Morgunblaðið - 12.05.1983, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MAl 1983
Þetta málefni, norður-suöur, hefur verið ofarlega á baugi
bæði hér á landi og erlendis. Ýmsar ráðstefnur hafa verið
haldnar um þetta mál og hefur það hlotið verulega umfjöllun
á alþjóðlegum vettvangi m.a. innan Evrópuráðsins. Norður í
þessu samhengi fyrir hin þróuðu iðnríki í V-Evrópu og Amer-
íku en suður fyrir þróunarríkin, þá aðallega í Afríku og Asíu.
Nafn þetta var fundið upp sem annar póll við austur-vestur
blokkina (USSR—USA) og fjallar um samskipti þróunar- og
iðnríkja á breiðum grundvelli.
eftir Andrés
Pétursson
Alþjóðleg fræðsla
og samskipti
Um helgina 18.—20. mars stóð fé-
lagsskapurinn AFS á íslandi (Al-
þjóðleg fræðsla og samskipti)
fyrir ráðstefnu í Ölfusborgum um
þetta málefni. Á henni var fjallað
um vandamál þróunarlanda,
þróunarhjálp, menningarsam-
skipti milli Islands og Afríku o.fl.
Ráðstefnan hófst á föstudags-
kveldi með fyrirlestri Bernharðs
Guðmundssonar, fréttafulltrúa
þjóðkirkjunnar. Ræddi hann m.a.
um okkar menningarheim og
hugsunarhátt, tungumálaerfið-
leika í Afríku, þróunarhjálp og
nauðsyn breyttrar hugsunar hjá
vestrænum mönnum. Var gerður
mjög góður rómur að erindi
Bernharðs og var mörgum fyrir-
spurnum beint til hans.
Ekkert samfélag
er eyland
Á eftir Bernharði talaði Gísli
Pálsson mannfræðingur um
hugmyndir vestrænna manna um
önnur samfélög.
Hann ræddi um hugmyndir
vestrænna manna á miðöldum um
hvort til væru margar tegundir
manna þ.e. hvítir menn og síðan
undirmálsmenn (gulir, svartir
o.fl.). Gísli sagði að hugmyndir
Evrópumanna á miðöldum um t.d.
Steinarr Höskuldsson
mannætur með hundshaus, kent-
ára, stórhveli o.fl. mætti á margan
hátt líkja við hugmyndir okkar nú
á tímum um verur frá öðrum
hnöttum t.d. E.T. Við værum mjög
gjarnir á að dæma aðrar þjóðir
frá þeim menningararfi (sjón-
deildarhring) sem við hefðum alist
upp við. í samantekt lagði Gísli
áherslu að ekkert samfélag væri
eyland. Án suðursins væri ekkert
norður og öfugt, en það væri rangt
að byggja velferð okkar á örbirgð
annarra.
Laugardagur til lukku
Á laugardeginum töluðu Er-
lendur Magnússon, hagfræðinemi,
Frá ráðstefnu AFS
um málefnið
„norður-suður“ í
• • /'
Olfusborgum í mars
Þorsteinn Helgason, kennari,
Björn Friðfinnsson, lögfræðingur
og hjónin Eygló Eyjólfsdóttir,
kennari og Steinarr Höskuldsson,
viðskiptafræðingur.
Erlendur Magnússon ræddi um
efnahags- og stjórnmálatengsl N-
S. Þróunarríki er, samkvæmt
skilgreiningu Alþjóðabankans,
ríki sem þjóðarframleiðslan er
undir 4.500$ á mann og lífsgæða-
vísitalan er undir 90 stigum. Sé
þetta haft til hliðsjónar teljast 120
sjálfstæð ríki og 20—30 lands-
svæði til þróunarríkja. íbúar'
þeirra eru u.þ.b. 70% jarðarbúa.
Hann ræddi um þrjár helstu
stjórnmálastefnurnar: raunsæ-
isstefnuna (realisma), frjálshyggj-
una (liberalisma) og dependisma,
og skilgreiningu þeirra á örbirgð
þriðja heimsins.
Erlendur talaði einnig um þau
tök sem Vesturlönd hafa á efna-
hagskerfi í heiminum. Þeim er í
lófa lagið að vernda sinn markað
með tollum, niðurgreiðslum o.fl.
Niðurgreiddar vörur t.d. mjólk-
urduft er flutt út til þróunarlanda
og er þar í samkeppni við innlend-
ar mjólkurafurðir. Bændur geta
Þorsteinn Helgason segir frá sam-
tökura „óháðra“ ríkja.
Erlendur Magnússon lýsir efna-
hagsvanda þriðja heimsins.
„Á ég að gæta
bróður míns?“
því ekki selt afurðir sínar, flosna
upp og flytja til borganna sem
vaxa með ógnarhraða en geta eng-
an veginn framfleitt þessum
fjölda.
Ný skipan efna-
hagsmála
Þorsteinn Helgason, kennari,
flutti erindi um samstöðu og
sundrung i þriðja heiminum.
Hann ræddi um hreyfingu óbund-
inna ríkja, stofnun þeirra, sögu og
markmið. Á síðustu árum hafa
þau reynt að beita sér fyrir nýrri
stefnu í efnahagsmálum og gáfu
út yfirlýsingu árið 1974 í því sam-
bandi. Frekar lítið hefur gengið í
þá átt vegna versnandi efnahags-
ástands í heiminum. Nú hafa sam-
tökin beitt sér fyrir aukinni sam-
vinnu sín á milli t.d. með stofnun
eigin fréttastofu til að stuðla að
óháðara fréttastreymi.
Björn Friðfinnsson, lögfræðing-
ur, ræddi um flóttamannavanda-
málið og stuðning íslands við
þróunarlönd. Björn er fulltrúi
Rauða krossins við flóttamanna-
starf samtakanna.
Hjá konum Afríku
felst vonin um fram-
farir þeirrar álfu
Hjónin Eygló Eyjólfsdóttir og
Steinarr Höskuldsson sögðu frá
reynslu sinni við starf í þróunar-
landi, en Steinarr vann á árunum
1974—77 á vegum aðstoðar ís-
lands við þróunarlöndin (sem nú
heitir Þróunarsamvinnustofnun-
in) við samnorrænt verkefni í
Kenýa.
Verkefnið var í því fólgið að
koma skipulagi á stjórn svokall-
aðra samvinnubúa sem höfðu ver-
ið stofnuð eftir að Kenýa hlaut
sjálfstæði. Þá voru smábændur
hvattir til að auka framleiðni sína
og tókst það vel en alla stjórn
vantaði á dreifingu og markaðsleit
afurðanna. Þá leitaði Kenyatta
Kenýaforseti eftir aðstoð Norður-
landanna og tóku íslendingar þátt
í þessu verkefni.
Eygló flutti erindi um stöðu
konunnar í afríkönsku þjóðfélagi í
dag. Ekki er langt síðan konur
voru hálfgerð húsdýr og undirok-
aðar af karlmönnum. Á siðustu
árum hefur þetta breyst og sagði
Eygló frá sterkri hreyfingu
kvenna í Kenýa. Hún sagði það
næstum samdóma álit fræði-
manna að það væri hjá konum
Afríku sem vonin um framfarir
þeirrar álfu lægi. Eygló tók undir
Efnahagslegt misrétti er
stærsta vandamál jarðarbúa
Sr. Bernharður Guðmundsson
starfaði um árabil á vegum Lúth-
erska heimssambandsins í Afríku.
Fyrsta spurningin sem við lögðum
fyrir Bernharð var, hvernig það hefði
verið fyrir hvítan mann, alinn upp í
allsnægtum, að fara til þriðja heims-
ins og starfa þar.
„Efnahagslegt misrétti sker
sárlega í augu og hjarta, þegar
komið er til 3. heimsins. Þetta var
ágeng lífsreynsla sem knúði mann
til endurmats á lífsgildum."
Nú heyrist stundum sagt: Af
hverju geta þessir menn ekki
hjálpað sér sjálfir?
„Maður sem lagður er i spenni-
treyju getur ekki losað sig úr
henni nema með utanaðkomandi
hjálp. Iðnríkin hafa tak á þróun-
arlöndum sem þau eiga erfitt með
að losa sig úr af mörgum ástæð-
um. Hvfti maðurinn nýtti .auðæfi
þessara landa í margar aldir án
þess að gefa mikið til baka og þeg-
ar þeir hvítu fóru var nánast ekk-
ert til sem hét innlend verkmenn-
ing. Fræðsla og upplýsing um
þessi málefni hljóta að kalla á að-
gerðir af okkar hálfu út frá rétt-
lætiskennd okkar."
„Þróunarhjálp verður
að vera tvfstefna“
Oft heyrist sagt að það þýði
ekkert að gefa í aðstoð því að hún
lendi oftast i röngum höndum.
Hvernig á að 3tanda að þróun-
arhjálp þannig að hún komi að
réttum notum?
„Það er auðvitað ekkert einhlítt
svar við þessari spurningu því þá
myndum við ekki eiga við svo stórt
vandamál að glím^. Aðalatriðið er
að lögð sé megináhersla á fyrir-
byggjandi aðgerðir, t.d. bora eftir
vatni og mennta fólkið, en eitt er
það sem má aldrei gleyma og það
er að hjálpin sé tvístefna. Ef þú
starfar í þróunarlandi er auðvelt
að faila í þá gryfju að þú hafir af
miklu að miðla til að bæta kjör
heimamanna. Og vissulega er þró-
unaraðstoð í tæknilegum efnum
lifsnauðsynleg fyrir ibúa þróun-
arlandanna.
En þróun á sér víðar stað en í
tæknibúnaði, þróun í mannlegum
samskiptum hefur orðið slík á
Vesturlöndum að þar er varla um
útflutningsvöru að ræða. Þar hafa
hinsvegar ýnlsar þjóðir þriðja
heimsins sitthvað að gefa gamla
heiminum. Samsemd stjórfjöl-
skyldnanna, virðing fyrir öldruð-
um eru t.d. burðarásar mannlegra
samskipta í ýmsum þjóðflokkum
og við mættum gjarna læra þar af.
„Það er sælla að
gefa en þiggja“
„Það er ekki hægt að veita að-
stoð, nema þiggja aðstoð á móti,“
sagði sænskur vinur minn eftir 40
ára starf í Eþíópíu. „Það er sælla
að gefa en þiggja," segir Biblían
og við verðum að hafa í huga að sá
sem alltaf þiggur fyllist beiskju og
getur jafnvel farið að hata. Það
verður að taka eitt skref í einu og
aðgæta að aðstoðin henti innlend-
um aðstæðum."
Hvað geta íslendingar, svona
fáir og smáir, gert í þessum efn-
um?
„Eitt skrefið er að 1% af þjóðar-
tekjum verði varið til þróunar-
hjálpar, eins og víða tíðkast. Þó að
við séum fá og upphæðin ekki
stórkostleg þá holar dropinn
steininn og aðalatriðið er að hugur
fylgi máli.
Sr. Bernharður Guðmundsson
Eitt er einnig mikilvægt, nefni-
lega að málsvarar okkar á al-
þjóðavettvangi taki mið af hags-
munum alls heimsins þegar rætt
er um skipan heimsmála. En það
mikilvægasta er að jákvæðar und-
irtektir séu í landinu gagnvart
þróunaraðstoð því það er undir-
staðan í baráttunni fyrir bættum
lífskjörum í heiminum."
Getur þá ráðstefna líkt og sú
sem AFS stóð fyrir haft áhrif í þá
átt?
„Tvímælalaust, en einungis ef
þátttakendurnir fara út og miðla
af þekkingu sinni. Annars verður
það líkt og pollur án afrennslis,
þ.e. vatnið fúlnar og verður ónot-
hæft.“
Glöggt er gests augað
Hvernig er það að vera byrjaður
að starfa hér heima aftur borið
saman við starfið í Afríku?
„Ég er auðvitað fslendingur og
hér á ég heima en ég held að okkur
öllum sem búið hafa í þriðja heim-
inum blöskri oft bruðlið og van-
þakklætið hér í fólki. Afríkanskur
vinur minn sem var í heimsókn
hérna, spurði mig einu sinni: „Af
hverju eru íslendingar alltaf
svona þungbúnir að sjá?“ Ég
reyndi að svara með því að við
byggjum í harðbýlu landi með
mörgum vandamálum: „Nú jæja,“
svaraði hann og taldi upp þau
vandamál sem erfiðast er við að
glíma í heiminum í dag: flótta-
mannavandamál, hungur, ólæsi,
offjölgun, trúarbragðaátök, kyn-
þáttamisrétti, tungumálafjölda,
fátækt, atvinnuleysi og skort á
réttaröryggi, og spurði hvort við
hefðum þessi vandamál. Mér varð
fátt um svör og varð að viður-
kenna að svarið væri nei. Þá brosti
hann og sagði: „Ætli stærstu
vandamál ykkar séu ekki að þið
séuð of feit og svo áhyggjur af því
hvort þið hafið efni á tveim bílum
eða ekki.“ Ég hef oft hugsað um
þessi orð vinar míns og held að
hann hafi mikið til síns máls. Við
íslendingar eigum að vera þakk-
látir fyrir það sem við höfum en
ekki gleyma því að það er fólk um
allan heim sem er hjálpar þurfi.