Morgunblaðið - 01.05.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAÍ1982
Norska ljóöskáldið Hans Börli
Skógarverkamaður,
ádeiluskáld
og lífsspekingur
eftir Ivar
Orgland
Meðal þeirra, sem hafa áhuga á
ljóðlist, er Hans Börli mikils met-
inn. Ég hef aldrei heyrt neinn
ljóðaunnanda kveða upp neikvæð-
an dóm um þetta skáld, sem hefur
einu sinni verið fulltrúi Noregs í
keppni um bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs, en ekki fengið
verðlaun ennþá frekar en Rolf
Jacobsen.
Mér er mjög minnisstætt, þegar
ég talaði einu sinni við náttúru-
fræðing sem er sérfræðingur í
fugla- og dýralífi og hann sagðist
ekki hafa sérlegan áhuga á ljóð-
um, en kvaðst lesa Hans Börli sér
til mikillar gleði og gagns. Honum
fannst Börli ekki aðeins ákaflega
fínt, ljóðrænt skáld, heldur einnig
afar næmur í náttúrulýsingum
sínum. En fyrir þennan vísinda-
mann skipti það miklu máli. Það
mun vera erfitt að rekast á ranga
náttúrumynd í líkingum Hans
Börli. Hann yrkir ekki sízt um
heim, sem hann þekkir frá blautu
barnsbeini: skógarheim Austur-
Noregs, þar sem hann hefur verið
skógarverkamaður allt sitt líf. Og
samt er skáldskapur hans ekki
bundinn við þetta svæði á þann
hátt, að víðsýnið og útsýnið vanti.
Þvert á móti er Hans Börli eitt
þeirra norsku skálda, sem hafa
hvað mesta tilfinningu fyrir smæð
mannsins. Orðaforðinn er í senn
heimalegur og alþjóðlegur. Við
rekumst á nöfn frá ýmsum lönd-
um hnattarins, bæði samtímanöfn
og söguleg, en Börli dregur ekki
síður inn í ljóð sín heiti stjarna —
Arcturus, Capella, Orion, Sirius —
sem stækka sjóndeildarhring
þeirra. Segja má að fegurðar-
skynjun hans sé rómantísk, en
þessi rómantík stendur föstum
rótum í umhverfi hans. I kvæðinu
nLeiðin til eilífðarinnar" ( Veien
til evigheten) segir hann:
„Leiðin til eilífðarinnar/ liggur
um hlaðið heima“ (Veien til evig-
heten/ gár over gardstunet
heime).
Hans Börli fæddist í Eidskog í
Austur-Noregi (skammt frá Sví-
þjóð) þann 8. desember 1918.
Hann ólst upp á litlum afskekkt-
um bæ, og eftir að hann lauk
barnaskólanámi hóf hann starf
sem skógarverkamaður.
Börli gaf út fyrstu ljóðabók sína
1945, og samtals eru bækur hans
nú orðnar um tuttugu, flestar
þeirra ljóðabækur, en líka fáeinar
í óbundnu máli. Börli skrifar á
norsku bókmáli, sem hann notar á
mjög eðlilegan hátt. Hann hefur
oftsinnis fengið bókmenntaverð-
laun fyrir starf sitt.
Sem ljóðskáld notaði Börli í
fyrstu endarím og fasta hrynj-
andi, en veik síðar frá því. Bestu
ljóð hans eru frá um 1960, en ein-
kenni þeirra er frjálst ljóðmál í
anda módernismans. Dæmigert
fyrir ljóðskáldið Hans Börli er
einnig það að hann notar mikið af
mvndum í ljóðum sínum, sérlega
ljóðrænar samlíkingar. En þessa
aðferð má reka til Finnlands-
sænskra módernista, t.d. Edith
Södergran og Elmer Diktonius, en
auk þess má sjá áhrif frá Harry
Martinson og Artur Lundkvist,
m.ö.o. fulltrúum sænsks mód-
ernisma og verkamannaskáld-
skapar.
BÍörli varð einnig ungur mjög
hrifinn af Ijóðum sænsk-ameríska
skáldsins Carl Sandburgs. Sand-
burg orti um hart hversdagslíf,
venjulegt fólk, verkamenn með
sigg í lófum, um dansmeyjar, fylli-
byttur, fátæka bændur á „præri-
en“. Börli hefur sjálfur sagt frá
því hve mikið hann græddi á því
að lesa Carl Sandburg. Sandburg
sýndi honum, að hversdagslegt líf
er nógu góður grundvöllur
skáldskapar, ef skáldið er bara
nógu gott. Carl Sandburg var einn
fremsti fulltrúi hins svokallaða
Chicago-skóla í amerískri ljóða-
gerð, snemma á þessari öld.
Þessi aðferð var Börli eðlislæg,
þegar hann orti um hversdagslíf
skógarverkamannsins. Hér má
benda á nakið raunsæi í ljóðum
Steins Steinars, eins og það birtist
í ádeilukvæðum hans. Eins og við
vitum, þekkti Steinn líka ljóð Carl
Sandburgs, og mun hafa orðið
fyrir áhrifum frá honum. I ljóða-
bókum Steins er meira að segja
Ijóðaþýðing, sem Steinn hefur gert
eftir Sandburg, en það er litla
ljóðið „Gras“.
Ætla mætti, að öreiginn og
verkamaðurinn Börli hafi fyllt
flokk sósíalískra þjóðfélagsskálda.
En þó að hann hafi um tíma verið
aðdáandi þessarar pólitísku
stefnu, missti hann trú á hana.
Börli trúir ekki lengur á sigur
sósíalismans. Hann er efagjarn og
trúir því ekki að maðurinn geti
betrumbætt heiminn- til neinna
muna. Framfarir á einu svæði
verða afturför á öðru. En Börli
trúir á hið einfalda og ósvikna
hversdagslíf, á hlutina, sem hönd
hans snertir og notar, eins og öx-
ina. Þessir hlutir bjarga honum
frá lífsflótta og vonleysi.
Þó að Börli geti ekki talist sósí-
alisti eða pólitískur baráttumaður
er þjóðfélagsleg samviska hans
einlæg og djúp. Hann hefur
dýpsta samúð með mönnunum í
„dongery“-fötum (verkamanna-
klæðum), en andúð á öllu yfir-
borðslegu, tilgerðarlegu. Hann
kann illa við notkun margra og
óljósra orða, en aðhyllist fram-
sagnarhátt, sem kemur að kjarna
málsins. — í kvæði sínu „Við eig-
um skógana" (Vi eier skogene)
segir hann:
Ingen av mitt folk
har noensinne eid et tre.
Likevel eier vi skogene
med blodets röde rett.
Verkamennirnir eiga skógana
eins og barnið á móður sína, segir
í lok kvæðisins. — Hans stétt hef-
ur tekið þátt í byggingu pýramíd-
anna og Empire State-byggingar-
innar, þjáðst undir leðuról
gúmmíplöntueigendanna við Am-
azon-fljótið. — Börli er óvinur
oddborgarans. Hann er einnig
óvinur átrúnaðar hans, ef svo
mætti segja. Hann segir í kvæðinu
„Trúarjátning mín“ (Min tros-
bekjennelse):
Jeg trur pá den nakne legende
om mennesket Jesus Kristus.
Jeg trur pá ham slik han var
för menneskene formet hans bilde
pá perlebesatte krusifikser,
för sjölbehagelige prester
lespet hans navn over silkedukede altere
i katedraler reist til hans ære,
för de velsignet blodige krigsvápen
og sang hans navn over slagmarkene,
för de kamuflerte falskhet og ráttenskap
med hans hellige stráleglorie.
Jeg trur pá tömmermannens sönn —
den fattigste av de fattige.
Ilan som ekki eide en stein
á kvile sitt trötte hode mot.
Ilan som prediket
kjærlighetens og brorskapens evangelium
for pöbelen pá byenes torg.
Denne Jesus
— det evige og sanne menneske —
mátte dö mellom röverne pá (iolgata,
dömt som en fare for samfunnet.
Slavenes og piskesvingernes
gjennomrátne samfunn.
Men hans Via Dolorosa
gár som en skinnende vei
gjennom alle árhundrer.
Det store og gode menneskes vei
— mot lengselens morgenland.
Börli notar oft stutt ljóðaform
sbr. „Naktar manneskjur" (Nakne
mennesker):
Ki snölaus, blásende januarnatt
lá liket av en ihjelsultet ukrainer
nakent
ved ei stinkende avfallstönne
i konsentrasjonsleiren Buchenwald.
— lá ei billedskjönn millionöse
og ventet sin elsker naken
i et strandslott i Florida.
Nakne var de begge,
liket og kvinna.
Buchenwald og Klorida
ligger pá samme klode.
Gagnvart grimmd mannanna,
eins og hún hefur komið fram í
styrjöldum, ofstæki, fjöldapynd-t
ingum og aftökum er Börli berorð-
ur og sterkur. Eins og Arnulf
Överland, mesti háðfugl í hópi
baráttuskálda Noregs á stríðsár-
unum, getur Börli sagt með mikilli
kaldhæðni:
At du makter á le! I)u. Mennesket.
At det er mulig
á sitte sá makelig henslengt
med ettermiddags-kaffi og smultringer
överst pá tidenes monolitt
av forvridde menneskekropper!
En í ljóði sínu „Ef þögnin" (Hvis
stumheten) tekur hann málstað
allra bágstaddra á þennan hátt:
hvis STUMHETEN
hvis öret kunne oppfatte skriket
fra alle forpinte hjerler i verden —
men svingningsfrekvensen er for höy
som i flaggermusens skrik under flukten
Det er forunderlig stille
over alle skrivebord.
Börli er ekki mjög hrifinn af
kaldri og fágaðri rödd þulunnar,
sem talar um miklar hörmungar,
eins og þær væru sjálfsagðir hlut-
ir:
Dette svale vakre ansiktet til
den kvinnelige nyheLsoppleseren:
Kutinert og med utsökt diksjon
bekjentgjör hun krig og mord og ulykke
uten det minste lille dirr
av fölelse i stemmen.
En um pólitíska afstöðu sína
segir hann m.a. í kvæðinu Infra-
röd:
Min politiske kulör er infraröd (derfor
ser du den ikke med blotte öyet).
Det finnes intet parti,
ingen talerstol, intet forum
for fettete floskler
sa redningslöst langt til venstre.
Tusen árs trellehat
overvintret i de armods lender
som ga meg livet. Kunne du sá sant
stikke handa inn i hjertet mitt,
ville du brenne deg, bror.
Honum finnst hörmulegt að
þjóðfélagið skuli berjast við af-
brotamenn með þeirra eigin vopn-
um. Er það nauðsynlegt, spyr
hann í sambandi við aftöku norsks
hryðjuverkamanns frá stríðsárun-
um. — Náttúran er verkamannin-
um Börli ekki rómantískar um-
búðir fegurðarunnandans ein-
göngu; honum er í blóð borin til-
finning fyrir öllu sem lifir þar og
hrærist. Þannig ber jafnvel feg-
urðin raunsæjan blæ:
Det kveldes, ei stjerne gror
bleik som en myrblomme
pá himmelviddene i vest.
Menneskene pá Jorden
skal enná kalle den Árkturus
et par sekunder av evigheten.
(ílr kvKÖinu „l'tkant Norge“)
Kristniboðsflokkur
KFUK:
Árleg fjár-
öflunarsam-
koma á þriðju-
daginn
Kristniboðsflokkur KFUK í
Reykjavík heldur árlega fjáröflun-
arsamkomu sína næstkomandi
þriðjudagskvöld, 4. maí. Er hún
haldin að Amtmannsstíg 2b og
hefst kl. 20:30. Á dagskrá er m.a.
söngur Karlakórs KFUM, happ-
drætti til fjáröflunar og ræðu-
maður er Jónas Þórisson kristni-
boði, sem starfað hefur í Eþíópíu.
Nýtt ferjuskip
milli Akraness
og Reykjavíkur
Fram hefur verið lagt frumvarp,
sem felur í sér heimild til handa
ríkisstjórninni að veita sjálfskuldar-
ábyrgð á lánum, sem Skallagrímur
hf., Akranesi, hyggst taka til kaupa á
nýju ferjuskipi til siglinga milli
Akraness og Reykjavíkur, enda
komi viðunandi tryggingar á móti.
Kaupverð þessa skips, sem er 10
metrum lengra en Akraborgin, er
29 m.kr. Það ber 75 bíla, sem er
80—100% meira en Akraborgin,
enda bílþilfar á tveimur hæðum.
Skipið er smíðað 1974, og mun það
þegar tilbúið til afhendingar á
Kanaríeyjum, ef af kaupum verð-
ur.