt nákvæm
greinargerð um sjósetningarbúnað
gúmmíbjörgunarbáta, bæði í máli og
myndum.
borð í öllum skipum íslenzkum.
Þann 1. maí 1954 tók ég við starfi
skipaskoðunarstjóra af Ólafi T.
Sveinssyni, sem þá hætti störfum
vegna aldurs. Ég tel það ekki vera
réttlátan dóm hjá Árna Johnsen,
að Skipaskoðun ríkisins, og frá
1970 Siglingamálastofnun ríkis-
ins, hafi verið dragbítur á þróun
gúmmíbjörgunarbáta. Alla vega
hefur það til þessa verið útbreidd
skoðun erlendis, að þótt gúmmí-
björgunarbátar hafi aldrei verið
framleiddir á íslandi, þá hafi héð-
an komið sú reynsla, sem margoft
hefur orðið grundvöllur verulegra
endurbóta á þessum miklvægu
björgunartækjum.
Árið 1957 var haldinn í London
Norðurlandafundur, ásamt Bret-
um og Hollendingum, um þróun
gúmmíbjörgunarbáta. Þar flutti
ég erindi um reynslu okkar. Al-
þjóðasamþykktin frá 1948 um ör-
yggi mannslífa á hafinu, sem þá
var í gildi, heimilaði ekki notkun
björgunartækja, sem flytu vegna
þess að þau væru blásin upp með
lofti. Alþjóðaráðstefnan í London
1960, sem samdi nýja aiþjóðasam-
þykkt um öryggi mannslífa á haf-
inu, heimilaði hinsvegar gúmmí-
björgungarbátana sem fleytitæki.
Ég var þar aðalfulltrú' Islands, og
átti ásamt Bretum allverulegan
þátt í að þessi alþjóðlega heimild
var samþykkt þar. — íslensk
reynsla á gúmmíbjörgunarbátum í
notkun við sjóslys hefur verið
mikilvægur hluti reynslunnar, en
Skipaskoðun ríkisins, síðar Sigl-
ingamálastofnun ríkisins, hefur
einnig gert ýmsar tilraunir á þess-
um öryggistækjum, sem hafa
stuðlað að þróun þeirra.
Þótt Árni Johnsen telji Sigl-
ingamálastjóra sofa Þyrnirósar-
svefni, samkvæmt fyrirsögn
greinar hans, þá hlýtur hann þó
annað veifið að hafa vaknað, því
að eftirtaldar tilraunir voru til
dæmis ekki gerðar í svefni; nokkur
dæmi:
I fyrstu voru líflínur gúmmí-
björgungarbáta hafðar það grann-
ar, að þær myndu slitna og
gúmmíbátur losna frá skipi, ef það
sykki. Við notkun hér við land
kom það fyrir nokkrum sinnum,
að gúmmíbjörgunarbátur slitnaði
frá skipi, án þess að nokkur maður
kæmist í gúmmíbjörgunarbátinn.
— Þá gerði Skipaskoðun ríkisins
tilraun með að draga hlaðinn
gúmmíbát í sjó, og auka styrkleika
líflínunnar, þar til að hún hélt,
jafnvel þar til gúmmíbáturinn
sjálfur gaf sig. Samtímis hannaði
Skipaskoðun ríkisins hana-
fótarfestingu í gúmmíbátinn til að
jafna átakinu á hann. Þetta var
árið 1963, og þá var gerð krafa til
erlendra framleiðenda að þeir
settu sterkan hanafót og fangalín-
ur með 1000 kg brotþoli í gúmmí-
björgungarbáta, sem afgreiddir
yrðu til Islands. Samtímis var
krafist aukahnífs við op gúmmí-
bátanna, til að skipbrotsmenn
gætu skorið á línuna, þegar þeir
væru komnir í gúmmíbjörgunar-
bátinn, og vildu losna frá skipinu.
Þessi íslenzka krafa varð síðan al-
þjóðleg regla og er enn.
Þegar íslénzkir togarar lentu í
ísingu á miðunum við Nýfundna-
land, gerði Skipaskoðun ríkisins
tilraunir í frystihúsi með yfirísað-
an gúmmíbát í glertrefjahylki, til
að fullvíst væri, að gúmmíbátur-
inn gæti sprengt af sér íshjálm
utan um hylkið. Þetta atriði
reyndist vera í lagi.
Kuldi og vosbúð eru hættu-
legustu dánarorsakir skipbrots-
manna hér á norðurslóðum. Sjó-
menn ganga almennt ekki í ís-
lenzkum ullarnærfötum, og ekki
er pláss til að pakka ullarnærföt-
um í gúmmíbjörgunarbátana.
Þegar svonefnd álteppi komu á
markað, prófaði stofnunin þau.
Teppin reyndust hál. Þá var
bræddur saman úr þeim varma-
poki. Siglingamálastofnunin próf-
aði notagildi þeirra með aðstoð
fjögurra sjálfboðaliða úr Stýri-
mannaskólanum í Reykjavík. Þeir
voru gegnbleyttir og settir í frysti-
klefa í frystihúsi í Reykjavík und-
ir eftirliti tveggja lækna. Skýrsla
um niðurstöður þessara tilrauna
var birt í riti stofnunarinnar Sigl-
ingamál, og á þessum grundvelli
var síðan gerð krafa um varma-
poka í öllum gúmmíbjörgunar-
bátum.
Fjölda mörg önnur atriði hafa
verið prófuð af Siglingamálastofn-
un ríkisins, en þessi þrjú dæmi
verða að nægja hér til að afsanna
þá hugdettu Árna Johnsen, að
Siglingamálastjóri og Siglinga-
málastofnun ríkisins sofi Þyrni-
rósarsvefni að því er varðar ör-
yggismál sjómanna.
Ef Árni Johnsen hefði viljad vita
meira en hann greinilega veit um
það, sem hann hefur látið frá sér
fara, þá hefði hann átt að kynna
sér staðreyndir áður en hann
skrifar. Það er ekki siður ábyrgra
manna að dæma gjörðir samferða-
manna sinna af ímynduðum gerð-
um þeirra eða aðgerðarleysi, eins
og hér virðist augljóst að Árni
gerir.
Árni segir að Siglingamála-
stofnun ríkisins setji lög og reglur.
Þetta lýsir furðulegri vankunn-
áttu á íslenzku réttarfari. Alþingi
setur lög, og reglur getur ráðherra
einn sett samkvæmt heimild í
gildandi lögum. Siglingamála-
stofnunin setur því hvorki lög né
reglur.
Sjósetningarbúnaður
Sigmunds Jóhannssonar
Eðlilega verður Árna Johnsen í
grein sinni tíðrætt um sjósetn-
ingarbúnað Sigmunds Jóhanns-
sonar, en telur að í því máli hafi
Siglingamálastofnun ríkisins ekki
komið nóg við sögu. — í því efni er
margt missagt og rangfært hjá
Árna.
Fyrst vil ég geta þess, að ávalt
hefur verið mjög gott samband
milli mín og Sigmunds Jóhanns-
sonar, þess öðlingsmanns, lista-
manns og uppfyndingamanns, sem
ég met mikils. Þegar Sigmund var
að byrja að vinna að þróun sjó-
setningarbúnaðar síns, þá hringdi
hann til mín í Siglingamálastofn-
unina og sagði mér frá hugmynd-
um sínum. Að sjálfsögðu hvatti ég
hann til að vinna áfram að þessu
mikla nauðsynjamáli, því að auð-
vitað er öllum starfsmönnum Sigl-
ingamálastofnunarinnar mæta vel
ljóst, að hröð og örugg sjósetning
gúmmíbjörgunarbáta er eitt mik-
ilvægasta atriðið við notkun