Morgunblaðið - 03.07.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1983
JNtov&m Útgefandi nhlitfrife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að- alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
Varnir íslands
Yfirmaður varnarliðsins á
íslandi, Ronald Marry-
ott, aðmíráll, sagði í ræðu á
fundi Samtaka um vestræna
samvinnu og Varðbergs 21.
júní síðastliðinn (ræðan birt-
ist í Morgunblaðinu 29. júní),
að nauðsynlegt væri að auka
eldsneytisbirgðir varnarliðs-
ins, bæta ratsjáreftirlitið um-
hverfis ísland og endurnýja
orrustuþoturnar sem sendar
eru í veg fyrir sovéskar flug-
vélar sem nálgast ísland.
Aðmírállinn gerði grein fyrir
vaxandi hernaðarumsvifum
Sovétmanna í lofti, ofansjávar
og neðansjávar í nágrenni ís-
lands. Sovétmenn fljúga
meira umhverfis ísland en
nokkru sinni fyrr á fullkomn-
ari og hraðfleygari vélum en
áður. Herskip þeirra eru búin
stýriflaugum sem skjóta má
jafnt á skotmörk á landi sem
sjó. Ferðir sovéskra kafbáta í
hafdjúpinu milli Grænlands,
íslands og Noregs eru fleiri en
nokkru sinni fyrr.
í ræðu sinni vakti Ronald
Marryott máls á því, að elds-
neytisgeymarými varnarliðs-
ins væri enn miðað við þörfina
á sjötta áratugnum. Hins veg-
ar væri með framkvæmdum í
Helguvík hafist handa við að
bæta úr þeim vanda sem staf-
ar af því að aukin umsvif sov-
éskra herflugvéla krefjast tíð-
ari ferða hjá flugvélum varn-
arliðsins. Er einsýnt að fram-
kvæmdirnar í Helguvík á að
miða við það að bætt sé úr
þeim vanköntum sem stafa af
skorti á birgðarými og miða
stærð geymanna við þær kröf-
ur sem gerðar eru nú á tímum
til varnarliðsins en ekki að-
stæður eins og þær voru fyrir
þrjátíu árum.
Ronald Marryott sagði að
viðbragðstími varnarliðsins
gegn ókunnum flugvélum sé
takmarkaður nema unnt sé að
stækka það svæði sem ratsjár
þess ná yfir. Nú er ratsjáreft-
irliti varnarliðsins hagað
þannig að tvær ratsjár eru á
landi við Keflavíkurflugvöll
og á Stokksnesi við Horna-
fjörð en einnig eru í þjónustu
liðsins tvær fullkomnar rat-
sjáreftirlitsflugvélar af
AWACS-gerð, hinar full-
komnustu sem til eru í veröld-
inni. Af orðum aðmírálsins
má ráða, að hann telur þenn-
an tækjabúnað ekki fullnægj-
andi. „Þeim mun lengra sem
við getum „séð“ því fyrr get-
um við snúist til varnar,"
sagði hann. Á það hefur verið
bent oftar en einu sinni hér í
Morgunblaðinu, að full
ástæða er til að íhuga það,
hvort ekki beri að koma fyrir
ratsjám til dæmis á þeim
stöðum þar sem þær voru áð-
ur, á Langanesi og við Aðalvík
á Vestfjörðum, til að haldið sé
uppi stöðugu eftirliti á þeim
slóðum þar sem þess er helst
að vænta að sovéskar herflug-
vélar komi að landinu frá
mesta víghreiðri veraldar á
Kóla-skaga.
„Við þurfum einnig að huga
að orrustuþotunum sem send-
ar eru í veg fyrir sovésku
flugvélarnar," sagði aðmíráll-
inn. Engin ákvörðun hefur
verið tekin um nýja flugvéla-
gerð.
Hér hefur verið bent á þau
þrjú atriði sem Ronald Marry-
ott nefndi til að efla varnir
íslands. Þau eiga það allt
sameiginlegt að í þeim felst
hvorki eðlisbreyting á varn-
arsamstarfinu né ögrun við
neinn heldur miða þau að því
að koma í veg fyrir að varn-
arkerfið drabbist niður. At-
hyglisvert er að í öllum tilvik-
um er verið að bregðast við
auknum sovéskum umsvifum í
lofthernaði. Ljóst er að aðmír-
állinn minnist ekki á þessi
mál nema af því að þau eru
komin á rekspöl í viðræðum
íslenskra og bandarískra
Ragnhildur Helgadóttir,
menntamálaráðherra,
hefur látið álit sitt í ljós á
hugmyndinni um bókmennta-
verðlaun forseta íslands sem
tengist nafni Jóns Sigurðsson-
ar. Af orðum Ragnhildar í
Morgunblaðinu í gær má ráða,
að hún hefur kannað einstaka
þætti þessa viðkvæma máls og
gert sér grein fyrir því hver
framvinda þess skuli vera í
samræmi við stjórnlög og
eðlilega starfshætti.
„Ég mun láta vinna að því í
ráðuneytinu," sagði mennta-
málaráðherra „að undirbúa
löggjöf um þetta atriði, því
hér er ekki um sjóð að ræða
sem nægir að hafa um skipu-
lagsskrá eða reglugerð. Þetta
er sjóður sem á alfarið að vera
fólginn í fjárveitingum ríkis-
ins sem ekki hafa ennþá verið
samþykktar og eiga að vera til
framtíðarinnar. Um sjóðinn,
verkefni hans og fyrirkomu-
lag verður að vera löggjöf. í
þriðja lagi þarf löggjöf um
skattfrelsið og í fjórða lagi
þarf samþykki alþingis fyrir
fjárveitingunni. Það sem ræð-
stjórnvalda, en án samþykkis
ríkisstjórna beggja landanna
verða engar ákvarðanir tekn-
ar. í samræmi við þróun varn-
arsamstarfs íslands og
Bandaríkjanna í rúm þrjátíu
ár hlýtur krafan að vera sú að
tæknilega séu varnir íslands
eins fullkomnar og frekast er
kostur.
ur úrslitum um öll þessi atriði
er vilji alþingis."
Morgunblaðið fagnar af-
stöðu Ragnhildar Helgadótt-
ur, menntamálaráðherra. Með
henni er mótuð skýr stefna.
Án atbeina menntamálaráð-
herra verður þetta mál ekki
til lykta leitt, því að ráðherr-
ann ber stjórnskipulega
ábyrgð á menningarmálum og
afskiptum ríkisins af þeim.
Engin stjórnarathöfn forseta
íslands öðlast gildi nema ráð-
herra taki á henni ábyrgð.
Morgunblaðið minnir í því
sambandi á fyrri förystu-
greinar sínar um þetta mál og
þær aðfinnslur sem þar voru
hafðar uppi um embættis-
færsluna. Ummæli Ragnhild-
ar Helgadóttur um þann þátt
málsins staðfesta enn rétt-
mæti þeirrar gagnrýni. Einn-
ig í því efni hefur mennta-
málaráðherra tekið af skarið
með þeim hætti að óþarft er
að hafa um það fleiri orð. Nú
er viljayfirlýsing forseta ís-
lands komin í réttan farveg og
verður eins og lög gera ráð
fyrir lögð fyrir alþingi til
endanlegrar afgreiðslu.
Afstaða mennta-
málaráðherra
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 2. júlí
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Norskur um-
ræðuþáttur
íslenska sjónvarpið sendi á
þriðjudagskvöldið út norskan um-
ræðuþátt um Evrópueldflaugarn-
ar svonefndu, það er að segja við-
leitni Atlantshafsbandalagsþjóð-
anna til að svara þeirri ógn sem
felst í því að Sovétmenn hafa
komið fyrir fullkomnum eldflaug-
um búnum kjarnorkusprengjum,
SS-20-eldflaugunum, sem miðað
er á skotmörk í Vestur-Evrópu.
Þessi þáttur varð til þess að einn
af blaðamönnum Dagblaðsins-
Vísis ritaði t blaðið sl. miðvikudag:
„Sennilega er ekki logið meira
að almenningi um önnur mál en
hermál, enda er ekki nema á fárra
færi að meta allar tæknilegai for-
sendur þeirra. En sennilega er þó
ekkert lygilegra en að Atlants-
hafsbandalagið sé að verða unclir í
kjarnorkuvígbúnaðarkapphlaup-
inu. Á meðan þessi fölsun við-
gengst og meðan keppt er að ein-
hverju ímynduðu jafnvægi scm
metið er á fölskum og mismunandi
fölskum forsendum, kemur
sprengjuógnunin til með að hanga
yfir höfði alls mannkyns."
Sá sem horfði á þáttinn og Ies
síðan ofangreindan kafla í sjón-
varpsgagnrýni Dagblaðsins-Vísis
hlýtur að leyfa sér að efast um að
blaðamaðurinn skilji um hvað um-
ræðurnar um Evrópueldflaugarn-
ar snúast. Hinn tveggja tíma
langi, norski sjónvarpsþáttur hef-
ur að minnsta kosti ekki dugað til
að blaðamaðurinn áttaði sig á
staðreyndum málsins.
í þætti norska sjónvarpsins var
meðal annarra Zeiner Gundersen,
hershöfðingi, sem var formaður
hermálanefndar Atlantshafs-
bandalagsins í desember 1979 þeg-
ar utanríkisráðherrar bandalags-
þjóðanna tóku hina tvíþættu
ákvörðun um að endurnýja banda-
rísku kjarnorkueldflaugarnar í
Vestur-Evrópu og leita eftir sam-
komulagi við Sovétmenn um að
meðaldrægar kjarnorkueldflaugar
yrðu fjarlægðar. Eins og Zeiner
Gundersen sagði hefur ekkert
breyst hernaðarlega síðan 1979
með þeirri mikilvægu undantekn-
ingu þó að Sovétmenn hafa enn
fjöigað SS-20-eldfláugunum sem
miðað er á Vestur-Evrópu. Við-
ræður um niðurskurð eldflaug-
anna fara fram í Genf og hinar
nýju eldflaugar Atlantshafs-
bandalagsins koma til sögunnar í
haust hafi samningar ekki tekist
um annað — sem er ólíklegt.
Deilurnar
í Noregi
Johan Jörgen Holst, sem nú er
forstjóri Norsku utanríkismála-
stofnunarinnar, gat í sjónvarps-
þættinum gefið upplýsingar um
hvernig ákvörðunina um endur-
nýjun eldflauganna bar að, þar
sem hann var aðstoðarráðherra í
ríkisstjórn Noregs á þessum tíma.
Holst hefur áunnið sér alþjóðlega
viðurkenningu sem fræðimaður á
sviði alþjóðamála í víðtækasta
skilningi en þó einkum öryggis-
mála. Hann er virkur félagi i
Verkamannaflokknum í Noregi,
en innan þess flokks hafa orðið
harðar deilur út af eldflaugamál-
inu. Finnst ýmsum að flokkurinn
hafi snúið við blaðinu frá því að
ríkisstjórn hans stóð að ákvörðun-
inni í NATO í desember 1979.
Fyrir þá sök var einkar fróðlegt að
fylgjast með málflutningi Johan
Jörgen Holst í þættinum og heyra
hvernig hann leitaðist við að sam-
eina flokkspólitíska hagsmuni og
sérfræðiþekkingu. Enginn vafi
getur leikið á því, að hann telur
ákvörðunina 1979 rétta. Með
hliðsjón af því getur hún ekki ver-
ið orðin röng núna, úr því að Sov-
étmenn hafa aukið kjarnorkuógn-
ina síðan í stað þess að draga úr
henni. En Holst bindur enn vonir
við samningaviðræðurnar í Genf.
Síðasta skoðanakönnunin um
fylgi stjórnmálaflokkanna í Nor-
egi sýnir að Hægriflokkurinn
heldur vel í fylgi sitt, þrátt fyrir
setu í ríkisstjórn, en fylgi Verka-
mannaflokksins dvínar. í júni
sögðust 37,3% Norðmanna styðja
Verkamannaflokkinn en 37,7% í
næstu könnun á undan. Dagblaðið
Aftenposten segir í forystugrein á
mánudag, að skýringin á slakri
stöðu Verkamannaflokksins sé
einkum sú, að flokkurinn hafi
byrjað að flökta í öryggismálun-
um. Blaðið kemst þannig að orði:
„Haldi Verkamannaflokkurinn
áfram á þeirri braut í öryggismál-
um, sem mörkuð hefur verið í
eldflaugamálinu, getur það leitt til
alvarlegra erfiðleika fyrir hann
þegar hann reynir að ná aftur rík-
isstjórnarforystu 1985."
Hvorki Norðmenn né aðrar að-
ildarþjóðir Atlantshafsbandalags-
ins vilja kasta fyrir róða þeirri
tryggingu sem felst í þátttöku í
NATO og lendi norski Verka-
mannaflokkurinn í þeirri aðstöðu
að menn telji hann snúast gegn
bandalaginu í viðkvæmu og brýnu
máli mun álit flokksins ekki að-
eins minnka inn á við heldur einn-
ig út á við. Útreið breska Verka-
mannaflokksins í kosningunum á
dögunum, ekki síst vegna vitlausr-
ar stefnu í öryggismálum, ætti að
vera víti til varnaðar.
Fyrir hvern
er logið?
Klausan eftir Ólaf E. Friðriks-
son, blaðamann á Dagblaðinu-
Vísi, snýst um það, að allt sé lygi
sem sagt er um öryggi Vestur-
landa og nauðsyn þess að staðinn
sé vörður um það. Þessi rök um
lygina eru meginstoðin í áróðri
þeirra nú um stundir sem hæst
tala um það, að vestrænar þjóðir
eigi að sætta sig þegjandi og
hljóðalaust við sovéska kjarnorku-
yfirburði í Evrópu. í öðru orðinu
segja þessir menn að tölur um
eldflaugafjölda skipti engu og f
hinu tiunda þeir hve eyða megi
mannkyni margsinnis með þeim
kjarnorkuvopnum sem nú eru til
og segja að þær tölur ráði úrslit-
um.
Mannkynssagan sýnir að ekkert
herveldi sem kemst í þá óskastöðu
að ná vilja sínum fram með því að
beita hernaðarlegum þrýstingi án
þess að grípa til vopnanna í bók-
staflegum skilningi, lætur slíkt
tækifæri ónotað. Frá því að kjarn-
orkusprengjum var kastað á
kjarnorkuvopnalaust ríki, Japan,
árið 1945, hefur kjarnorkuvopnum
ekki verið beitt í hernaði. öllum er
ljós ógnarmáttur þeirra og sá aðili
Borgarleikhús rís.
sem næði einhliða yfirburðum á
þessu sviði í Evrópu myndi að lok-
um geta farið sínu fram. Einmitt
af þessum sökum er ógerlegt að
líta fram hjá pólitískri hlið um-
ræðnanna um Evrópueldflaugarn-
ar.
Eins og mál hafa þróast snúast
deilurnar í raun um það, hvort
Sovétmönnum tekst að reka fleyg