Morgunblaðið - 03.12.1983, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1983
Kristinn Helgason
Halakoti — Minning
Fæddur 5. júní 1918
Dáinn 20. nóvember 1983
Eitt eigum við mennirnir víst að
tíminn sem við höfum til að heils-
ast og kveðjast, hryggjast og
gleðjast er innan takmarka, einn
daginn en stundaglasið tæmt, vin-
urinn og félaginn horfinn bak við
hið þykka tjald sem aðskilur
heimana.
Kristinn Helgason í Halakoti
varð bráðkvaddur laugardaginn
19. nóv. sl. aðeins 65 ára að aldri.
Tæpir ellefu mánuðir skildu þau
Svanhildi konu hans að, bæði féllu
þau frá langt fyrir aldur fram og
skarðið er stórt sem eftir stendur
autt í okkar litla samfélagi.
Kristinn í Halakoti var enginn
hversdagsmaður og um margt
ólíkur sínum samferðamönnum,
hvarvetna vakti hann nokkra at-
hygli.
Eg minnist hans fyrst frá mín-
um uppvaxtarárum, að hann kom
sem gestur á heimili foreldra
minna, sjaldnast gerði hann boð á
undan sér hann kom oftast ríðandi
og stundum óvænt útúr kvöldinu
eða nóttunni. Hann var ólíkur
þeim mönnum nútímans sem
verða að finna sér erindi sé ná-
granninn sóttur heim, málefni líð-
andi stundar og sannleikurinn
forni „að maður er manns gaman"
varð Kristni í Halakoti að erindi á
mörg heimili í þessu héraði og víð-
ar.
Ég minnist þess hversu mér
varð starsýnt á þennan óvenju há-
vaxna og grannbyggða mann sem
iðaði af lífsfjöri og einstakri
glettni, alltaf lá honum jafn mikið
á hjarta, rómurinn sérstæður og
hláturinn smitandi.
Við alla talaði hann, jafnt okkur
krakkana sem fullorðna fólkið,
kynslóðabil þekkti hann aldrei og
unga fólkið hændist að honum
sem félaga, þess nutum við systk-
inin og áttum með honum margar
góðar stundir hvort heldur var á
hestbaki í „nóttlausri voraldarver-
öld“, þar sem þeyst var á góðum
hestum um víðáttur Flóans eða
farið á mannfagnaði.
Kristinn hóf búskap í Halakoti
við fráfall föður síns aðeins 24 ára
að aldri. Á fáum árum endur-
byggði hann öll húsakynni á jörð-
inni og jók ræktun sem var mikið
átak á þeim tíma.
Lífsbaráttan Islendinga hefur í
gegnum allar aldir verið hörð,
meitlað svip þeirra og sett á
mennina mark sitt. Barátta þeirra
Halakotshjóna, Kristins og
Svanhildar Kristvinsdóttur frá
Enniskoti í Víðidal, var engin und-
antekning frá þessari reglu.
Ráðdeild og hagsýni varð að
beita til að endar næðu saman
enda slíkt báðum eðlilegt, ekki síst
Svanhildi sem kunni að gera mikið
úr litlu.
Kristinn var mjög áhugasamur
félagsmaður strax á unga aldri og
gat sér fljótt orðstír á þeim vett-
vangi. Hugsjónir ungmennafélag-
anna heilluðu hann og á þeim
vettvangi starfaði hann mikið
fyrir félag sitt, Baldur í Hraun-
gerðishreppi, bæði sem félagi og
formaður um langt skeið og sótti
Héraðsþing Skarphéðins fyrir
þess hönd um árabil og er enn
mörgum minnisstæður frá þeim
árum. Einnig starfaði hann mikið
að málefnum hestamanna, var um
skeið formaður hestamannafé-
lagsins Sleipnis, sótti landsmót og
landsþing á þeim vettvangi.
Hann tók virkan þátt í starf-
semi Framsóknarflokksins, ekki
síst framan af ævi. Sakir þess
hversu félagslyndur Kristinn var
og róttækur í skoðunum féll hon-
um vel að starfa að málefnum í
fjöldafélögum sem unnu að marg-
víslegum hugsjónum, enda nutu
hæfileikar hans sín vel þar. Vel
lesinn, minnugur og hugmynda-
ríkur setti hann svip á umhverfið,
eftirminnilegur ræðumaður á
mannfundum svo að jafnan ríkti
eftirvænting þegar hann kvaddi
sér hljóðs. Ræður sínar kryddaði
hann oft eftirminnilega og hafði
einstakt lag á að skapa stemmn-
ingu og hleypa fjöri í umræður,
var lengi eftirsóttur ræðumaður á
samkomum, talaði jafnan blaða-
laust og náði góðum tökum á full-
um sal af fólki svo stundum mátti
heyra saumnál detta eða allt ætl-
aði að rifna af fögnuði.
Það sem þó veitti Kristni mesta
gleði var leiklistin; að túlka hinar
ýmsu persónur á leiksviði var hon-
um létt verkefni. Hann hóf sinn
leiklistarferil í Þingborg og þar
lék hann einnig sitt síðasta hlut-
verk fyrir tæpum tveimur árum
og fagnaði fjörutíu ára afmæli á
fjölunum og kvaðst hættur.
Mörg eru hlutverkin sem hann
fór með og sum stór, hygg ég að
hann hafi verið með allra hæfustu
áhugamannaleikurum hér austan
fjalls. Féll túlkun hans jafnan í
góðan jarðveg enda fór hann oft á
kostum í hlutverki sínu.
í eðli sínu var Kristinn við-
kvæmur tilfinningamaður sem
þoldi illa ófrið og mótlæti, hann
gat reiðst væri hann beittur órétti
en var jafnan skjótur til sátta.
Hann kynntist mörgu fólki, átti
kunningja um land allt úr öllum
stigum og stéttum þjóðfélagsins,
honum var það jafn eðlilegt að
ræða framtíðina í hópi unga fólks-
ins sem það liðna við rekkju öld-
ungsins.
Heimilið og fjölskyldan í Hala-
koti var honum þó kærust, þar
ríkti friður og þau hjón voru
óvenju samhent og samrýnd og
var hugleikin velferð barna sinna.
Halakotshjónin kunnu að gera
sér dagamun, hvíldin var stundum
sótt inní kyrrð öræfanna eða höf-
uðborgin var sótt heim, þá voru
leikhúsin efst á blaði.
Við leiðarlok vill undirritaður
sérstaklega þakka Kristni náin
kynni og samstarf sem aldrei féll
skuggi á.
Ferðalögin og stundirnar heima
í Halakoti voru margar, oft rann
dagur á loft áður en samfundum
lauk, skemmtiefni var sett á blað,
hlustað á frásagnir húsbóndans
um liðna menn og atburði eða að
málefni líðandi stundar voru kruf-
in.
Kristinn er horfinn langt fyrir
aldur fram en minningin lifir um
sérstæðan alþýðumann sem átti
hvarvetna vinum að fagna.
Börnum Kristins og fjölskyldum
þeirra vottar undirritaður djúpa
samúð.
Guðni Ágústsson,
Selfossi.
Árið 1952 settist ég að á Selfossi
með fjölskyldu mína og bjó þar til
ársins 1969 eða í rúm 16 ár. Á
þessum árum kynntist ég og átti
mikið samstarf við Kristin Helga-
son, bónda í Halakoti í Hraun-
gerðishreppi. Tókst með okkur
traust vinátta, sem haldizt hefur
æ síðan. Kristinn andaðist aðfara-
nótt sunnudagsins 20. nóvember
sl. og langar mig að minnast hans
með nokkrum þakklætis og
kveðjuorðum.
Samstarf okkar Kristins og
sameiginleg áhugamál tengdust
einkum félagsmálastarfi vegna
samvinnuhugsjónarinnar og
stjórnmálum henni tengdum. Þau
fimmtán ár, sem ég hafði afskifti
af þessari félagsmálabaráttu,
starfaði ég með mörgum frábær-
um körlum og konum, bæði í hópi
pólitískra samherja og andstæð-
inga, og Kristinn var einn þeirra,
sem ég og fjölskylda mín tengdist
órofa tryggð. Þótt ég færi frá Sel-
fossi, tókst að halda sambandinu
og alltaf urðu fagnaðarfundir,
þegar Kristin bar að garði.
Föstudagskvöldið 18. nóvember
sl. leit hann inn til okkar hjón-
anna í Kópavogi. Þótti okkur hann
ólíkur sjálfum sér og þyngsli
grúfa yfir honum, þótt eðlislægri
glettni hans og glöðum hlátri
brygði fyrir. Ekki kvartaði hann
yfir neinu en kvaðst þreyttur og
ætla að hvíla sig yfir helgina hjá
vinum sínum í Breiðholti. Þangað
ók ég honum en næsta sunnudags-
morgun barst okkur andlátsfregn-
in.
Kristinn var borinn til þeirra
lífskjara, sem hverfandi kynslóð
þjóðarinnar hlaut í arf, fátæktar,
strits og lítillar félagslegrar fyrir-
greiðslu, en góðra gáfna og
manndóms kynstofnsins. Skóla-
menntun hlaut Kristinn litla en
fjölþættar gáfur og listrænir
eiginleikar voru sú guðsgjöf, sem
Kristinn miðlaði börnum sínum og
vinir hans og hann sjálfur nutu
óspart á góðum stundum. Hiklaust
tel ég, að Kristinn hafi verið vel
menntaður maður og að hann hafi
notið menntunar sinnar vel. Mér
eru minnisstæðar skarpar og
fjörmiklar ræður hans, sem hann
flutti við ólíkustu tækifæri á fé-
lagsfundum og við mannfagnaði.
Ekki fyrnist í huga mínum ræða,
er hann flutti í brúðkaupi Sifjar,
dóttur minnar. Ræðan var þrung-
in innsæi og glóði af léttri kímni.
Eitt einkenni persónuleika
Kristins var hve unglingar hænd-
ust að honum. Einlæg vinátta
tókst með honum, Þór syni mínum
og Sif dóttur minni og sama er
reyndar að segja um allt mitt fólk.
í tengslum við þá gleði, sem
Kristinn hafði af því að starfa
með ungu fólki verður að telja
yndi hans af leiklist. Þótti hann
vel liðtækur leikari.
Þegar hafðir eru í huga per-
sónuþættir Kristins, kemur ekki á
óvart, að hann var hestamaður af
lífi og sál, en á þeim vettvangi átti
ég litla samleið með honum, en
fjölskylda mín í þeim mun ríkari
mæli. Þá kemur heldur ekki á
óvart, að Kristinn, sem mat
mannlega göfgi umfram annan
auð, sæi göfgi hjá dýrum. Einatt
sagði hann mér sögur af lunderni
og öðru persónugervi hesta sinna
og fann ég, að hann mat þá sem
góðvini.
Ekki minnist ég þess, að í sam-
tölum okkar Kristins bæri trúmál
á góma, en sá, er þekkti Kristin
svo vel sem ég, efaðist ekki um trú
hans. Hún var letruð í hjarta hans
til samferðafólksins á lífsleiðinni,
einkum þess, er minna mátti sín,
og af hjálpfýsi hans við menn og
málleysingja, en hún var partur af
persónu hans. Létt lund hans og
æðruleysi yljaði ávallt í meðbyr og
mótbyr og víl fannst ekki á hans
tungu.
Kristinn syrgði sárt sína góðu
eiginkonu, Svönu, sem lézt fyrir
tæpu ári, en nú fagna þau endur-
fundi.
Börnum Kristins óska ég til
hamingju að hafa átt hann að föð-
ur og Svönu að móður, og ég bið
guð að styrkja þau í hryggð þeirra
að hafa nú séð á bak foreldrum
sínum báðum. En gleði munu þau
finna í því, að hafa erft frá þeim
kærleiksríkar minningar, mann-
kosti og góða hæfileika. Ég og fjöl-
skylda mín færum þeim einlæg-
ustu samúðarkveðjur.
Matthías Ingibergsson, apótekari.
I heimsstyrjaldarslitrunum
þegar Evrópa gamla logaði og
unga ísland upplifði sitt gullæði,
var ungur maður í Flóanum að
hugsa um annað. Við fráfall föður
síns hafði hann fest kaup á lítilli
jörð sem foreldrar hans höfðu
haft á leigu. Að vísu hafði hann
ekki ætlað sér hlutskipti bóndans,
en úr því sem komið var og örlögin
höfðu haslað honum völl hér, var
eins gott að byrja á því að stækka
völlinn. Bændur í Króknum höfðu
lagt í púkk og keypt traktor sem
að sjálfsögðu hlaut jafnið Krókur:
risavaxið flykki á járnskaflahjól-
um. Á þessu ferlíki hlykkjaðist nú
Kristinn í Halakoti og braut land.
Áhöld voru um hvor reykti meira
hann eða traktorinn enda maður-
inn ákafur í öllu sem hann tók sér
fyrir hendur. Þið megið bóka að
hann hefur ekki setið svipbrigða-
laus við verkið: þótt rymjandi vél-
in yfirgnæfi orðin, hreyfir hann
varirnar, leggur kollhúfur og
skellir upp úr. Þetta er ástfanginn
maður, nýbúinn að útsirkla sér
konuefni: kolsvarthærða stúlku og
fráneyga eins og í Ljóðaljóðunum,
ættuð úr Húnavatnssýslu og alin
upp í Engey við fótskör Reykja-
víkur. 28. febrúar 1948 gekk Krist-
inn að eiga Svanhildi Lilju Krist-
vinsdóttur og taldi það æ síðan
hápunkt ævi sinnar eins og hver
sá skilur sem eitthvað til Svönu
þekkti.
Að sjálfsögðu vildi Kristinn búa
þessu djásni sínu veglega umgjörð
og réðst í að býggja myndarlegt
steinhús. Og enn vildi hann gera
betur því til er skemmtileg saga af
honum þar sem hann gengur á
fund málhags vinar síns á Selfossi
og færir í tal við hann nýtt nafn á
Halakotið (ugglaust viljað tengja
Svönu ljóðrænna nafni). Og það
sýnir hve þessi vinur hans hefur í
raun verið mikill smekkmaður að
hann kvað strax upp úr með að
Halakot skyldi það áfram heita og
færði þau rök fyrir skoðun sinni
að Kristinn í Halakoti væri þá
þegar orðinn slík goðsaga að of
seint yrði að söðla um. Kristinn
frá Smáragrund eða Kristinn frá
Sunnuhlíð einfaldlega gengi ekki.
Kristinn í Halakoti var fæddur
5. júní 1918, einkasonur Vilborgar
Jónsdóttur frá Vorsabæ á Skeið-
um og Helga Jónssonar frá
Stóru-Reykjum. Þau Vilborg og
Helgi voru systkinabörn og áttu
auk Kristins, dæturnar Fjólu og
Helgu. Skólaganga Kristins var
eins og þá tíðkaðist öll í skötulíki
þar til hann var tólf ára að heima-
vistarkennsla hófst í splunkunýju
samkomuhúsi að Þingborg. Nem-
endur sváfu í samkomusalnum og
þar fór kennslan fram, en þar eð
hér var jafnframt eini samkomu-
salur sveitarinnar var hann iðu-
lega rýmdur og slegið upp fundi ef
mikið stóð til í þjóðlífinu. Hér má
segja að Kristinn hafi tekið þá
þjóðmálabakteríu sem grasseraði í
honum æ síðan. 12 ára gamall sat
hann aðalfund Mjólkurbús Flóa-
manna en vorið eftir var þingrof
með holskeflu framboðsfunda. Það
var því mælskumaður sem út-
skrifaðist úr barnaskólanum og
strax unglingur var Kristinn tek-
inn að elta uppi stjórnmálafundi
hjólandi eða ríðandi. Orðsins list
var honum hugstæð og fáir með
munninn eins tvímælalaust fyrir
neðan nefið. Mér er næst að halda
að hann hafi líka tekið leiklistar-
bakteríuna þar sem hann svaf
undir sviðinu í Þingborg og seinna
sem formaður Ungmennafélagsins
gerðist hann frumkvöðull mikillar
leiklistarstarfsemi í Hraungerð-
ishreppi. Á tímabili leið ekki svo
vetur að hann skemmti ekki sveit-
ingum sínum á leiksviði og stund-
um barst leikurinn í önnur sveit-
arfélög, já alla leið til Reykjavík-
ur. Margur hláturskrampinn
skrifast á hans reikning og hann
var höfundur að mörgum augn-
krókstárum. Það var ekkert leynd-
armál að helst hefði Kristinn kos-
ið að helga sig leiklist, en úr því að
sú gat ekki orðið raunin, fór hann
langt með að breyta hversdags-
leikanum í samfellt leikhús. Hon-
um var gefin sú gáfa að magna
allt í kringum sig og dramatísera
þannig að Halakot birtist manni
einatt sem konungsríki er fjöllin á
Suðurlandi áttu fullt í fangi með
að umvefja — menn og skepnur
voru tæplega af þessum heimi.
Glaðværð Kristins og samleikur
þeirra hjóna gerðu Halakot að
segulmögnuðum stað. Þau um-
gengust börn af virðingu sem lét
mann stækka í eigin augum enda
var ég krónískur dvalargestur þar
í sumarleyfum og skólahléum flest
mín bernsku- og unglingsár.
Kristni og Svönu varð fimm
barna auðið en bjuggu að öðru
leyti við lítinn auð eins og nærri
má geta þegar haft er í huga að
þau keyptu jörðina, byggðu hana
og ræktuðu. Ef þau fengu því við
komið voru þau framsækin og nú-
tímaleg í búskaparháttum en um
það leyti sem ég réðst til þeirra
má segja að þessi ungu hjón hafi
staðið fyrir lifandi þjóðháttasafni:
Öll tækni var frá fortraktorískum
tíma, hestar í öllum aðalhlutverk-
um. Og hestar voru ein af ástríð-
um Kristins, á hestbaki var hann
bókstaflega í essinu sínu ekki síð-
ur en á leiksviði eða í ræðustól.
Um árabil var hann formaður
hestamannafélagsins Sleipnis og
lagði jafnan kapp á að eiga góða
hesta. Mér er minnisstætt sumar-
ið þegar tamningastöðin var starf-
rækt að Halakoti og allt heimilið
var undirlagt af hestamennsku,
hóffjaðrir algengasta naglateg-
undin og maður óð hóftálgurnar í
ökkla. Það voru mikil forréttindi
að vera snúningastrákur í veröld
sem gekk í jafn ríkum mæli fyrir
leik og gleði og það skrifast á
reikning Halakots að strax átta
ára fékk ég þá ranghugmynd að
sveitalíf væri einhvers konar Guð-
dómlegur gleðileikur.
Seinna kynntist ég ranghverf-
unni á goðsögunni og undraðist
tíðum hve lífsstíll Kristins gat
farið fyrir brjóstið á ókunnugum.
Það var eins og fólk ætti erfitt
með að fyrirgefa honum að hann
skyldi ekki gefast upp fyrir kot-
ungskjörum sínum. Én Kristinn
var þeirrar gerðar að hann lét
ekki amstrið smækka sig og lífs-
gleði hans heimtaði útrás. Fyrir
bragðið voru fáir sem fylltu eins
vel út í lífið og athygli vakti hann
hvar sem hann fór, með hæstu
mönnum, lá hátt rómur og hló
annáluðum hlátri.
Síðustu tíu árin vann Kristinn
launavinnu við Sláturhúsið á Sel-
fossi þótt áfram byggju þau hjón
að Halakoti þar sem Svana sat og
prjónaði fyrir markað. Það kostar
sálarstríð þegar ævistarfið endist
ekki út ævina og menn þurfa á efri
árum að laga sig að nýjum at-
vinnuháttum, ekki síst þegar um-
skiptin eru jafn gagnger og frá
búskap til launavinnu í kaupstað.
Þrátt fyrir allt held ég að búhokr-
ið hafi gefið Kristni meira svig-
rúm og hentað betur hans hippa-
stíl. Þó má segja að þau hjónin
hafi fyrst þessi síðustu ár þreifað
á bankaseðlum og árið sem Krist-
inn varð sextugur hleyptu þau
heimdraganum með eftirminni-
legum hætti, flugu um hnöttinn
þveran til Los Angeles í Kali-
forníu með viðkomu í heimsborg-
inni New York. Þá þegar hafði
Svana tekið þann sjúkdóm sem
dró hana til dauða í desember síð-
astliðnum. Með fráfalli hennar
var höggvið nærri Kristni og nú
kom bert í ljós hve mikill tilfinn-
Birting afmœlis- og
minningargreina
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og minn-
ingargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í mið-
vikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga. I
minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður.
Þess skal einnig getið, af marggefnu tilefni, að frum-
ort ljóð um hinn látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera
vélrituð og með góðu línubili.