Morgunblaðið - 01.03.1983, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. MARS 1983
29
Flokksleiðtogar um kjördæmamálið:
Sátt og samkomulag
Vilmundur Gylfason boðar breytingartillögur
Steingrímur Hermannsson (F)
fagnaði því í þingræðu í gær, að
náðst hefði samstaða fjögurra
þingflokka um frumvarp að
stjórnskipunarlögum, sem
tryggja aetti sæmilegan frið um
framgang þess. Hann kvað
Framsóknarflokkinn fylgjandi
leiðréttingu á misvægi atkvæða,
að því marki að svipað hlutfall
kæmist á og var eftir kjördæma-
breytinguna 1959.
Svavar Gestsson (Abl) tók í
sama streng og Steingrímur,
hvað varðaði samstöðu í mikil-
vægu máli, en taldi rétt að at-
huga örfá efnisatriði betur i
þingnefnd, m.a. varðandi rétt
kjósenda til röðunar á fram-
boðslista og reglur um úthlutun
jöfnunarsæta. Hann lagði
áherzlu á, að fram færu tvennar
kosningar 1983, hinar síðari
helzt fyrir lok júnímánaðar nk.
Ef dregið yrði að kjósa eftir
nýrri skipan til ársins 1987 væru
forsendur kerfisbreytingar, sem
nú væri rædd, orðnar 8 ára
gamlar er til framkvæmda
kæmu. Breytingin speglar veru-
leika á líðandi stund og á því að
koma þegar til framkvæmda.
Magnús H. Magnússon (A)
taldi fjölgun um þrjá þingmenn
léttvæga. Virtist gleymt að
bankastarfsmönnum hefði fjölg-
að um hvorki meira né minna en
1800 frá árinu 1960. Einnig, að
samþykkt Alþingis um breyttar
orlofsreglur kölluðu á 250—300
nýja starfsmenn í ríkiskerfinu.
Sama gilti um ýmsar hliðstæðar
breytingar í starfsmannahaldi.
Þrír þingmenn til eða frá, ef
þann veg mætti ná fram mikil-
vægri leiðréttingu í vægi at-
kvæða, væru ekkert aðalatriði
máls.
Fjölmörgum finnst hér of
skammt gengið í jöfnun at-
kvæða, öðrum of langt. Hér er
farin sáttaleið, sem er mikil-
vægt, og ber að fagna.
Vilmundur Gylfason (BÍ) kvaðst
andvígur frumvarpinu, sem væri
samkomulag um ekki neitt, utan
nokkra þingmannafjölgun. Hann
boðaði breytingartillögur: m.a.
um skarpari skil milli fram-
kvæmda- og löggjafarvalds,
óbreytta kjördæmaskipan, eftir-
litsskyldu Alþingis, breytt kosn-
ingakerfi (rýmra persónuval,
rétt til kjósa frambjóðendur af
fleirum en einum lista).
Umræðu lauk ekki, en þing-
flokkafundir hófust kl. rúmlega
fjögur. Ráðgert var að halda
henni áfram kl. 9 í gærkveldi.
ræði {landinu I heiðri.
2. Ljóst er, að ágreiningur ríkir á
Alþingi innan allra þingflokka,
hvort miða skuli við jafnt vægi
atkvæða manna án tillits til
búsetu þeirra. Hins vegar er
þingmönnum allra flokka ljóst
að misvægi atkvæða eftir bú-
setu er nú svo mikið að leiðrétt-
ingar er þörf. Samstaða hefur
náðst, að lágmark leiðréttingar
væri sú viðmiðun, sem niður-
staða varð um við kjördæma-
breytinguna 1959. Þær tillögur,
sem þetta frv. gerir ráð fyrir,
hafa í för með sér, að misvægi
atkvæða milli íbúa í Reykjavík
og fámennasta kjördæmisins
minnkar úr 1 á móti 3,67 1979 í
1 á móti 2,56 og milli íbúa á
Reykjanesi og fámennasta
kjördæmisins úr 1 á móti
4,111979 í 1 á móti 2,18. Ef með-
alvægi atkvæða í Reykjavík og
á Reykjanesi miðað við lands-
byggðina er tekið 1959 og sam-
kvæmt þessu frv. er meiri jöfn-
uði náð nú en þá. Hins vegar
má vissulega um það deila,
hvort þessi árangur er viðun-
andi og verður vikið að því síð-
ar.
3. Áhersla hefur verið lögð á, að
efla persónutengsl frambjóð-
enda og kjósenda, þingmanns
og umbjóðenda. Kannað hefur
verið, hvort samstaða næðist
um sameiginlegt prófkjör allra
flokka um frambjóðendur á
sama tíma til þess að koma i
veg fyrir, að aðrir en flokks-
menn eða stuðningsmenn
flokks gætu haft áhrif á fram-
boð flokksins. Mismunandi af-
staða flokka til prófkjörs og
fyrirkomulags þess á hverjum
tíma kemur í veg fyrir sam-
stöðu að þessu leyti. Því er lagt
til að auka áhrif kjósenda á val
frambjóðenda með því að þeir
tjá vilja sinn i kosningunum
sjálfum og merkja við þann eða
þá frambjóðendur sem þeir
leggja áherslu á að nái kosn-
ingu. f þessum tillögum er gert
ráð fyrir að vilji hvers kjósanda
vegi jafnmikið og framboðsað-
ila, í stað % eins og nú er. Hér
kunna ýmsar aðrar leiðir að
vera færar og koma væntanlega
til umræðu og ákvörðunar við
frekari meðferð málsins.
Vegna þeirrar styttingar sem er
gerð á framboðsfresti er nauðsyn-
legt að stytta kosningatíma utan
kjörfundar. Bættar samgöngur
valda því að hagsmunum kjósenda
þykir ekki hætta búin af þessum
sökum.
f fylgiskjali II eru birt drög að
frumvarpi til laga um breytingu á
lögum um sveitarstjórnarkosn-
ingar.
Jöfnunarákvæði
,f lögum um sveitarstjórnar-
kosningar er nú vísað til laga um
kosningar til Alþingis um það
hvernig listar fái menn kjörna
þegar um hlutfallskosningar er að
ræða. Nái frv. til laga um breyt-
ingu á síðarnefndu lögunum fram
að ganga á þessi tilvísun ekki
lengur við. Því er lagt fram frv.
um breytingu á lögum um sveitar-
stjórnarkosningar. Samkvæmt því
yrði engin efnisbreyting á núver-
andi kosningafyrirkomulagi nema
sú að áhrif kjósenda á röð frambjóð-
enda yrðu aukin. Lagt er til að tek-
in verði upp sama skipan um röð-
un frambjóðenda á lista og lögð er
til i 29. gr. frv. til laga um breyt-
ingu á lögum um kosningar til Ál-
þingis.
Sú regla sem gildir um úthlutun
þingsæta í kjördæmum skv. drög-
um að frv. að kosningalögum til
Alþingis á ekki við um sveitar-
stjórnarkosningar.
f alþingiskosningum er tekið til-
lit til úrslita á landsvísu gagn-
stætt því að sveitarstjórnir eru
sjálfstæðar einingar og ástæðan
til þess að meðaltalsreglan er tek-
in upp i alþingiskosningum í kjör-
dæmaúthlutun er bæði sú, að með
henni fæst á landsvísu meiri jöfn-
uður milli fylgis flokka og þing-
styrks þeirra og meðaltalsreglan
nýtur sín betur, þar sem kjósa á
færri menn eins og er í 5—6
manna kjördæmum gagnstætt
9—15 manna sveitarstjórnum.
Þannig verður bæði að víkja frá
reglu d’Hondts við úthlutun í kjör-
dæmum og láta hluta sæta hvers
kjördæmis vera háðan jöfnunar-
ákvæðum til að tryggja jöfnuð á
milli flokka á landsvísu í alþing-
iskosningum.
Ljóst er, að sé ekki hreyft við
núverandi 49 kjördæmasætum og
þeim úthlutað skv. reglu d’Hondts,
þarf a.m.k. 18 uppbótarsæti eða 67
þingsæti alls til að ná ámóta jöfn-
uði milli flokka og er í frv.
Þá er og mikilvægt að þingsæti
utan SV-lands, Reykjavíkur og
Reykjaness, séu nýtt til jöfnunar á
milli flokka. Ella fengi flokkur,
sem sækir fylgi sitt hlutfallslega
mikið í strjálbýli ekki eðlilegan
skerf þingmanna í SV-landi, en
flokkur eða flokkar, sem hafa
jafndreift fylgi um allt land,
fengju óeðlilega marga þingmenn
á SV-landi.
Jafnari kosningaréttur
Rétt er að víkja nokkru nánar
að misvægi atkvæða eftir búsetu.
Ég hlýt að ítreka þá persónulegu
skoðun mína að fylgja beri þeirri
reglu, sem svo hefur verið orðuð:
Einn maður — eitt atkvæði, þótt
ég vitiað meðal flutningsmanna
frumvarpsins og þingmanna míns
flokks og annarra flokka séu um
það skiptar skoðanir.
En við hljótum að gera okkur
grein fyrir, að jafn kosningaréttur
hefur aldrei verið til staðar hér á
landi, en mikilvægt er að nálgast
það markmið.
Það er verulegur áfangi fyrir
SV-land að fá 29—30 þingmenn á
móti 33—34 þingmönnum lands-
byggðarinnar í stað þess að hafa
22 þingmenn á móti 38. Hér er þó
ekki rétt að halda því fram, að
menn taki afstöðu til mála sam-
kvæmt þessari skiptingu á Al-
þingi. Mismunandi stjórnmála-
skoðanir svo sem mismunandi af-
staða til minni eða meiri skatt-
lagningar og afskipta rikisvalds-
ins af málefnum borgaranna eru
þar þyngri á metunum.
Ég skil sjónarmið strjálbýlis-
fólks, sem telur rétt að vægi at-
kvæða i strjálbýli sé meira en i
þéttbýli þar sem löggjafarsam-
koman og flestar stjórnarstofnan-
ir starfa, þótt ég fallist ekki á þau.
Eins og stendur höfum við íslend-
ingar ekki efni á því að efna til
stórstyrjaldar milli strjálbýlis og
þéttbýlis, þegar efnahagsvanda-
mál okkar eru nú alvarlegri en
verið hefur um áratuga skeið, svo
að ekki sé meira sagt. Við þurfum
tíma til að leiða strjálbýlisfólki
fyrir sjónir, að hagsmunum þeirra
er ekki hætta búin með jöfnun
kosningaréttar, einkum ef vegur
sveitarstjórna og tekjustofnar eru
auknir pg valdið flutt heim í hér-
uðin til einstaklinga, heimila,
fyrirtækja og stofnana þar.
Sú leið að gera landið allt að
einu kjördæmi er ekki leið vald-
dreifingar heldur miðstýringar og
aukins flokksræðis.
Vissulega hefði verið æskilegt
að kanna betur möguleika á því að
koma á einmenningskjördæmum,
en hljómgrunnur hefur ekki
reynst fyrir því. Þá er og vissulega
íhugunarefni hvort unnt væri að
jafna að fólksfjölda stærð kjör-
dæma með hlutfallskosningum en
hvort veggja hefur komið fram að
þá yrðu kjördæmin sum svo stór
yfirferðar að erfitt væri fyrir
þingmenn að sinna þeim sem
skyldi og rofnar væru um leið þær
einingar, sem núverandi kjördæmi
eru þrátt fyrir allt, en þau hafa
fest sig í sessi á 3. tug ára.
Fámennustu kjördæmin
Við heyrum stundum að við ís-
lendingar séum ekki fjölmennari
en eitt kjördæmi í útlöndum, og
víst kann það að vera satt. En við
skulum hafa það í huga, að við
höldum hér uppi sjálfstæðu ríki og
fjölbreytni þess og vandamál eru
sambærileg við önnur þjóðríki
mun fjölmennari en okkar.
Vandamál okkar eru því fjöl-
breyttari en hvert og eitt kjör-
dæmi i útlöndum hefur við að
glíma. Þjóðkjörnir fulltrúar hér á
landi verða að endurspegla og
skilja þá fjölbreytni og ráða við
þau viðfangsefni, sem til úrlausn-
ar eru á hverjum tíma á hverjum
stað.
Ég hygg, að þetta sé ástæðan
fyrir því, að samstaða er ekki um
það að fækka þingmönnum í fá-
mennustu kjördæmunum meira
en þessar tillögur gera ráð fyrir.
Fjögur fámennustu kjördæmin
hafa haft nær 6 þingmenn hvert
að meðaltali frá 1959, en munu nú
oftast fá 5 þingmenn hvert. Því er
um nokkra fórn að ræða af þeirra
hálfu. Sé hins vegar nauðsynlegt
að viðurkenna 5 þingmenn hið
fæsta í Vesturlands-, Vestfjarða-,
Norðurlandskjördæmi vestra, og
Austurlandskjördæmi, þá er sam-
ræmis vegna miðað við kjósenda-
fjölda eðlilegt að 6 komi frá Suð-
urlandi og 7 frá Norðurlandi
eystra.
Auðvitað mætti hér halda
áfram og segja eðlilega fjölgun
umfram það, sem ráðgert er á
SV-landi, en hvort tveggja er að
menn vilja halda heildartölu þing-
manna í skefjum og standa að
málamiðlun, sem felur í sér að
fullur jöfnuður atkvæða er enn
ekki viðurkenndur í raun, þótt
mikilvægum áfanga séð náð í þeim
efnum.
Mintcx-rallið, Englandi:
Frábær árangur Hafsteins
og Birgis við erfiðar aðstæður
ur myndaðist fyrir framan þá og
gerði erfitt fyrir í akstri. „Á þessu
tímabili var hræðilegt að fylgjast
með því hvernig við pompuðum
niður keppendalistann og eftir
nokkrar af fyrstu leiðunum vorum
við komnir í 62 sæti! En þá hugs-
uðum við; rallið er ekki búið ennþá
... síðan klifruðum við hægt og
„VIÐ crum mjög ánægðir með ír-
angurinn, sérstaklega ef tekið er
mið af aðstæðunum,“ sagði Birgir
Viðar Halldórsson í samtalí við
Morgunblaðið, en hann og Haf-
steinn Hauksson luku keppni í
Mintex rallinu í Englandi um helg-
ina í 25 sæti á Ford Escort RS. Að-
stæðurnar sem þeir þurftu að glíma
við voru vægast sagt hræðilegar.
Vegirnir voru ýmist klakabrynja,
drulla eða snjólagðir og veðrið enn
verra. Svarta þoka var meiri hluta
keppninnar og síðan úrhellisrigning
undir lokin.
Mestum vandræðum lentu þeir
Hafsteinn og Birgir í vegna þok-
unnar, sem lagðist yfir skóga
Yorkshire, þar sem rallið fór
fram. Var skyggnið stundum að-
eins 15 til 20 metrar að sögn Birg-
is. Þurftu þeir jafnframt því að
aka með fullum ljósum í þokunni
fyrstu leiðirnar vegna bilunar í
rafkerfi bílsins. Þetta gerði það að
verkum að einskonar hvítur vegg-
sígandi upp aftur og enduðum i 25
sæti,“ sagði Birgir. Allir ökumenn
sem urðu fyrir framan þá Haf-
stein og Birgi voru alvanir skóg-
arleiðunum og árangur íslend-
inganna því mjög lofsverður, að
mati Englendinga. Allir efstu öku-
mennirnir óku eftir fyrirmælum
aðstoðarmanna sinna, sem höfðu
leiðirnar merktar hjá sér og óku
þeir því nánast blint í þokunni.
Sigurvegari í Mintex-rallinu varð
Stig Blomqvist á Audi Quattro
með tímann 232.17 mín., annar
Jimmy McRae á Ascona 400 á
238.23 mín og þriðji Per Eklund á
Toyota Corolla á 243.22 mín. Haf-
steinn og Birgir fengu tímann
294.35 mín. og voru þeir rúmlega 7
mínútum á undan næsta bíl. Nán-
ar verður sagt frá Mintex-rallinu
á morgun.
Hér aka þeir Hafsteinn og
Birgir á einni af lokaleiðunum.
Framhlutinn er nokkuð bevgl-
aður eftir skell er þeir hlutu í
klakalagðri beygju fyrr í keppn-
inni.
Ljósm. Mbl. Martin Holmes.