Morgunblaðið - 11.08.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. ÁGÚST 1983
Netagerð Vestfjarða eignast vandaðan neðansjávarmyndavélabúnað:
Fylgjast með veiðum og veiðar-
færum við eðlilegar aðstæður
„Sjómenn nú alfarið komnir
af trúarbragðastiginu"
— segir Einar Hreinsson, útvegsfræðingur
„TILDRÖG málsins voru, að í upphafi árs 1980 hótuni við mælíngar á
rækjuveiðarfærum. Við mældum hversu hratt er togað, hvernig trollin
opnast, svo fátt eitt sé nefnt. í framhaldi af því bjuggum við til litla
tilraunavörpu og vorum auk þess með tilraunir við að sigta smáfisk úr
afla. Við höfðum útbúnað til að mæla hvernig varpan opnaðist, en vantaði
frekari upplýsingar. Fram á vor 1982 vorum við með tvær tilraunavörpur
og fundum út, að í sumar vörpur kom rækja, aðrar ekki. Af hverju vissum
við ekki. Vorið 1982 var ákveðið að gera ekki meira í mælingunum, en
forvitnin var vöknuð. Hvað var að gerast þarna niðri?“ sagði Einar
Hreinsson, útvegsfræðingur hjá Netagerð Vestfjarða á ísafirði, um að-
draganda þess að Netagerðin og rækjusjómenn á ísafirði höfðu forgöngu
um að þangað voru keypt fullkomin tæki til neðansjávarmyndataka á
veiðum og veiðarfærum.
Einar sagði ennfremur: „Þá fór-
um við að vinna að kaupum á
þessum myndavélabúnaði. Okkur
var kunnugt að hann var notaður
af erlendum rannsóknaraðilum.
Skotar eru langt komnir í þróun
hans til nota í fornleifarannsókn-
ir, olíuleit og veiðarfæraathugan-
ir og þá sérstaklega hvað varðar
togveiðar. Við ákváðum því að
kaupa búnað frá þeim, það er neð-
ansjávarmyndavél og grind.
Gengið var frá kaupunum í fyrra-
sumar."
Tækjabúnaðurinn kom til
landsins að hluta til sl. sumar, en
ekki var hægt að hefja myndatök-
ur fyrr en á vormánuðum, þar
sem fylgibúnaður barst ekki til
landsins fyrr en í marz sl. Hér er
um að ræða vandaða neðansjávar-
sjónvarpsmyndavél með fjarstýri-
búnaði, tilheyrandi grind, einnig
með stýribúnaði, auk nauðsyn-
legra fylgihluta. Þetta eru að sögn
Einars fyrstu tækin þessarar
gerðar hérlendis. Kaupandi er
Netagerð Vestfjarða, eins og fyrr
segir, en rækjusjómenn við Djúp
hafa aðstoðað við rannsóknir.
Framtak þetta hefur vakið mikla
athygli, sérstaklega þar sem
einkaaðili stendur að kaupunum
og annast rannsóknirnar, án af-
skipta opinberra aðila. Hafa sjó-
menn og útvegsmenn annars stað-
ar af landinu lýst áhuga á að fá
aðgang að tækjunum, enda gefa
þau tækifæri i fyrsta sinn, að
sögn Einars, til að fylgjast með
þróun mála neðansjávar allt frá
því veiðarfærum er hent í sjó og
þar til aflinn er dreginn um borð.
Komnir af trúar-
bragðastiginu
Upphaf afskipta Einars að mál-
inu, en hann sér um búnaðinn,
annast rannsóknir og var aðal-
hvatamaður að kaupunum, voru
þau, að hann tók veiðitækni sem
lokaverkefni í útvegsfræðanámi í
Noregi. Rannsóknirnar sem hann
segir frá í upphafi viðtalsins voru
hluti af lokaverkefninu. Þegar
tækjabúnaðurinn komst í gagnið í
vor var orðið of seint að reyna þau
á rækjumiðunum í Djúpi vegna
þess hversu gróður var orðinn
mikill, en þess í stað fór Einar í
þriggja vikna tilraunaferð á ann-
an stað til að mynda allar gerðir
rækjutrolla Netagerðarinnar í
vinnslu í sjó, þó engin væri rækj-
an. Um árangur ferðarinnar sagði
Einar: „Þessar fyrstu myndir
staðfesta mörg atriði, — urmul af
atriðum: Hvernig varpan opnast
og situr; opnun möskva; hvernig
hlerarnir virka og ýmislegt fleira.
Við náðum mjög skýrum myndum
og eigum úr ferðinni 15 klukku-
stunda upptökur á myndböndum.
Á þeim höfum við staðfestingar
og sannanir á flestu því sem við
höfum haldið fram um það hvern-
ig veiðarfærin virka í sjó. Það er
ekki lítils virði að geta sýnt sjó-
mönnum af myndbandi hvernig
þetta gengur fyrir sig. Flestir
verða með því vissari í sinni sök
og má segja að þeir séu nú alfarið
komnir af trúarbragðastiginu.
Það er búið með þessu að slátra
ýmsum kenningum. Varðandi
veiðarfærin sáum við að ein gerð-
in þarfnaðist breytinga frá verk-
fræðilegu sjónarmiði.
Geymum samspil rækju
og gróöurs
Einar sagði síðan, að allt það
sem varðaði rækjuna frá atferlis-
legu sjónarmiði biði rannsókna á
næstu vertíð, þ.e. hvernig hún
hreyfist í sjó, hagar sér gagnvart
trollunum o.s.frv. „Við geymum
því samspil rækju og gróðurs,"
sagði hann, en bætti við að vænta
mætti athyglisverðra niðurstaðna
miðað við athuganir Skota með
sama tækjabúnaði. Einar sýndi
blaðamanni kynningarmynd frá
Marine Laboratory í Skotlandi, en
Einar sýnir blm. myndir nf myndsegulbandi fri tilraununum sl. vor, en
myndavélina og grindina.
stóra tækið er stýribúnaður fyrir
Ljósm. Mbl. Matthías G. Pétursson.

Einar stendur bér við hiið grindar-
innar, sem smíðuð var f Netagerð-
inni en hana er hægt að lita reka
með.
var að við fengjum þetta í gegn.“
Netagerðin hefur fjármagnað
kaupin að öðru leyti, einnig allan
viðbótarbúnað svo sem rafstöð,
stýribúnað fyrir nýja grind, sem
reyndar er einnig smíðuð í Neta-
gerðinni. Hana er að sögn Einars
hægt að láta reka með og í til-
raununum í vor gaf hún góða
raun. Einar sagði að unnt væri að
þróa grindarsmiðina mikið, en
grindurnar eru stöðugt í endur-
skoðun á rannsóknarstofum er-
lendis. Póllinn á ísafirði smiðaði
stjórnbúnað fyrir skosku grindina
sem Einar sagði vandaða smíð og
hafði hann orð á hversu samvinna
við starfsmenn Pólsins hefði verið
góð og að þeir hefðu sýnt búnaðin-
um mikinn áhuga.
Rækjusjómenn við Djúp
fjármagna tilraunirnar
Rækjusjómenn við Djúp fjár-
Grindin sem myndavélin og tilheyrandi stýribúnaður er fest í, en Einar segir að stöðugt sé unnið að þróun
grindarinnar.
uðu sérstakan sjóð og greiða í
hann samsvarandi ákveðnu magni
á bát sem kostnaðurinn er síðan
greiddur úr,“ sagöi hann.
— Hvað með samstarf við
rannsóknarstofnanir á sviði sjáv-
arútvegs, svo sem Hafrannsókna-
stofnun?
„Ekki er um beina samvinnu að
ræða, en við erum tilbúnir til
samvinnu. Það verður þó að hafa í
huga, að Hafrannsóknastofnun er
gjörsvelt fjárhagslega til tækni-
vinnu. Á Isafirði er útibú frá Haf-
rannsóknarstofnun, en þeir hafa
nóg með athuganir á stofnstærð-
um,“ svaraði hann.
Einar var í framhaldi af því
spurður, hvort engar sambæri-
legar rannsóknir hefðu farið fram
hérlendis áður. Hann svaraði:
„Það hafa, svo mér er kunnugt
um, verið teknar neðansjávar-
myndir hérlendis, en þær hafa
verið teknar af köfurum. Teknar
hafa verið myndir af skelfiski,
veiðarfærum og fleiru, en at-
hafnasvið kafara er takmarkað,
þeir komast aðeins á ákveðið dýpi
og þurfa að koma upp með vissu
millibili. Með okkar tækjum er í
fyrsta sinn hægt að fylgjast með
veiðunum við eðlilegar aðstæður
alveg frá upphafi til enda.“
„ ... að sjá hvað lifir
og hvað deyr“
— Hvað tekur næst við?
„Við höldum áfram samvinnu
við rækjusjómenn hérna við Djúp
þar til sá vettvangur hefur verið
fullkannaður með búnaðinum.
Hvað síðan tekur við verður fram-
tíðin að skera úr um. Tækin má
nota á öðrum veiðum en rækju-
veiðum, bæði þorskveiðum, netum
og fleiru. Þá var Einar spurður
hvað honum fyndist athyglisverð-
ast við þær niðurstöður sem hann
hefði nú þegar í höndunum. „Að
sjá hvað fer fram þarna niðri.
Hvað lifir og hvað deyr,“ var svar-
ið.
þar er m.a. fylgst með hegðun ým-
issa nytjafiska f návígi við veið-
arfæri. Eftirtektarverðust að
mati undirritaðrar var þar hegð-
un sjóbirtings gagnvart botn-
vörpu í togi. Sjóbirtingurinn synti
á jöfnum hraða framan við einn
bobbinganna á botninum að því er
bezt var séð í þeim markvissa til-
gangi að hafna ekki í vörpunni
fyrir ofan. Til staðfestingar þeim
tilgangi sínum tróð hann af létt-
leik skötuferlíki, sem leið hans
lokaði allt í einu, um ugga sér, svo
notað sé sambærilegt orðtak af
yfirborðinu.
Einar var spurður hvernig stað-
ið hefði verið að fjármögnun
tækjanna, en þau kostuðu að hans
sögn 22 þúsund pund í júlí á sl.
ári. Hann sagði að þeir hefðu
fengið 300 þúsund (sl. kr. í styrk,
þ.e. 150 þúsund kr. frá sjávarút-
vegsráðuneytinu, upptökusjóði,
150 þúsund kr. úr Fiskimálasjóði
og 50 þúsund kr. hefðu einnig
fengist að láni úr sama sjóði.
„Þetta kostaöi heilmikla skrif-
finnsku. Eftir að tækin komu til
landsins reiknuðum við út að
gjöldin væru 900 þúsund krónur,
enda allt í tollflokkum sem um
videótæki og sjónvörp væri að
ræða, en ekki rannsóknabúnaður.
Ekki fannst smuga í tollakerfinu.
Það var ekki fyrr en málið var
komið inn á borð fjárveitinga-
nefndar Alþingis, að samþykkt
magna tilraunirnar sjálfar, skipin
og mannskap, en samkomulag
varð um það strax í upphafi að
Netagerðin ætti tækin og annað-
ist þau. Einar sagði að samkvæmt
samningum við rækjusjómennina
gæti hann sjálfur valið bát til
rannsóknaferðanna og væri mjög
mikilvægt að hafa með í förum
menn gjörkunnuga staðháttum og
veiðiaðferðum. Viðkomandi báti
væri tryggð afkoma með því að
reiknað væri meðaltal aflaverð-
mætis tíu efstu bátanna, en sl. vor
hefði aflast vel í tilraunatúrnum,
þannig að ekki þurfti að koma til
tryggingagreiðslna. „Ég er í vinnu
hjá rækjusjómönnum á meðan á
tilraununum stendur. Þeir stofn-
I lokin forvitnuðumst við örlítið
um starfsheitið útvegsfræðingur,
enda tiltölulega nýtt í safnheitum
fræðinga hérlendra. „Við erum
fjórir íslendingarnir sem lokið
hafa útvegsfræðinámi, þar af er-
um við tveir starfandi hér heima.
Það má líkja útvegsfræði við
búfræði að því leyti að í báðum
tilfellum er um faglegt nám að
ræða. Við lærum allt er varðar
sjávarútveg: veiðar, vinnslu,
ræktun, fiskihagfræði, líffræði og
þannig gæti ég haldið áfram að
telja. Ég tók veiðitækni sem
sérgrein og þaðan er áhugi minn á
tækjabúnaðinum sprottinn,"
sagði Einar Hreinsson að lokum.
F.P.