Morgunblaðið - 16.01.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1982
kjötfiallsins
Sonur
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Kriimuáir sögunnar:
('HARLES DARWIN
OG l'RÓONARKENNINGIN
«‘flir John ('hancellor.
Inn|«an|'ur eftir Elizabeth Lonj'ford.
Steindór Steindórsson frá Hlöóum
íslenskaói
Bókaútgáfan Örn og Örlygur 1981.
Charles Darwin og þróunar-
kenningin er í flokki alþýðlegra
fræðirita um afburðamenn. Höf-
undur bókarinnar, John Chancell-
or, leitast einkum við að lýsa
manninum Charles Darwin. Sú
lýsing er af fremur geðfelldum
manni sem lét lítið yfir sér og var
ekki laus við að vera þvingaður í
einkalífi sínu. Hann var alla tíð
mjög háður föður sínum, ráðríku
kjötfjalli sem var nærri búinn að
koma í veg fyrir að sonurinn færi
í Beagle-leiðangurinn til fjarlægra
landa. Það var þessi leiðangur sem
hafði úrslitaáhrif á Darwin, en
reyndar leiðir Chancellor getum
að því að hugmyndirnar um
þróunarkenninguna séu frá afa
hans, Erasmusi Darwin, lækni og
skáldi.
Þegar menn deildu hvað ákafast
um kenningar Darwins undi hann
við rannsóknir sínar og lagði fátt
til mála. Darwin var heimilismað-
ur og leyfði börnum sínum að
trufla sig við vinnuna. Þegar ung-
ur maður að nafni Alfred Russell
Wallace sendi honum handrit þar
sem hann komst að líkri niður-
stöðu og hann sjálfur um þróun
tegundanna stuðlaði Darwin að
því að eftir Wallace var tekið. Eig-
inlega er Darwin litlaus í lýsingu
Chancellors, heilsulítill og sífellt
Charles Darwin
þreyttur eftir að hann kvænist og
stofnar heimili. Samt var hann
höfundur mikilvægustu bókar ní-
tjándu aldar að dómi Chancellors,
Uppruna tegundanna: „Ekki að-
eins almenningur, heldur einnig
margir náttúrufræðingar urðu
skelfingu lostnir gagnvart þessari
kenningu, sem Darwin setti fram,
og þeim afleiðingum, sem af þeim
kynnu að stafa. Þeir sögðu, að
Darwin reyndi að þoka manninum
úr því sæti, sem honum bar í
heimsmyndinni og vefengja hin
óskeikulu sannindi Biblíunnar.
Hann hafði leyft sér að draga í efa
þá skoðun, að maðurinn væri ein-
stæð og Upphafin vera, sköpuð af
Guði í hans eigin mynd og alger-
lega óskyldur öðrum lífverum
jarðarinnar. I þess stað héldi hann
því fram, að tegundirnar, plöntur
og dýr og allt sem lífsanda drægi,
hefðu orðið til í upphafi, alls ólík-
ar því, sem þær væru nú. Þær
hefðu um aldaraðir smám saman
orðið fyrir sífelldum breytingum,
og þannig hefðu nýjar tegundir
orðið til af þeim eldri við náttúr-
lega, hægfara framvindu."
Auðvitað voru kenningar Dar-
wins einfaldaðar, samanber „apa-
kenninguna" sem honum vareign-
uð. Sjálfur Disraeli snerist gegn
Darwin. En Darwin var ekki mikið
fyrir að verja sig. Hann var vís-
indamaður, ekki baráttumaður.
Eldhuginn Thomas Henry Huxley
var meðal þeirra lærðu manna
sem tóku upp hanskann fyrir
Darwin. Á fundi í Breska félaginu
í Oxford í júní 1860 ávarpaði Wil-
beforce biskup fundinn og fór háð-
uglegum orðum um Darwin og
kenningar hans. Áheyrendur hrif-
ust af mælsku b. kupsins. Hann
sneri sér að Huxley og spurði
hann hvort það væri í ætt afa
hans eða ömmu sem hann rekti
ætt sína til apa. Huxley svaraði á
eftirminnilegan hátt: „Ef ég væri
spurður, hvort ég mundi heldur
kjósa að forföður vesalan apa eða
hágáfaðan mann, sem ‘náttúran
hefði gætt þeim einum sjónarmið-
um að blanda auðvirðilegu skopi
inn í háalvarlegar vísindalegar
umræður — mundi ég ekki hika
við að kjósa apann“.
John Chancellor leggur áherslu
á að Charles Darwin hafi í raun-
inni verið of værukær til að vera í
byltingarhug. Engu að síður olli
hann byltingu með kenningum
sínum.
Darwin var skilgetið afkvæmi
Viktoríutímans. Bylting hans fór
fram í þögn og kyrrð sveitasælu.
En svo komu menn eins og Huxley
og settu hann á stall, gerðu orð
hljóðláts vísindamanns að tundri
sem enn í dag veldur sprenging-
um.
Gilbert Levine
Tónlist
Egill Friöleifsson
Háskólabíó 14.1. 1982
Stjórnandi: Gilbert Levine
Kinsöngvari: Edith Tallaug
Efnisskrá:
Mozart, Forleikurinn ad Don
Giovanni
Mahler, Kindertotenlieder
Schubert. Sinfónía nr. 9 í C-
dúr
Það var bandaríski
hljómsveitarstjórinn Gilbert
Levine, sem leiddi Sinfóníu-
hljómsveitina á tónleikunum í
Háskólabíói sl. fimmtu-
dagskvöld. Gilbert Levine hef-
ur áður komið við sögu
hljómsveitarinnar og er
Edith Tallaug
mörgum sjálfsagt enn í fersku
minni, er hann stjórnaði
ágætum Otello-tónleikum á
síðasta ári. Gilbert Levine er
ungur maður og frískur. Hann
hefur margt það til brunns að
bera er helst má prýða góðan
hljómsveitarstjóra, þó ekki
líkaði mér alls kostar við túlk-
un hans á Mozart. Þó einmitt
forleikurinn að Don Giovanni
bjóði bjóði upp á töluverð
átök, var hér full hranalega á
verkið ráðist. Raunar hefur
Mozart aldrei verið sterkasta
hlið hljómsveitarinnar. Hefur
þá nánast gilt einu hver staðið
hefur á pallinum. Fæstum
þeirra hefur tekist að ná fram
þeim léttleika, sem klæðir
verk meistarans svo vel. Öðru
máli gegndi um Kindertot-
enlieder Mahlers, þar sem
Sinfóníu
tónleikar
• •
Umsögn um rit Oryggismálanefndar:
GIUK-hliðið
Nú eru um þrjú ár síðan svoköll-
uð Öryggismálanefnd tók til
starfa en um skipun hennar var
samið við myndun ríkisstjórnar
undir forsæti Ólafs Jóhannesson-
ar, síðsumars 1978. I nefndinni
sitja tveir fulltrúar frá hverjum
þingflokki, skipar forsætisráð-
herra formann hennar úr þeirra
hópi og gegnir Björgvin Vilmund-
arson; bankastjóri, því starfi. Þeg-
ar Ólafur Jóhannesson flutti
stefnuræðu fyrir ríkisstjórn sína
haustið 1978 líkti hann Öryggis-
málanefndinni og hlutverki henn-
ar við rannsóknastofnanir á sviði
alþjóðamála erlendis. Vegna setu
undirritaðs í nefndinni er honum
kunnugt um, að störf hennar hafa
að nokkru þróast til þeirra vinnu-
bragða, sem tíðkast við rann-
sóknastofnanir erlendis, hins veg-
ar er nefndin skipulagslega í lausu
lofti. Er brýnt, að tekið sé af skar-
ið og ákveðið, hver eigi að vera
framtíðarskipan þess starfs, sem á
verksviði hennar eru.
Nefndin hefur ráðið menn til að
sinna rannsóknaverkefnum í sam-
ra“mi við umboð sitt og fengið fé á
fjárlögum til að standa undir
kostnaði við rannsóknirnar, öflun
gagna, prentun og útgáfu. Starfs-
maður nefndarinnar frá upphafi
hefur verið Gunnar Gunnarsson,
stjórnmálafræðingur. Samhliða
framkvæmdastörfum í þágu
nefndarinnar hefur hann einnig
ritað fyrstu skýrsluna, sem hún
gefur út: GIUK-hliðið. Heitið á
þessari skýrslu kann að þykja
framandlegt, en með því er vísað
til þeirrar skammstöfunar, sem
notuð er í herfræðilegum umræð-
um um svæðið frá Grænlandi um
ísland til Bretlands (United
Kingdom). Ef ég man rétt varð dr.
Björn Þorsteinsson, vsagnfræði-
prófessor, fyrstur til að til að ís-
lenska heitið „GIUK gap“ og kalla
það GIUK-hliðið.
Viðfangsefni höfundar yfirlits-
rits um hernaðarlegt mikilvægi
GIUK-hliðsins er mjög víðtækt.
Hann verður að meta hernaðar-
stöðuna almennt í samskiptum
kjarnorkuveldanna og skilgreina
þær forsendur, sem þar liggja til
grundvallar. Gunhar Gunnarsson
byggir rannsókn sína að sjálf-
sögðu einvörðungu á opinberum
heimildum og hefur með henni
safnað á einn stað gífurlegum
fróðleik. Tekst honum að tengja
saman alla þætti og draga upp
heildarmynd, sem byggist jafnt á
lýsingu á vopnum, eftirlitskerfum
og hugmyndum um það með hvaða
hætti barist yrði á Norður-
Atlantshafi. Með ritinu eru lagðar
fram fræðilegar forsendur um
mál, sem lengi hefur verið deilt
um harkalega á vettvangi stjórn-
málanna, forsendur, sem alltof
lengi hafa verið affluttar vegna
þekkingarskorts.
Hernaðargildi GIUK-hliðsins
má fyrst og fremst rekja til út-
þenslu sovéska flotans. Hugtakið
er innan við tíu ára gamalt. Sov-
étmenn hafa stefnt saman gífur-
legum herafla á Kolaskaga, við
austur landamæri Noregs. Þar er
helsta bækistöðin fyrir eldflauga-
kafbáta þeirra, er flytja kjarn-
orkusprengjur, þar eru árásarkaf-
bátar, sem beitt yrði gegn kaup-
skipum, herskip af nýjustu gerð,
flugmóðurskip. Á skaganum eru
16—17 stórir flugvellir, þar eru
langfleygar sprengjuflugvélar og
þaðan hafa nýju Backfire-
sprengjuþoturnar athafnað sig, á
Kolaskaga eru landgönguliðssveit-
ir, sem meðal annars voru sendar
til æfinga í Eystrasalti á síðasta
ári, þar er fjölmennt landamæra-
lið og vélaherdeild. Höfundur
bendir á, að þróunin sé sú, að sov-
éskir eldflaugakafbátar þurfi ekki
lengur að sækja suður fyrir GI-
UK-hliðið til að ná til skotmarka í
Bandaríkjunum. Hins vegar geti
Sovétmenn ekki ógnað siglingum
milli Norður-Ameríku og Vestur-
Evrópu nema þeir nái á sitt vald
flugvöllum í Noregi og komi í veg
fyrir að fiugmóðurskip og flugvell-
ir t.d. á íslandi og Bretlandi nýtist
Atlantshafsbandalaginu.
í stuttu máli dreg ég þessar
niðurstöður af lestri ritsins, eru
skoðanir mínar að ýmsu leyti af-
dráttarlausari en höfundar, sem
leitast við að vera trúr hinni
fræðilegu gagnrýni:
Öflugar gagnkafbátavarnir
Vesturlanda, þar á meðal í
GIUK-hliðinu, hafa leitt til þess,
að Sovétmenn treysta nú meira en
áður á DELTA eldflaugakafbát-
ana, sem ekki þurfa að fara í gegn-
um hliðið til að geta skotið ban-
vænum farmi sínum á Bandaríkin.
Af þessu hefur jafnframt leitt, að
Vesturlönd hafa talið nauðsynlegt
að sækja norðar í því skyni að
geta ógnað sovésku eldflaugakaf-
bátunum. Að þessu leyti hefur
gildi GIUK-hliðsins verið að
breytast á síðustu árum. Þar með
má jafnframt segja, að Vestur-
löndum sé ekki jafn mikið
kappsmál og áður að viðhalda öfl-
ugum vörnum gegn eldflaugakaf-
bátunum í hliðinu. Þó er alls engin
trygging fyrir því fengin, að Sov-
étmenn ætli að hætta að beita
eldflaugakafbátum af Yankee-
gerð, sem verða að komast suður
Gunnar Gunnareson
fyrir hliðið til að geta sent kjarn-
orkusprengjur á Bandaríkin, hitt
er og ekki ólíklegt, að Sovétmenn
muni senda hina langdrægu
DELTA kafbáta suður um GIUK-
hliðið. Af þessum sökum verður
það Vesturlöndum enn nauðsyn að
halda uppi gagnkafbátaaðgerðum
í GIUK-hliðinu. Með eftirliti með
ferðum kafbáta er dregið úr óvissu
og stuðlað að almennu öryggi.
Sovétmenn leitast við að draga
fremstu varnarlínu sína umhverf-
is herbækistöðvarnar á Kolaskaga
eins sunnarlega og kostur er. Þeir
taka sem sjóveldi mið af þeirri
kenningu, sem kennd er við
handaríska aðmírálin Mahan, að
landfræðileg þrengsli nýtist flota-
veldum best. Þess vegna munu
Sovétmenn leitast við að draga
fremstu varnarlínu sína í GIUK-
hliðinu. Það ræðst af getu Sovét-
manna til lofthernaðar, hvort
þcim tekst að veita flotanum
*