Morgunblaðið - 03.07.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1983 25
Landflótta Afgani færði í síð-
asta sunnudagsblaði þá frétt að
látinn hefði verið laus franski
læknirinn Philippe Augoyard,
sem Sovétmenn náðu er hann
var að sinna særðum og sjúkum
í háfjöllum Afganistan. Og
hafði síðan verið dæmdur í 8
ára fangelsi. Það gladdi mitt
hjarta. Mannúðarstofnanir og
frönsk stjórnvöld höfðu lagst á
eitt til að fá hann lausan. Frið-
rik Páll fréttamður hafði ein-
mitt spurst fyrir um horfur, er
við 3 íslenskir fréttamenn hitt-
um talsmann franska forsetans
í vor. Þetta mál er sérstætt og
raunar tímamótamál. Á þeim
12 árum sem læknar og hjúkr-
unarfólk frá samtökunum
„Læknar án landamæra" hafa
reynt að líkna á stöðum þar sem
manneskjur eru við áföíl svipt-
ar allri læknishjálp, þá hefur
enginn þeirra verið tekinn fast-
ur. Þetta snýst um mannrétt-
indi til handa öllum þjáðum og
veikum og að læknishjálp til
þeirra lúti ekki landamærum
eða þjóðflokkum.
Þessi þrítugi franski læknir
hafði, eins og svo margir lækn-
ar á undan honum, tekið sér
launalaust leyfi í sex mánuði til
þess að leggja þekkingu sína í
sjálfboðavinnu fram þeim til
handa, sem bjargarlausastir
eru. Nöfn 3000 lækna og hjúkr-
unarfólks eru á listanum yfir þá
sem á vegum læknasamtakanna
„Medecins sans Frontieres"
hafa farið þannig til Afganist-
an, Líbanon, Malaysíu, Chad,
Eritreu, Súdan, Haiti, Nicar-
agua, Honduras við landamæri
Salvador og í flóttamannabúðir
Kambódíumanna. Sjálf hefi ég
hitt þar lækna af þessu tagi,
sem án launa vilja leggja
mannkyninu nokkuð af tíma
sínum og þekkingu og koma til
hjálpar þeim sem hjálparlaus-
astir eru. Ég man sérstaklega
eftir ungum frönskum lækni frá
þessum samtökum í flótta-
mannabúðunum í Aranyaprath-
et og konu hans, sem nýtti tæki-
færið til að leggja fram sinn
skerf sem barnalæknir þar í par
mánuði. Þau voru mikil blessun
fyrir allt þetta hrakta fólk.
Kannski eru það áhrifin af því
að hafa horft upp á þess háttar
framlag, sem valda manni öðru
hvoru dálítilli velgju undir
snakki um framlag til friðar-
mála í formi þess að hengja í
þúsundatali brjóstahaldara
sína á gaddavírsgirðingu um
kjarnorkuver, eins og bresku
Greenhamkonurnar. Eða hóp-
samkomur og göngur með
gnægð matar og drykkjar í góðu
skjóli frá hörmungunum. Vit-
anlega eru þetta ekki rök, bara
ónáðandi tilfinning á rabbfund-
um, sem má harka af sér.
Hjálparstofnanir franskra
lækna af hinu fyrrnefnda tagi
eru orðnar þrjár. Auk „Læknar
án landamæra" eru það Aide
Medicale International (Alþjóð-
lega læknishjálpin) og Medecins
du Monde (Læknar heimsins),
sem hafa haft 22 leiðangra í 19
löndum, þar sem hungur, sjúk-
dómar og stríðshörmungar hrjá
fólkið.
Þegar fyrsti læknahópurinn
kom vorið 1980 til Afganistan
fimm mánuðum eftir að Sov-
étmenn réðust inn í landið, var
þar ekki lengur einn einasti
læknir til hjálpar landsins
börnum. Smitsjúkdómar herj-
uðu mjög á vannært og hrakið
fólkið í þorpunum. Þeir komu
upp læknamiðstöðvum víða um
landsbyggðina. Og eins og alltaf
gerðu læknarnir að sárum allra,
særðra manna úr bardögum
sem gamalmenna og barna. Þá
gerðist það óvenjulega í október
1981 að sprengiárásir voru allt í
einu gerðar á fjögur af þessum
sjúkrahúsum í fjallabyggðunum
og um vorið sérstaklega á eina,
sem merkt var vel Rauða kross-
inum. Auk þess sem haldið var
uppi spurnum um dvalarstaði
læknanna frönsku.
í janúar var franski læknir-
inn Philippe Augoyard að fara
milli þorpa með læknistöskur
sínar á ösnum, er gerð var árás
á dalinn. Hélt hann með hóp
sjúkra og gamalmenna eftir
einu flóttaleiðinni yfir 2000
metra háa fjallaleið. Eftir 33ja
daga eftirför var hópurinn
fundinn og tekinn af herflokki í
þyrlu. Allir skotnir nema fylgd-
armaðurinn, sem komst undan
og var til frásagnar. Læknirinn
var tekinn til fanga og fluttur
til Kabúl. Þar var honum haldið
í fangelsi án nokkurs sambands
og franska sendiráðinu meinað
að ná til hans. En sendar voru
út fréttatilkynningar um að
„tekinn hefði verið franskur
málaliði með hópi uppreisnar-
manna í Logar og hann hefði
játað að hafa verið sendur til að
hjálpa hryðjuverkamönnum í
Afganistan". Seinna komu svo
sýndarréttarhöld og hann var
dæmdur í 8 ára fangelsi.
Um það leyti sem við íslenzk-
ir fréttamenn vorum að spyrj-
ast fyrir um málið í Frakklandi,
höfðu Frakkar horft á sjón-
varpsskermum sínum á filmu
frá Kabúl, svo sló á þá óhug.
Þarna máttu þeir horfa á Augo-
yard lækni játa syndir sínar og
blessa fangaverði sína fyrir að
hafa leitt hann til betri vegar
og lofa Kabúlstjórnina. Þilja úr
sér við bendingu túlksins eins
og lexíu iðrun og bænum til
dómara sinna um miskunn.
„Ekki fór á milli mála að þarna
var grimmileg refsing komin,
lesin fyrir og sett á svið, eins og
fyrrum yfir sakborningunum
við réttarhöldin í Prag og
Moskvu — manneskjan gjör-
samlega niðurlægð," sagði
André Pautard. Og þá er kom-
inn annar óhugnanlegur þáttur
í þessu máli — hvernig hægt er
að niðurlægja manneskjuna,
sýna hana missa alla sína reisn.
Og nú vaknar spurningin: í
hvaða ástandi kemur læknirinn
Philippe Augoyard til heima-
lands síns? Hann hefur skipt á
lífi fyrir niðurlægingu. Það hef-
ur verið hörð raun. Minnir á
það sem Ásgeir Hjartarson seg-
ir um Útlagann:
Allt víl ég gefa, öllu
vil ég fórna, en hvar
er ég staddur á viósjálum stígnum
Hió góda sem ég vil
bió vonda
Milli rökkvaóra h«óa
og leiftur sverósins yfir mér.
Var þetta óskapa kapp, sem
lagt var á að ná einum af þess-
um sjálfboðaliðalæknum
kannski gert til þess að fæla
alla slíka frá að veita sjúkum og
særðum hjálp á svæðum, sem
innrásarher ræður ekki yfir? Er
það óþolandi? Eða er kjarni
málsins að þessir læknar heyra
og sjá og bera vitni um það sem
gerist í lokuðum löndum eins og
Kambódíu fyrr og Afganistan
nú? Og það vekur óhugnanlegan
grun um að hjálparstarf verði
miklu örðugra nú, þegar stríð
eru ekki Iengur tveir andstæðir
aðilar, heldur fólk í þorpum og
skæruliðar. Verður þá að flokka
lækna, sem líkna, sem andbylt-
ingarsinna og telja nauðsynlegt
að útrýma þeim. Það hefur ekki
tekist í Afganistan. Enn eru þar
15 franskir læknar.
(Ljósm. KrÍHtján E. Ein»rmon)
á milli Vestur-Evrópuþjóða og
Bandaríkjamanna innan Atlants-
hafsbandalagsins. Segjum svo, að
á ráðherrafundi Atlantshafs-
bandalagsins sem haldinn var i
París í annarri viku júni hefði ver-
ið komist að þeirri niðurstöðu, að
þrátt fyrir allt væri rétt að hætta
við að setja upp hinar nýju eld-
flaugar fyrir árslok og bíða og sjá
hvort Sovétmenn tækju þá ekki
við sér og fækkuðu eldflaugum
sínum. Undansláttur af þessu tagi
hefði auðvitað verið talinn meiri-
háttar pólitískur sigur fyrir Sov-
étmenn. Kremlverjar hefðu í raun
fengið íhlutunarrétt um öryggis-
mál Vestur-Evrópu.
Það er rangt að talsmenn öfl-
ugra varna Vesturlanda leggi höf-
uðkapp á tölur og vopnategundir.
Þeir eiga að taka mið af hinum
stórpólitísku staðreyndum og
minna á þau meginsjónarmið sem
alla tíð hafa verið forsendur sam-
starfsins innan Atlantshafs-
bandalagsins, að með sameigin-
legu átaki geti þjóðirnar staðið
öflugastan vörð um menningar-
arfinn, lýðræðið og frelsið. Séu
mál lögð fyrir með þessum hætti
sjá menn fljótt hverjir ljúga og
fyrir hvern.
Engar upplýs-
ingar vantar
Það viðkvæði einhliða afvopn-
unarsinna á Vesturlöndum, að
þeir geti ekki haft uppi önnur
sjónarmið af því að þá skorti upp-
lýsingar um öryggismál, hefur
gengið sér til húðar. Þessir menn
vilja einfaldlega ekki taka mið af
þeim staðreyndum sem stangast á
við órökstuddan málstað þeirra. í
ræðu sem dr. Manfred Wörner,
varnarmálaráðherra V-Þýska-
lands, flutti á fundi þingmanna-
sambands NATO í Kaupmanna-
höfn á dögunum sagði hann meðal
annars:
„Væri Vestur-Evrópa annars
staðar á jarðarkringlunni gætum
við andað léttar og kynnum jafn-
vel að geta leyft okkur þann mun-
að að afvopnast einhliða. En við
stöndum andspænis bitjárnum
Sovétríkjanna, fylkingum sovéska
hersins er skipað til sóknar gegn
meginlandsríkjum Vestur-Evrópu,
sovéski flotinn og flugherinn hafa
yfirburði á Eystrasalti og Svarta-
hafi, stærsta kjarnorkuvíghreiður
veraldar er efst á Skandinavíu-
skaga og tveir þriðju hlutar sov-
éska flotans eiga heimahöfn á
Kóla-skaga og vígdrekarnir sigla
þaðan um Barentshaf til Noregs,
Bretlands, íslands og út á Norð-
ur-Atlantshaf, öflug sovésk flota-
deild er að jafnaði á Miðjarðarhafi
— og síðast en ekki síst hefur um
20 þúsund sovéskum skriðdrekum
verið raðað upp i Mið- og Norður-
Evrópu, auk herbúnaðar í vestur-
hluta Sovétríkjanna en frá her-
búðunum í Thuringia í Sovétríkj-
unum að Rín eru aðeins 250 km.
Við þessar aðstæður eigum við
ekki annars úrkosti en að treysta
varnir okkar og hafa þann liðsafn-
að til reiðu sem dugar til að fæla
andstæðinginn frá árás og koma í
veg fyrir að hann beiti okkur póli-
tískum þrýstingi með vígbúnaði
sinum.
Við verðum að hafa í huga að
Evrópa er í fremstu víglínu þegar
litið er til hernaðarstefnu Sovét-
ríkjanna, NATO er höfuðandstæð-
ingurinn: 65% af landher og
flugher Sovétmanna er beint gegn
Vesturlöndum, 25% gegn Kína og
Austurlöndum fjær og 5% gegn
Mið-Austurlöndum. Landfræðileg
skipting á skammdrægum og með-
aldrægum eldflaugum er hin
sama: tveimur þriðju hlutum er
beint gegn Evrópu.“
Vilji menn horfa fram hjá þess-
um staðreyndum, eða kalla þær
lygi og fals, geta þeir það auðvit-
að. En ástæðulaust er fyrir þá sem
þann áróður stunda að yfirfæra
fávisku sína eða vísvitandi þekk-
ingarskort yfir á aðra. Um það er
til dæmis engum blöðum að fletta,
að þá fyrst léðu Sovétmenn máls á
því að ræða um SS-20-eldflaug-
arnar og hugsanlega fækkun
þeirra, þegar þeim var ljóst að
Atlantshafsbandalagsríkin ætl-
uðu að svara í sömu mynt. Ýmsir
telja að það verði stökkbreyting til
réttrar áttar og afvopnunar í
haust þegar hafist verður handa
við að koma eldflaugunum fyrir í
Vestur-Evrópu. Þá muni Sovét-
menn vilja stíga eitthvert afvopn-
unarskref í Genf. Komi til þess er
það vegna staðfestu ríkisstjórna
NATO-þjóðanna en ekki fyrir
þrýsting frá friðarhreyfingunum.
Auðvitað lifa Kremlverjar eins
lengi í þeirri von og þeir telja sér
óhætt að fyrir tilstilli stjórnmála-
afla í Vestur-Evrópu losni þeir í
senn við Evrópueldflaugar NATO
og undan þeim þrýstingi að þurfa
að fækka SS-20-eldflaugunum.
Þeir sem vilja einhliða afvopnun
Vesturlanda eða koma i veg fyrir
að þau snúist til varnar gegn
augljósri sovéskri hættu eru auð-
vitað bestu bandamenn Kreml-
verja. Þessi staðreynd er ekki lygi
eða fals fremur en hinn ógnvekj-
andi sovéski hernaðarmáttur.