Morgunblaðið - 27.07.1982, Blaðsíða 12

1 2 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚLÍ 1982
Banki páfastólsins dregst
enn inn í fjármálahneyksli
Bankinn í Vatikaninu er
eini bankinn á Ítalíu, sem hef-
ur opið á laugardögum. Hann
er opinn á hverjum degi, nema
á sunnudögum og hátíðisdög-
um kirkjunnar, frá klukkan 9
á morgnana og fram eftir degi.
Hann er til húsa í turni Sixtus-
ar 5, sem stendur við hlið páfa-
hallarinnar. Húsakynnin eru
glæsileg, en þar er fátt um hús-
gögn og aðra innanstokks-
muni.
Bankinn er þekktur undir
nafninu Istituto Per Le Opere
di Religione (IOR). Píus páfi
XII stofnaði hann árið 1942 í
því skyni, að „hafa með hönd-
um“ umsjón, varðveizlu og
stjórnun fjármuna, sem varið
skyldi til starfsemi trúaðra
manna“. Áður var starfandi í
Vatikaninu vísir að banka sem
Leo páfi XIII setti á stofn árið
1887, og runnu eignir hans og
skuldir til hins nýja banka.
Það er ekkert venjulegt fólk,
sem á viðskipti við bankann.
Viðskiptavinir eru um 7.000 tals-
ins, og þeir eru ýmist prestar,
nunnur, biskupar, kardínálar og
ýmsir aðrir, sem eiga búsetu í
Páfagarði. Ennfremur njóta
sendiherrar í og frá Páfagarði
viðskipta við bankann, sem og
örfáir auðugir og varkárir ítalir.
Bankinn lætur í té fullkomna
bankaþjónustu á alþjóðlegan
mælikvarða. Þar sem starfsemi
hans fer í rauninni ekki fram á
ítalskri grund, þarf hann ekki að
lúta ítölskum gjaldeyrisreglum,
en það þýðir, að viðskiptavinir
hans njóta þeirra forréttinda að
geta fært fé frá einu landi til
annars með leynd. Slíkt leyfist
ekki almennum borgurum á Ital-
íu.
Undanfarin 12 ár hefur Marc-
inkus, erkibiskup, veitt bankan-
um forstöðu. Hann beitti sér
mjög fyrir því, að færa starfsemi
hans í nýtízkulegt horf. Þar er
m.a. talsverð tölvuvæðing og
fjölgun hefur orðið á sérfróðu
starfsliði, sem er menntað á ver-
aldlega vísu. Fólk þetta er í stöð-
ugu sambandi við helztu banka
og verðbréfamarkaði í Vestur-
Evrópu og Bandaríkjunum.
Á dögum Píusar páfa XII
hafði bankinn viðskipti við all-
mörg fyrirtæki, sem lutu að ein-
hverju leyti stjórn aðalsmanna í
Róm, er höfðu misjafnt orð á sér.
Voru þeir einatt tengdir páfan-
um á einhvern hátt. Þar á meðal
var Carlo Giulio prins, Marcant-
onio Pacelli, Giovanni Battista
Saachetti markgreifi og Mass-
imo Spada.
Jóhannes páfi XXIII breytti
valdahlutföllum í bankanum,
kirkjunnar mönnum í hag, og á
dögum Páls VI var dregið úr
fjárfestingu bankans í ítölskum
fyrirtækjum. Þess í stað tók
bankinn í auknum mæli þátt í
fjárfestingu á alþjóðamarkaði,
en sneiddi gaumgæfilega hjá ðll-
um fyrirtækjum, er á einhvern
hátt voru bendluð við vopnasmíð
eða framleiðslu getnaðarvarna.
Vatikanið skaðaðist illilega á
viðskiptum sínum við ítalska
kaupsýslumanninn Michele Sin-
dona, fyrstu árin, sem Marcink-
us erkibiskup var stjórnar-
formaður bankans. Banki Sin-
dona varð gjaldþrota og er talið,
að þar hafi IOR glatað mörgum
tugum milljóna. Sindona afplán-
ar nú 25 ára fangelsisdóm í
Bandaríkjunum fyrir banka-
misferli.
Fjárhagsstaða Vatikansins er
nú bágborin og ber þar ýmislegt
til. Verðbólga hefur leikið hana
grátt og kostnaður við æðstu
stjórn rómversk-kaþólsku kirkj-
unnar hefur farið ört vaxandi.
Embættismenn Páfagarðs hafa
skýrt frá því, að greiðsluhalli á
síðasta ári hafi verið rúmlega
260 milljónir króna, og áætlað er
að hallinn fari upp fyrir 300
milljónir á yfirstandandi ári.
Jóhannes Páll páfi hefur skip-
að nokkra kardínála i sérstaka
fjárhagsnefnd til að gera yfirlit
yfir fjárhag Páfagarðs. Eftir
fund nefndarinnar fyrr á þessu
ári var gefin út greinargerð, þar
sem sagði, að hingað til hefðu
“höfðingleg fjárframlög„ frá
trúðuu fólki um heim allan, ver-
ið notuð til að mæta greiðslu-
hallanum. En ef til vill eru hinir
trúuðu ekki óðfúsir til að greiða
skuldir, sem stofnað hefur verið
til, vegna þess að æðstu menn
Vatikansins hafa ekki getað
stjórnað bankamálum sínum al-
mennilega.
Á launaskrá í Vatikaninu eru
5.179 manns, þar á meðal prestar
á eftirlaunum. Bróðurparturinn
af árlegum fjárframlögum til
Vatikansins kemur frá Banda-
ríkjunum og Vestur-Þýzkalandi.
En þar sem engin handbær skjöl
um starfsemi bankans eru til,
byggjast upplýsingar um hann
nánast eingöngu á getgátum.
Fyrir nokkrum árum skýrði
svissneskt dagblað frá því, að
Vatikanið ætti um 500 milljarða
sterlingspunda. Dagblaðið í
Vatikaninu vísaði þessum upp-
lýsingum algerlega á bug og
sagði að þær væru einber heila-
spuni. — Fjármunir páfastóls
nema ekki einu sinni einum
hundraðshluta af þessari upp-
hæð, — sagði í blaðinu, en það er
hálfopinbert málgagn Vatikans-
ins.
Sem stendur á páfinn í erfið-
leikum vegna launagreiðslna.
Leikmenn, sem starfa í Páfa-
garði, hafa nýlega stofnað með
sér verkalýðsfélag. í júnímánuði
sl. vísuðu félagsmenn á bug til-
lögum um launahækkun frá
Marcinkus erkibiskup og hótuðu
verkfalli.
Og þá hefur enn eitt leiðinda-
málið skotið upp kollinum við
banka Vatikansins. Telja sumir,
að það geti leitt til afsagnar
Marcinkusar erkibiskups, en
hann hefur verið trúnaðarvinur
páfa, og talinn koma til greina
sem kardínáli. Nú er verið að
rannsaka meinta hiutdeild hans
í fjármálahneyksli, er tengist
stærsta einkabanka á Ítalíu,
Banco Ambrosiano.
18. júní sl. fannst lík manns
við Blackfriars-brú í Lundúnum
og hafði viðkomandi greinilega
hengt sig. Við eftirgrennslan
kom í ljós, að þetta var Roberto
Calvi, fyrrum formaður Banco
Ambrosiano. Italska ríkisstjórn-
in hafði beðið hann að gera grein
fyrir hvarfi 1,4 milljarða dollara
úr sjóðum bankans. En hvernig
tengist Marcinkus og IOR máli
þessu? Því er til að svara, að IOR
á 1,6% hlutabréfa í Banco Am-
brosiano, en eins og fram hefur
komið, hefur Marcinkus erki-
biskup farið með stjórn bankans
um árabil. Alvarlegra er þó, að
fjármálayfirvöld á Ítalíu full-
yrða, að erkibiskupinn hafi veitt
Roberto Calvi „verndarbréf" —
eins konar fjárhagslega trygg-
ingu, sem Calvi hafi notað til að
útvega lán til vafasamra fyrir-
tækja í Rómönsku Ameríku.
Einhverra hluta vegna neitaði
Marcinkus snemma í júní sl. að
auka þessar fjárhagsiegu trygg-
ingu. Skýrt hefur verið frá því,
að Marcinkus hafi dregið sig út
úr stjórn dótturfyrirtækis Am-
brosiano í Nassau eftir að líkið
af Calvi fannst. Fjármála-
ráðherra Italíu hvatti nýlega til
þess í ítalska þinginu, að Páfa-
garður gerði grein fyrir viðskipt-
um sínum við Ambrosiano. Því
hefur og verið fleygt að Marcink-
us erkibiskup eigi yfir höfði sér
ákæru fyrir sviksamlegt athæfi
vegna bankastarfsemi sinnar.
Á fundi með fulltrúum itölsku
ríkisstjórnarinnar og embættis-
mönnum Páfagarðs viðurkenndi
Marcinkus að hafa látið Galvi í
té verndarbréf, er hann óskaði
eftir því. Hins vegar dró hann
fram bréf, undirritað af Galvi,
þar sem banki Vatikansins er
sagður laus undan allri fjár-
hagslegri ábyrgð. En Vatikanið
hefur ákveðið að rannsaka mál
þetta grannt og hefur forsætis-
ráðherra þess, Casaroli kardín-
áli skipað sérstaka rannsóknar-
nefnd. Slíkt er nánast einsdæmi
í Páfagarði.
Þeir fjármunir, sem Roberto
Calvi gat ekki gert grein fyrir
munu hafa runnið til fyrirtækja
í Panama fyrir einhvers konar
milligöngu IOR. Enginn virðist
vita, til hvers þeir voru notaðir,
en talið er að þeir hafi á ein-
hvern hátt stuðlað að kaupum
bankans á hlutabréfum Abrosi-
ano-fyrirtækjanna. Aðalbanki
Ambrasiano og ríkisstjórn Ítalíu
reyna nú að fá bankann í Vati-
kaninu til að endurgreiða þetta
fé, en óljóst er enn, hvaða stefnu
mál þetta mun taka.
Byggt á Observer, Newsweek og
Economist.
Roberto Cthi, stjórnarformaður Ranco Ambrosiano, sem fannst hengdur
í London.
Marcinkus erkibiskup og Jóhannes Páll II páfL
Kostir prósaljóösins
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
DIKTAREN om sin dikt nefnist
árbók sænska Ijóðaklúbbsins FIBs
Lyrikklubb. Þetta er annað bindi,
en fyrsta bindið kom út fyrir
mörgum árum.
Titillinn er óneitanlega forvitni-
legur. I árbókinni segja fimmtán
sænsk skáld frá lífi sínu og
skáldskap.
Hver er betur til þess fallinn að
varpa ljósi á ljóð og skýra tilefni
þess en skáldið sjálft? Þannig spyr
ritstjóri bókaflokksins, Börje
Lindström, í formála. Lindström
kveðst vona að árbókin veiti ekki
aðeins innsýn í líf skáldanna og
skáldskap þeirra heldur megi
henni auðnast að leiðbeina hinum
mörgu viðvaningum sem fást við
skáldskap, þeir átti sig betur á að-
ferðum skáldsins og þætti máls-
ins.
Tvö gömul skáld hafa óneitan-
lega nokkra sérstöðu í bókinni: Jo-
hannes Edfelt og Artur Lundkvist.
Johannes Edfelt hefur aldrei verið
fyrir málalengingar, skýring hans
á ljóðinu Söngur í Pireus er ekki
nema ein og hálf síða. Þetta ljóð
fjallar um Grikkland, klassíska
evrópska menningu eins og svo
margt hjá Edfelt. Ljóðið varð til í
Grikklandsferð og lýsir annars
vegar glæsileik fortíðarinnar og
eymd samtímans, hvernig þessi
andstæðu skaut verka á skáldið.
Artur Lundkvist sem hefur
varðveitt æsku sína betur en mörg
sænsk skáld, er alltaf nýr í bókum
sínum og gífurlega afkastamikill,
kallar sitt framlag Til móts við
prósaljóðið. Eins og flestir vita er
prósaljóð viss tegund Ijóðlistar,
oft á mörkum ljóðs og frásagnar.
Baudelaire og Rimbaud ruddu
prósaljóðinu braut í Frakklandi og
höfðu mikil áhrif og hafa enn.
Meðal brautryðjenda nefnir
Lundkvist Ossian, Young, Novalis
og Bertrand. í Frakklandi varð
prósaljóðið eftirlætisform skálda
eins og Parse, Jacob, Michaux og
Char. Prósaljóðið var í miklu
uppáhaldi hjá súrrealistum.
Arthur Lundkvist hefur sent frá
sér margar bækur með prósaljóð-
um. Kosti prósaljóðsins telur
hann þá að þau hafi beinni skír-
skotun en háttbundnari ljóð, séu
ekki eins mælsk og laus við ofríki
hrynjandinnar. Prósaljóðið getur
verið ákaflega ljóðrænt í eðli sínu,
en skáldinu leyfist líka að fara inn
á svið prósahöfundarins. Margir
skáldsagnahöfundar hafa nálgast
prósaljóðið, stundum eins og í
keppni við ljóðskáldið. Hvað sem
skáldskap líður, segir Lundkvist,
Artur Lundkvist
þá er ljóðið ekki háð takmörkun-
um formsins.
Meðal athyglisverðari prósa-
Ijóðskálda á Islandi er Sigfús
Daðason, enda tengdur franskri
menningu sterkari böndum en
margur annar.
Diktaren om sin dikt er opinská
bók og segir okkur til dæmis heil-
mikið um nýja skáldakynslóð í
Svíþjóð: Rolf Aggenstam, Tobias
Berggren, Ernst Brunner, Eva
Runefelt, Niklas Rádström og Eva
Ström. Hér er hreinskilnislega og
af einlægni lýst tilurðum ljóða og
ýmsum sjónarmiðum í skáldskap.
Tobias Berggren gengur svo langt
að bera einkalíf sitt á torg, en á
eftir skilur maður betur hinn
flókna skáldskap hans sem meðal
annars sækir margt til T.S. Eliots.
Einkalífið má vitanlega ekki
verða til þess að skáldskapurinn
gleymist og skáldið verði viku-
blaðahetja. Hneykslið verði eftir-
sóknarvert í sjálfu sér. En skáld
eru líka menn og það er í skáldinu
sem margir vilja sjá sjálfa sig eða
þykjast gera það.
Þeim sem halda að sænskur
skáldskapur sé mjög alvörugefinn
eða leiðinlegur öðru nafni, skáldin
upptekin af heimsfrelsun, væri
hollt að líta í Diktaren om sin
dikt. Þessi bók er til marks um
ánægjulega þróun sænskrar ljóð-
listar. Skáldið kemur til móts við
lesendann. En hvað gerir lesand-
inn?