Morgunblaðið - 03.01.1984, Síða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1984
Kristín Pálsdóttir
— Minningarorð
Fædd 31. maí 1903
Dáin 23. desember 1983
Áttatíu jól eru liðin síðan létt-
fætt Kristín Pálsdóttir, skírð eftir
ömmu sinni á sama bæ, Seljalandi
austan Hverfisfljóts, fór að tifa
önnum kafin fram eða inn moldar-
göngin og vissi sig ómissandi þeim
sem þar til höfðu setið ábýlið og
þeim sem ættu eftir að fæðast.
Þjóðfélagsstaða hennar var að
verða elsta þjónandi systir í 15
barna hópi mömmu sinnar, auk
eins fjarlægs hálfbróður. Allur
komst sá hópur til manns, fyrir
ráðdeild, óþreytandi elju, fórn og
seiglu sálar og líkama í heimili
þessu. Ættar- og viðburðasögu á
þessu frumskeiði Kristínar, sem
bar fast mót 19. aldar, má ég ögn
geta síðar.
Önnur lífsgáta ryðst að manni
árið 1984. Við sem fylgdum kistu
Kristínar til moldar í Fossvogi
syrgjum ekki mest þá sterktrúuðu
konu sem dó. Missir grípur þó líkt
og klippst hafi í tvær þjóðir; sú
sem iand og skyldu erfir, og hin
deyjandi, sem 19. öld „bjó til“. Er
svo? Við höfum næstliðin 60 ár
breyst úr torfbæjafólki í búferla-
og kaupstaðaþjóð ólíks lífernis.
Við eigum á hættu að nýþjóðin
dæmist óskyld í eðli þeim sjálfs-
bjargarhæfa kynstofni, sem
menningarkimi krepptur að baki
söndum og illskeyttum fallvötnum
ætlaði Kristínu að ala. Fari svo
hlyti líka hver að vera gleymdur
óðar en grafinn er. En tilfellinu er
í þetta sinn þveröfugt farið. Svo ég
gríp tækifærið til að neita hér að
keðja kynslóða sé slitin þó skipt sé
á umhverfi og sá árdynur eða
hætta, sem frekast hræðir og
minnir okkur, hin gömlu, á
óbrúaðar stórár í átthögum, sé nú
á umferðarþungum hraðbrautum,
sem forynjur hafa dæmt til að
taka hver 20 líf innan ákveðins
frests, eins og þjóðtrú vissi um
jökulvötn sum.
Það væri í sumra augum rök-
rænt, en hart, að hugsa til látinna
ættmenna úr eyddum úthjörum
líkt og til jafnfjölmennrar frænd-
þjóðar og í Grænlandi týndist
fyrir siðaskipti. Fækkun í sveitum
síðustu 200 ár aðeins á úthjörum,
segjum í Dala- og Vestfjarðaum-
dæmi, harðbýlli hreppum Þingeyj-
ar- og N-Múlasýslna og á sanda-
og gosskemmdasvæðum Skaftfell-
inga, næmi þá samtals mun fleiri
þúsunda þjóðeyðingu en hvarf
fornra Grænlendinga og gæti sett
hlutfallslega met eyðingar innan
Norðurlandasögunnar. Látum
slíkt efni bíða að sinni.
Heitan vordag forðum hjólaði
ég að brú Hverfisfljóts, sem æsti
sig af bráðnun þó því væri aflfátt
til að brjótast úr langa herslu-
stokknum, sem veltandi glóðar-
fljót Skaftárelda, hinn yngri böl-
valdur dalsléttunnar, hefur þrengt
fljótinu í fyrir 200 árum og þá gert
hér gott brúarstæði. Þarna mátti
sjá úr hraunþústum nærri brú eða
Eldvatnskróki iangt austur til
seinustu hárrar landbrotstorfu
eyðilagðs túns, kirkjustaðar í
Lundi:
Lundar kirkja og besta bú
berst í vatnaróti.
Hvar er sóknin hennar nú?
— hulin aur og grjóti.
Samstundis nýrri sýn, sem sá
dagur gaf mér um mjög eyddar
sveitir allt frá Litlahéraði austast
í Skeiðarársandi og vestur til Síðu,
skýrði ofangreind húsgangsvísa,
áður lærð án skilnings, fyrir mér
örlög hundrað annarra bæja og
fjölskyldna, sem flæmast hlutu til
eitthvað öruggari samstaða kyns-
ins. Það gerðu nokkrir náfrændur
Kristínar um 1786. Nokkrir eftir-
lifenda hlutu þó að vera hér enn
og gæta feðraóðals. Einhver hafði
nafngreint við mig Þórarin eldri á
Seljalandi, Pálsson, og Valgerði
systur hans á Kálfafelli skammt
frá. Tolldu nöfnin í mér af því ég
heyrði að hálfbróðir þeirra væri
Valdimar Pálsson, ágætur bekkj-
arbróðir minn á Selfossi. Um 6 km
frá brúnni inn í brekkukrika heið-
ar fundu augu mín eftir korti
Seljalandstún. Það hló dökkgrænt
móti hlýjunni, í andspyrnu við
gráma þjóðlandsins okkar eydda.
En hverja ummyndun gerir ein-
manaleiki vetrarins? Þá „láta
húm og þögn í faðma fallast og
foldarauðnin gjóstu af norðri sog-
ar.“
í grimmu páskahreti 1917
misstu margir hluta af ærstofni
sínum, þar á meðal helming stofns
uppgangsbóndinn Páll Bjarnason
á Seljalandi, 42 ára, aðalfyrir-
vinna téðra 15 barna sinna, og erf-
iði þess vors lék hann svo hart að
hann varð tvö ár rúmlægur af
brjósthimnubólgu og áfram
heilsutæpur uns hann dó úr
lungnabólgu 1922. Við það og ytri
áföll (m.a. hagaskemmd af Kötlu-
gosi 1918) dróst allur bústofn sam-
an meira en um helming (varð 60
kindur, 2 kýr, fá hross) en hátt á
annan tug munna lifðu, sem bæði
þurftu matar og leituðu eftir
menntun. Þá reyndi hart á móður
og elstu dóttur.
Eitthvað 16 vetrum eftir það
áfall þegar Páll lést frá fjölskyldu
sinni hef ég heyrt að prestur nýr,
sem þá lagði í fyrstu ferð sína
austur Fljótshverfi, með fylgdar-
mann yfir vötn, fór efri leiðina
sjaldförnu og því á reiðgötuna að
Seljalandi. Haustskuggar lágu
þungbúnir yfir, hraunið rifna var
torfært og ömurlegt og líkt sem
geigur kæmi úr þungum þyt
Hverfisfljóts, er þeir fóru á vaði.
Allt breyttist snöggt við það að
hitta loks fyrir sér túnfót niður
frá reisulegum burstabæ, stafnþil-
in vissu að hlaði. Meðan þeir riðu
upp túnbrekkuna steig þar öldruð
kona fram bæjarstétt. Hún leit við
og sá gesti nálgast. Því beið hún
utan dyra uns þeir heilsuðu og
hafði prestur á meðan gert sér
ljóst hver konan hlaut að vera:
Seljalandsekkjan Málfríður Þór-
arinsdóttir.
Hann komst 8 vetrum síðar að
orði á þá leið að hann hefði fundið
samstundis hve virðuleg festa og
göfug lífsreynsla hvíldi yfir hús-
freyjunni þreyttu og barnmörgu. í
handtaki hennar lá alvara og inni-
leiki, hinn sami sem hún hafði
miðlað svo miklu af í móðurást
sinni.
Málfríður Þórarinsdóttir lést
1946. Sterkir þættir í framkomu
urðu að samkenni í barnahópnum
hennar. Ekkert þeirra mun þó
hafa tamið sig fastlegar í það mót
en Kristín, sem fram yfir tvítugt
var hin fremsta í því að vera
mömmunni önnur hönd. Arfgengi
í Kristinu og hennar niðjum virð-
ist samt ríkara frá Páli Bjarna-
syni.
Páll (d. 1922) var sonur Bjarna
hreppstjóra Bjarnasonar í Hörgs-
dal og dóttursonur sr. Páls Páls-
sonar (1797—1861) í Hörgsdal, en
Páll klausturhaldari Jónsson, fað-
ir sr. Páls, hafði verið einn af
nafnkenndustu mönnum, er drifu
sig eftir Skaftárelda „suður“ til
búsetu, sat á Elliðavatni; breiður
er ættbogi frá þeim bónda. Auð-
gert mundi að telja fram blóðbönd
Seljalandsfólks við hvert það kyn,
sem til muna hefur verið búfast
milli Reynisfjalls og Lómagnúps,
auk annarra banda fjær.
Kristín Pálsdóttir átti einnig
kynborinn Skaftfelling. Hún gift-
ist 1935 Einari, syni Jóns Brynj-
ólfssonar frá Höfðabrekku og
Rannveigar Einarsdóttur frá
Strönd í Meðallandi. Dætur þeirra
Einars eru Guðlaug f. 1936, gift
Sveinbirni Björnssyni eðlisfræð-
ingi, og Málfríður, f. 1942. Hvor
systranna á þrjú börn, nálæg
hjarta ömmunnar. „Hún var alltaf
öllum svo góð“. Einar Jónsson
stundaði sjó framan af ævi, síðan
bifvélavirkjun en lést miðaldra
1957.
Vanheilsu af sykursýki, allt síð-
an hún var fertug, bar Kristín
Pálsdóttir með fágætum dug og
skynsemi, hin eljuríka, ósérhlífna
móðir.
Oft hnitar þjóð saman hring-
tákn í keðju, tákn, sem líf sækir
svo á að búfestast í. Ein slík Selja-
landskeðja mæðgna heitir í beina
röð: Kristín (Jónsd.), Málfríður,
Kristín (Pálsd.), Málfríður, Krist-
ín...
Kristín Pálsdóttir var hög í
höndum, skýrleikskona í öllu og
mjög vandvirk. Kom það e.t.v.
skýrast fram ( saumum, enda
hafði hún lært margt til þeirra
áratuginn sem hún var ógift og að
mestu losnuð heiman úr Fljóts-
hverfi. Þá var fast eftir henni sótt
í vistir og svo saumavinnu. Hana
vann hún nokkurt skeið hjá And-
rési Andréssyni klæðskera. Hin
efri ár varð hún svo heimasætin í
Hólmgarði í Reykjavík, að minnti
á Fljótshverfiseinangrun og eins
veitul og sveitakonur á kaffi og
meðlæti við þá er inn litu, gaf sér
þá ekki tóm að sitja í sæti. Fjögur
af barnabörnunum undu lengi í
gæslu hjá henni. Á sumrum leitaði
hún jafnan á heimaslóðir að Selja-
landi og einhver barnabarnanna
með henni. Heimili hélt hún fyrir
yngri dóttur sína og hennar börn
til hins siðasta.
t
Móöir, tengdamóðir og amma,
UNNUR EINARSDÓTTIR,
Ásvallagötu 37,
lést á nýársdag.
Úttörin fer fram fimmtudaginn 5. janúar kl. 15.00 frá Dómkirkjunni.
Blóm eru vinsamlega afþökkuö en þeim sem vildu minnast hennar
er bent á líknarstofnanir.
Helga I. Pálsdóttir,
Björn Sigurbjörnsson,
Unnur Steina Björnsdóttir.
t
JÓNA ÞÓRDÍS REYKFJÖRD,
Bjargarstíg 16,
lést á Vifilsstaöaspitala aö morgni 29. desember.
Ingibjörg Ingibjartsdóttir.
t
Móöir okkar, tengdamóöir og amma,
STEFANÍA GUDBJÖRG GESTSDÓTTIR,
áöur til heimilis að Eiríksgötu 33,
veröur jarösungin þriöjudaginn 3. janúar kl. 13.30 frá Fríkirkjunnl í
Reykjavík.
Erna Helgadóttir, Hjörleifur Jónsson,
Sævar Helgason, Helga Pálmadóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Ástkær eiginkona min og móöir okkar,
ÓLÍNA (GÓGÓ) STEINDÓRSDÓTTIR,
Beykihlíó 31, Reykjavík,
veröur jarösungin frá Dómkirkjunni í Reykjavík miövikudaginn 4.
janúar kl. 15.00.
Þeim er vildu minnast hennar er bent á Krabbameinsfélag Islands.
Einar Pálsson,
Geröur Einarsdóttir, Einar K. Sigurgeirsson,
Kristrún Einarsdóttir, Erla K. Sigurgeirsdóttir,
Guömundur K. Sigurgeirsson.
t
Útför eiginmanns míns og fööur,
GEORGS ÞORKELSSONAR,
fer fram frá Háteigskirkju miövikudaginn 4. janúar kl. 10.30.
María Jónsdóttir,
Sverrir Georgsson.
t
Sonur minn og bróöir okkar,
BENEDIKT BENEDIKTSSON,
Keilugranda 8,
veröur jarösunginn frá Neskirkju í dag, þriöjudaginn 3. janúar, kl.
15.00. Jarösett veröur í Fossvogskírkjugaröi.
Gyöa Erlendsdóttir
og systkíni hins látna.
t
Eiginmaöur minn og faöir okkar,
GUNNAR ÁRNASON,
Vesturbrún 16,
veröur jarðsunginn frá Dómkirkjunni í Reykjavík miövikudaginn 4.
janúar kl. 13.30.
Salmanía J. Jóhannesdóttir,
Styrmir Gunnarsson, Hjördís Gunnarsdóttir,
Gunnar Gunnarsson, Vilborg Sigríöur Gunnarsdóttir,
Margrét Gunnarsdóttir.
t
Móöir okkar og tengdamóölr,
KATRÍN KRISTJÁNSDÓTTIR,
fyrrum Ijósmóöir og hjúkrunarkona,
veröur jarösungin frá Fossvogskirkju miövikudaginn 4. janúar kl.
10.30.
Óli Jósefsson, Sesselja Eiríksdóttir,
Sigurþór Jósefsson, Vilborg Þórarinsdóttir.
t
Eiginkona mín, móöir, tengdamóöir og amma,
SIGRÍDUR GUÐMUNDSDÓTTIR,
Oddagötu 5,
Akureyri,
sem lést 26. desember, veröur jarösungin frá Akureyrarkirkju,
fimmtudaginn 5. janúar kl. 13.30.
Björn Þóröarson,
Guörún Björnsdóttir, Árni Gunnarsson,
Erla Björnsdóttir, örn Guömundsson,
Birna Björnsdóttir, Heimir Hannesson
t
Unnusti minn og faöir okkar,
LEIFUR UNNAR INGIMARSSON,
verður jarösunginn frá Dómkirkjunni 3. janúar kl. 15.00.
Dísa Dóra Hallgrímsdóttir,
Halldóra Leifsdóttir, Kristján Hallur Leifsson
og Arnhildur Leifsdóttir.
Björn Sigfússon