Morgunblaðið - 01.09.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 1982
Bréf til stjórnar-
skrárnefndarmanns
eftir Hróbjart Hró-
bjartsson
Kæri stjórnarskrárnefndarmaður
Það er ekki laust við að ég finni
til nokkurs léttis, að hafa nú loks
komist að þeirri niðurstöðu, að
auðvitað væri best að skrifa þér.
Ég hafði nefnilega fyrst í hyggju
að skrifa blaðagrein, en fékk svo
alvarlega bakþanka. Flóð greina
birtist í blöðunum daglega. Ahrif-
in virðast lítil og viðbragða varla
að vænta. Góða tillögu eða ábend-
ingu, sem fram kemur í dagblaði
hrista menn auðveldlega af sér og
segja: „Já, já, en ..." Ég hefði jú
getað skrifað stjórnarskrárnefnd
sem heild, en reynslan af störfum
stjórnmáiamanna er nú ekki sem
best. Þeir eru varla margir landar
okkar, sem bera mikið traust til
blessaðrar stjórnarskrárnefndar-
innar. En það er þó alltaf ein von
til. Hún er sú, að þú sem einstakl-
ingur sért reiðubúinn að taka ein-
arðlega afstöðu, sem ekki er mót-
uð af hagsmunum þínum eða
flokksins. Þess vegna sný ég mér
til þín. Ég veit líka, að gott er að
fá hvatningu frá einhverjum, sem
ekki er á kafi í „pólitík.
Eftir að hafa nú um hríð fylgst
með misgóðum blaðaskrifum og
tali manna um stjórnarskrármál-
ið, er það einkum tvennt, sem vek-
ur með mér óhug, svo að ég fæ
ekki orða bundist.
í fyrsta lagi: Svo virðist sem
nefndarmenn og aðrir tillögugerð-
armenn flokkanna eygi vart aðra
leið til jöfnunar atkvæðisréttar
landsmanna, en að fjölga alþingis-
mönnum. í öðru lagi: Menn þessir
virðast telja varhugavert að jafna
atkvæðisréttinn að fullu. Nauð-
synlegt eða í það minnsta skað-
laust sé að hafa lýðræðið svolítið
ójafnt.
Vilja menn ekki heyra rödd
þjóðarinnar? Vilja menn ekki
hugsa rökrétt? Ekki batnar stjórn
landsins mála þótt fleiri sitji á
þingfundum, nefndafundum og
flokksfundum. Varla er nú samt
vanþörf á. Ekki batnar aðstaða al-
þingismanna til starfa við fjölgun
þeirra. Nei, hún versnar. Á þing-
inu mun þrengjast um. Þingmenn
munu krefjast stærra þinghúss.
Aukin útgjöld til bygginga, rekstr-
ar og mannahalds eru afleið-
ingarnar. Allt án nokkurs árang-
urs. Og svo er það kosninga-
rétturinn. Er ekki einn af horn-
steinum lýðræðisins og einn meg-
intilgangurinn með stjórnar-
skránni sá að tryggja, að við séum
öll jöfn fyrir lögunum? Sagt er að
gæta þurfi hagsmuna dreifbýlis-
ins með því að hafa kosningaréttin
ójafnan. En finnst þér þetta nú
ekki vera einum of mikil hunda-
logik? Eiga kannski aldraðir,
sjúkir, öryrkjar eða fatlaðir að
hafa meiri kosningarétt en aðrir,
af því að gæta þarf hagsmuna
þeirra við stjórn landsins mála?
Nei, þá værum við á villigötum.
Stjórnarskrá, sem gerir ráð fyrir
ójöfnum atkvæðisrétti þegnanna
ber í sér vantraust á hina kjörnu
fulltrúa á Alþingi. Þeim er ein-
faldlega ekki treyst til að gæta
hags allrar þjóðarinnar.
Væri ekki skynsamlegra að
fækka alþingismönnum í stað þess
að fjölga þeim, og bæta jafnframt
Hróbjartur Hróbjartsson
aðstöðu þeirra til að sinna sem
best sínum mikilvægu trúnaðar-
störfum. Ef þeim væri fækkað um
þriðjung, mætti t.d. ráða aðstoðar-
mann handa hverjum þeirra án
aukinna útgjalda. Störf alþing-
ismanna mega ekki takmarkast
við að gera athugasemdir við
stjórnarfrumvörp eða að varpa
fram stöku fyrirspurnum á þingi.
Þeir ættu að leggja fram rök-
studdar tillögur og frumvörp um
stefnu þjóðfélagsins í hinum ýms-
um málum. En góður rökstuðning-
ur og málflutningur byggir á upp-
lýsingaöflun, sem ekki verður ann-
að á málþingum. Því þarf að bæta
aðstöðu þingmanna en án kostn-
aðarauka. Er ekki kominn tími til
að hætta bruðlinu? Gleðilegt væri
ef ný stjórnarskrá markaði þau
spor.
Auðvitað er ægt að tryggja
landsmönnum jafnan kosninga-
rétt og fullt lýðræði enda þótt
sætum á Alþingi verði fækkað. Á
undanförnum áratugum hefur
orðið hlutfallsleg fækkun ibúa í
ýmsum dreifbýliskjördæmum. Er
þá ekki ósköp eðlilegt og réttlátt,
að þingsætum þeirra fækki að
sama skapi? Um það munu mér
margir sammála.
Ég vissi svo sem, að þér var búið
að detta eitthvað þessu líkt í hug.
Spurning er hvort kjarkinn vant-
ar. í fljótu bragði mætti álykta, að
breytingar sem þessar hefðu slæm
áhrif á stöðu og þingmannafjölda
þíns flokks. En skynsemi kjósenda
hefur oft verið vanmetin. Ég er
sannfærður um, að ef þú tækir
upp baráttu fyrir málinu, mundi
ekki standa á atkvæðunum. Að ég
nú ekki tali um, ef flokkurinn
stæði einarðlega að baki þér. Þjóð-
in vill kjarkmikla stjórnmála-
menn.
Ég kveð þig að sinni. Fróðlegt
verður að sjá hvernig þér gengur
róðurinn.
Norræna húsið:
Fyrirlest-
ur um
börn og
fjölmiðla
METTE Newth, rithöfundur og
formaóur „Norges kunstnerrád"
heldur fyrirlestur um norræn
börn í hringiðu fjölmiðla í Nor-
ræna húsinu miðvikudaginn I.
september kl. 20.30.
I frétt frá Norræna húsinu
segir, að Mette Newth sé kunn-
ur rithöfundur og listamaður í
Noregi. Hún er formaður í fé-
lagi barnabókahöfunda og hef-
ur sjálf skrifað og mynd-
skreytt fjölda bóka. Auk þess
hefur hún þann starfa að yfir-
fara teikniseríur og kvikmynd-
ir, ætlaðar börnum. Börn og
fjölmiðlar hafa því lengi verið
áhugasvið hennar, og fyrir-
lestrar hennar og greinar um
þau efni hafa vakið mikla at-
hygli á Norðurlöndum, segir í
fréttinni. Hún hefur tekið virk-
an þátt í umræðunni um
NORDSAT.
Mette Newth
Vitni vantar
Slysarannsóknardeild lög-
reglunnar í Reykjavik óskar eftir þvi
að hugsanleg vitni að árekstri á
gatnamótum Miklubrautar og IJingu-
hlíðar þann 12. ágúst síðastliðinn hafi
samband við deildina.
Tildrög árekstursins voru þau að
klukkan 12.47 12. ágúst var bifreið
ekið vestur Miklubraut og annarri
norður Lönguhlíð og skullu þær
saman á gatnamótunum. Hafi ein-
hverjir orðið vitni að atburðinum
eru þeir vinsamlegast beðnir að
hafa samband við lögregluna.
Af og til hafa að undanfornu
birzt greinar eða stubbar, m.a. Vel-
vakandaþættir um kosningarétt og
kosningaaðferð, í Morgunblaðinu
og víðar. Grein eftir Guðjón Lárus-
son, lækni, ýtti við mér, — hún er í
Morgunblaðinu 14. ágúst — og síð-
an 18. ágúst í Velvakanda hrifn-
ingargrcin eftir 2461—8420 — til
að hnykkja á með Guðjóni. Mér
finnst mjög gæta cinsýni i þessu
máli. Langar mig því til að biðja
Morgunblaðið að birta aftur grein-
arkafla um kjördæma- og kosn-
ingamálið er ég ritaði fyrir V/i ári
og birtist í Morgunblaðinu 24.
marz 1981 og er svohljóðandi:
Doktor Magni Guðmundsson
ritar nýlega grein í Morgunblað-
ið um kjördæmaskipan. Telur
einmenningskjördæmi þá skipan
er koma skal. í lokin bendir
hann á, að vel beri að athuga,
jafnframt, fylkja- eða fjórð-
ungaskipan með stóraukinni
sjálfstjórn og völdum í eigin
málefnum, sem ég hefi lengi haft
sannfæringu fyrir, þótt ekki sé
ég með fullmótaðar hugmyndir á
framkvæmd. Orkumálin eru þar
lykilmál.
I þingmannstíð minni voru að
ég held allir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins spurðir um af-
stöðu til kjördæmaskipunar:
Hlutfallskosningar eða
einmenningskjördæmi. Ég var
eini þingmaðurinn sem svaraði,
en mig minnir að ungir sjálf-
stæðismenn spyrðu. Mitt svar
var: Allt einmenningskjördæmi,
50 talsins, Alþingi í einni mál-
stofu, engin uppbótarsæti. En í
fyrstu atkvæðagreiðslu aðeins
þeir þingmenn rétt kjörnir, sem
fengju helming eða meira
greiddra atkvæða. Ef enginn
fengi helming, þá endurtekin
kosning milli tveggja atkvæða-
hæstu. Tilgangurinn að eyða
hlutlausa hópnum. Annaðhvort
með eða móti. Sem jöfnust at-
kvæðatala í hverju kjördæmi og
yrðu landamörk kjördæmanna
óbreytt um langa hríð.
Enn er ég svipaðrar skoðunar.
Hefi að vísu meiri efasemdir um
réttmæti þess jafna kosningar-
éttar, sem ýmsir leggja áherzlu
á. Kunnugt er um hina mikiu til-
flutninga fólks. Auðlegðin, víðs
vegar að af landinu, fólkið fyrst
og fremst og flutti með sér fjár-
Jónas Pétursson
Eftir Jónas Pétursson
fyrrv. alþm.
muni þá, sem það átti. En eitt
skildi það eftir. Það var hluti af
kosningaréttinum. Ætla hefði
mátt að ýmsir mætu það nokk-
urs. En e.t.v. hefir ekki verið
vakin athygli á þeirri hliðinni,
a.m.k. virðist fátt til þess benda,
að sá þáttur hafi aftrað brottför.
Kosningarétturinn almennt ekki
það sem haldið hefir vöku fyrir
fólki.
Hvað er réttur, hvað er jafn-
rétti? Hvers vegna hefir meira
gildi atkvæða til Alþingis ekki
hindrað á nokkurn hátt tilflutn-
ing fólks, hvorki brottflutning
né endurflutning? Bendir það
ekki til að það sé ekki stórvægi-
legt atriði í lífskjörum? Jöfnun
kosningaréttar nú og krafan um
hana, — er það ekki í raun krafa
til forréttinda? í sveitarstjórn-
armálum er kosningaréttur jafn.
I mjög mörgum félagsskap er
hann jafn, þar sem hver félagi er
grunneining. Þar sem stærri
heild er mynduð úr minni heild-
um, er kosningaréttur mjög oft
misjafn. Annar réttur metinn til
mótvægis.
Stærsta dæmið er Sameinuðu
þjóðirnar, þar sem mannfjöldi
ríkja er mjög misjafn, en ríkin
hafa atkvæðisréttinn. Sú hug-
mynd hefir hvarflað að mér, t.d.
að við brottflutning fólks verði
kosningréttur þess til Alþingis
þó kyrr í kjördæminu, a.m.k.
næstu 10 árin. Kjördæmi eru
fólk. Þau eru líka landsvæði. At-
kvæðisréttur er ein tegund rétt-
ar, ekki síður skylda, skyldan er
í réttlætiskenndinni. Atkvæðis-
rétturinn er hluti úr margvísleg-
um réttarþáttum. Þetta hefir
mér orðið hugstætt í seinni tíð.
Persónukjör er nauðsynlegt til
bjargar lifandi lýðræði. Þess
vegna hallast ég eindregið að
hugmynd einmenningskjör-
dæma í því formi sem ég setti
fram forðum með þó endurskoð-
uðum huga um Jafnan" kosn-
ingarétt. Dr. Magni er með dálít-
ið aðra framkvæmd.
Fylkjaskipan eða fjórðungar
er mál sem athuga þarf.
Landshlutasamtök sveitarfélaga
geta e.t.v. vísað veginn. I öllu
falli ber að hugsa þetta í fram-
haldi af sveitarfélaga- og sýslu-
skipan. Meginatriði er aukið
vald og fjármagn, vegna eigin
mála, þannig að sjálfstæði allra
byggða sé borgið, hverjar afleið-
ingar sem verða af samþjöppun
valdsins við Faxaflóa. Ég hefi
lengi óttast að þjóðarsálin
gleymist, tölvu-bissness-sjónar-
mið verði ríkjandi á Alþingi, þar
sem gleymist skyldan við fortíð-
ina, sem nútíðin öll byggist á.
Lífsskilyrði þessarar þjóðar í
þúsund ár, þar sem nýting þeirra
um allt land var skilyrði þess að
hér lifði fólk, að hér varð til
þjóð, sem deyr ef hún gleymir
landi sínu. Þaðan eru þjóðarein-
kennin, þau, sem skyldan krefur
að varðveita. Fólkið í dreifðum
byggðum er 1 varðstöðunni.
Meira vald á fjármagni og auð-
lindum byggðanna jafnhliða
ábyrgð, tryggir þetta. í orkulind-
unum er sterkasta aflið,
sterkasta fótfesta sjálfstæðra
byggða."
Það eru margar spurningar er
vakna. Hvers vegna kjördæmi, ef
kosningarétturinn einn er helg-
ur, við skipan þjóðþings — Al-
þingis? Hvers vegna heimtar
Guðjón Lárusson ekki eitt lands-
kjör til Alþingis? Með því er var-
anlega leystur sá vandi að
tryggja nákvæmlega jafnan
kosningarétt allra þjóðfélags-
þegna. Á þetta benti dr. Magni
Guðmundsson svo skýrt fyrir
skömmu í grein í Velvakanda.
Er þetta eitthvert feimnismál
í réttlætishuga Guðjóns Lárus-
sonar og skoðanabræðra hans?
— Kjördæmaskipan er vottur
þess að fleiri réttarþættir
standa að baki kosninga til Al-
þingis. Kjördæmi eru: Fólk og
land. Ef kosningarétturinn er
aðeins fólksins, þá er rökrétt:
Engin kjördæmi, aðeins lands-
kjör. Guð hjálpi þá íslandi. Nú-
tíminn speglar: Flokkar, fjár-
magn, fólk. Fjölmiðlaáróðurinn,
innrætingin er í þessum anda.
Eg hefi fyrir löngu séð hættuna
sem í þessu er fólgin. Þess vegna
hefi ég verið að reyna að tala
fyrir auknu sjálfstæði og sjálfs-
forræði byggðarlaga, til þess að
vernda þá hugsun, sem að baki
kjördæmaskipunar býr, — að
landið og lífskraftur þess væri
undirstaða og réttur þess fólks,
er nánasta umhverfi byggir. Að
t.d. orkan á Austurlandi sé und-
irstaða austfirzkra byggða og
réttur fólksins er þar býr. Þetta
þurfti og þarf að tryggja áður en
líftaugin er dregin úr höndum
þess af fjölmenninu við Faxa-
flóa. En nýskeð eru þau hörmu-
legu ótíðindi að Fljótsdals-
virkjun er afhent Landsvirkjun,
sem þýðir í raun — og sannið til:
Þar verður virkjað, þegar fjöl-
mennið við Faxaflóa þarf á að
halda. Ein mesta auðlegð Aust-
urlands látin af hendi áður en
kosninga„rétturinn“ er kominn
til þeirra, er þykjast eiga hann.
Kannski hljóta Austfirðingar
einhvern reyk af réttunum.
Spurningin er hvað tölvan segir.
Eða er mín réttlætis- og sjálf-
stæðiskennd komin eitthvað á
villigötur?
Kosninga-
réttur — hvad er þad?