Morgunblaðið - 15.01.1984, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1984
Formenn lóju og Sóknar með nýja tillögu til að bæta hag hinna lægst launuðu
Neitum að horfa á fólk í blóma
niðurbrotið í örvæntingu
MorgunblaAið/Friðþjófur Helgason.
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir og Bjarni Jakobsson: Hvað verður um fólk, sem á ekki að borða? Við verðum að
hugsa um hvað við erum að gera þessu fólki og hvað verður um það ...
lífeins
„SÁRAST af öllu er áhugaleysið
innan verkalýðshreyfingarinnar
sjálfrar að flýta samningum og
lyfta þeim, sem lakast eru settir,"
sagði Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir,
formaður starfsmannafélagsins
Sóknar, í samtali við blaðamann
Morgunblaðsins í vikunni. Þar
settu þau Aðalheiður og Bjarni
Jakobsson, formaður Iðju, félags
verksmiðjufólks — en Iðja og
Sókn eru þau tvö verkalýðsfélög,
sem hafa flest láglaunafólk innan
sinna vébanda — fram hugmynd
um hvernig mætti bæta margum-
talaðan hag hinna lægst launuðu.
„Okkar hugmynd er sú, að
þetta mál verði leyst í gegnum
tryggingakerfið með milligöngu
verkalýðsfélaganna," sögðu þau
Aðalheiður og Bjarni. „Hug-
myndin er sú, að teknar verði
upp nýjar bætur, sem við viljum
kalla afkomutryggingu. Sú
trygging greiði mismun milli
lágra launa — tekjutryggingar,
atvinnuleysisbóta eða hvað það
heitir — þannig að lágmarks-
laun í landinu verði í raun 15
þúsund krónur. Við leggjum til,
að útbúin verði sérstök eyðublöð,
sem liggi frammi á skrifstofum
verkalýðsfélaganna — fólk sæki
um þessar bætur, svo ekki komi
aftur til suðu sömu naglasúp-
unnar og láglaunabæturnar urðu
á sínum tíma.
Við höfum alveg misst trú á að
þessu fólki verði hjálpað í gegn-
um kjarasamninga — og raunar
óttumst við, að yrðu lágmarks-
laun hækkuð upp í 15 þúsund
krónur í samningum, þá fengju
hinir betur launuðu samsvar-
andi prósentuhækkanir upp eftir
öllum launastiganum. Á meðan
efnahagsvandi þjóðarinnar allr-
ar er leystur, má ekki láta lág-
launafólkið fá prósentuhækkun
og alla hina margfaldar launa-
hækkanir ofan á sín laun.“
— Hvar teljið þið að sé að
leita peninga fyrir þessari
afkomutryggingu ?
„Þeir peningar gætu vel verið
til í tryggingakerfinu," sagði Að-
alheiður. „Ég sé til dæmis ekkert
vit í því, að allir fái barnabætur
út úr tryggingakerfinu án tillits
til launa. Nú fær auðmaðurinn
jafn mikið og öreiginn."
„Hugmynd okkar er einnig
sú,“ sagði Bjarni Jakobsson, „að
ákveðinn hluti söluskatts verði
notaður til að fjármagna þessa
afkomutryggingu. Við höfum
margsinnis kastað hugmyndinni
fram innan verkalýðshreyf-
ingarinnar en ekki fengið
hljómgrunn. Og ástæðan fyrir
því að við viljum láta verkalýðs-
félögin hafa milligöngu um þess-
ar bætur, þessa leiðréttingu á
stöðu hinna lægstlaunuðu, er sú,
að það er auðveldara fyrir fólk
að koma til okkar, til síns verka-
lýðsfélags, en að leita til opin-
berra stofnana. Það er allt og
sumt, sem vakir fyrir okkur. Það
er hverjum manni ljóst, að tekj-
ur undir 15 þúsund krónum á
mánuði duga ekki til lífsviður-
væris, ef það er þá nóg.“
Láglaunafólkiö 10-20%
þjóðarinnar?
Þau sögðust með engu móti
geta séð nokkuð benda til að
þjóðfélagið væri svo illa sett, að
átta tíma vinna ætti ekki að
duga fyrir mat fólks: „Það er
orðin hrein neyð hjá fjölda fólks,
það kreppir orðið mjög alvarlega
að mörgum heimilum, sem
minnst hafa fyrir sína vinnu."
— Hvað erum við að tala um
stóran hóp fólks, sem hefur ekki
nema lágmarkstekjur?
„Ja, um það eru menn ekki al-
veg sammála. Giskað hefur verið
á 10—20% þeirra, sem eru á al-
mennum vinnumarkaði. 1 okkar
félögum, Iðju og Sókn, eru til
dæmis um 6.000 félagsmenn, og
þeir eru nær allir á launum, sem
eru undir 15 þúsund krónum á
mánuði. Flestir Iðju-félagar
taka laun skv. 9. flokki taxtanna,
og þar verða laun hæst 11.053
krónur eftir sex ára starf. Flest-
ar Sóknarkonurnar eru í fjórða
og sjötta flokki samninganna,
þar sem laun verða hæst 11.768
krónur og 12.776 krónur eftir
fimm ára starf.
Að auki er atvinnuleysi orðið
meira en við áttum von á, sér-
staklega í sjávarútvegi. Það er
ekkert réttlæti, að láglaunafólk-
ið beri þyngstu byrðarnar, enda
er verið að leysa vandann fyrir
þjóðarheildina. Efnahagsaðgerð-
ir stjórnarinnar voru of harðar
fyrir okkar fólk. Vissulega voru
allir sammála um, að eitthvað
varð að gera — en aðgerðirnar
hafa bitnað harðast á þeim, sem
síst skyldi. Okkar fólk hefur ekk-
ert dansað á rósum í velferðar-
þjóðfélaginu fram að þessu."
Niðurbrotið af örvæntingu
Formennirnir sögðust báðir
hafa trúað því, að er samningar
voru lausir og Alþingi hafði skil-
að samningsréttinum til laun-
þega, væri hægt að snúa sér að
því að laga kjörin. „En engum
virðist liggja á!“ sögðu þau.
„Verkalýðshreyfingunni virðist
ekkert liggja á. Fjármálaráð-
herranum virðist ekkert liggja á.
Þetta er ekki nógu gott fyrir
okkar fólk. Það verður að bæta
hag þess strax! Við horfum dag-
lega framan í fólk, sem er í al-
gjörum vandræðum. Það er að
vísu ekki stór hópur — en það
kemur bjargarlaust fólk til fé-
laganna og leitar ásjár. Og þá er
vandinn orðinn mikill. Auðvitað
vitum við ekki um alla, sem
þannig er ástatt fyrir; margt
fólk er orðið svo niðurbrotið, að
það kemur ekki til okkar eftir
hjálp. Við neitum einfaldlega að
horfa upp á ungt fólk í blóma
lifsins niðurbrotið af örvænt-
ingu.“
Bjarni Jakobsson nefndi dæmi
um unga konu, tveggja barna
móður, sem hafði komið á hans
Rætt við Aðalheiði
Bjarnfreðsdóttur og
Bjarna Jakobsson
um hugmynd þeirra
um afkomutrygg-
ingu, áhugaleysi
verkalýðshreyf-
ingarinnar á kjara-
bótum hinna lægst
launuðu og „fátækt
á íslandi“
fund. „í meðlag og mæðralaun
fær hún 3.420 krónur á mánuði.
Hún getur ekki unnið nema hálf-
an daginn vegna barnanna og
fyrir það fær hún sex þúsund
krónur. Mánaðarlaun hennar
eru 9.424 krónur. En það dugar
ekki til að borga fyrir börnin á
dagheimili eða í dagvistun, hvað
þá að hún eigi eitthvað afgangs
til að lifa fyrir. Þetta er aðeins
eitt dæmi,“ sagði Bjarni, „en ég
þykist vita að þetta er víðar
svona. Þetta fólk leitar ekki eftir
hjálp samfélagsins fyrr en neyð-
in er algjör."
Aðalheiður: „Þetta fólk flæk-
ist um á leigumarkaði og leiga er
mjög misjafnlega há, eins og við
vitum. Það kom kona til mín,
sem hefur 11 þúsund króna mán-
aðarlaun. Hún borgar átta þús-
und krónur á mánuði í leigu og
þurfti að borga þrjá mánuði
fyrirfram. Maðurinn hennar er
atvinnulaus."
Bjarni: „Þessi kona, sem ég
talaði um, átti reyndar litla íbúð.
En þegar hún talaði við mig í
desember sagöist hún ekki vita
hvernig hún ætlaði að komast í
gegnum jólamánuðinn, hvað þá
janúar, þegar hún þyrfti að fara
að borga fasteignagjöld og ýmsa
fasta reikninga, eins og t.d.
síma, útvarp, rafmagn og hita.
Þetta fólk er margt komið niður
fyrir núll-punktinn.“
Sami söngurinn
Aðalheiður: „Við ræddum við
forsætisráðherra í desember-
mánuði. Hann virtist mjög já-
kvæður og skilningsríkur þannig
að þegar við fórum frá honum
vorum við vongóð um að ef til
vill yrði eitthvað gert fyrir þetta
fólk okkar fyrir jól. En það situr
allt við það sama enn í dag. Og
hluti vandans er einmitt sá, að
áhugi margra í verkalýðshreyf-
ingunni er í algjöru lágmarki,
enda er það svo stór hópur, sem
hefur þokkalegar tekjur, sem
betur fer. Frá því fólki er alltaf
sami söngurinn.
Ég er til að mynda í samn-
inganefnd ASÍ og verð að segja
eins og er, að ég veit eiginlega
ekki um hvað á að tala þar. Það
eru engar ákveðnar línur þar,
formannafundurinn skildi þann-
ig við þetta. Við erum bara að
eyða tímanum, þetta eru engar
eiginlegar samningaviðræður."
— Finnið þið þá hvergi hljóm-
grunn?
„Jú, mikil ósköp," sagði Aðal-
heiður Bjarnfreðsdóttir. „Við
höfum stuðning út um allan bæ
— ég get nefnt Bandalag kvenna
sem dæmi. En það er þörf á að
almenningur láti meira frá sér
heyra. Mér dettur til dæmis í
hug Þjóðkirkjan, sem hefur ver-
ið virk í friðarmálum, hjálpar-
starfsemi út um víða veröld og
svo framvegis. Gæti hún ekki
hjálpað því fólki á íslandi, sem
varla hefur til hnífs og skeiðar?
Ég trúi ekki öðru en að prestar
landsins hafi orðið varir við það
sama og við hjá verkalýðsfélög-
unum. Og ég sting upp á því hér
og nú, að þeir helgi einn sunnu-
dag predikunarefninu: Fátækt á
íslandi."
Sjúkrasjóöirnir og VSÍ
— Þið nefnduð áðan, að þið
hefðuð ekki trú á að samningar
næðust á næstunni þannig að
hinir lægst launuðu fengju ein-
hverja bót sinna mála. Hefur
ekkert gengið eða rekið í samn-
ingum við atvinnurekendur?
„Þú hefur líklega orðið var við
„tilboð“ Vinnuveitendasam-
bandsins," sagði Bjarni Jakobs-
son. „Þeir hafa lagt til, að launa-
tengdu gjöldin verði færð yfir í
launaumslögin, að peningarnir
verði færðir á milli vasa laun-
þega, og það vilja þeir kalla
kjarabætur! Inní þessum gjöld-
um eru til dæmis sjúkra- og
orlofssjóðirnir. Margir sjúkra-
sjóðanna standa þannig, að þeir
geta illa eða ekki staðið við
skuldbindingar sínar. Vinnuveit-
endasambandið hefur komið í
veg fyrir að við fengjum álagn-
ingu frá skattstofunum en sam-
kvæmt lögunum eiga atvinnu-
rekendur að borga 1% af launum
í sjúkrasjóðina. Við fengum síð-
ast þessar greiðslur fyrir árið
1981 — atvinnurekendur hafa
sem sagt ekkert borgað í sjúkra-
sjóðina í tvö ár. Þetta á t.d. við
viðsemjendur Iðju, Framsóknar,
Einingar, Dagsbrúnar, Tré-
smiðafélags Reykjavíkur og
fleiri — ríkið hefur hins vegar
staðið sig vel. Viðsemjendur
Sóknar hafa einnig borgað með
sóma það sem þeim ber. Það er
líka rétt að taka fram, að ein-
staka stórfyrirtæki greiða þetta
sem samtímagreiðslu. Krafan
hlýtur að vera sú, að framlög i
sjúkrasjóðina séu greidd sam-
hliða félagsgjöldum og lífeyris-
sjóðsgreiðslum en ekki ári síðar
eins og nú er, því augljóslega
rýrnar þetta fé, sem er hluti af
launum fólks, mjög í verðbólg-
unni og er að auki vaxtalaust."
Aðalheiður: „Það má vel koma
fram í þessu sambandi, að
lengsti veikindaréttur hjá félög-
um í Sókn er þrír mánuðir eftir
fimm ára starf. Lengri veikindi
verðum við að borga úr sjóðun-
um, sem sýnir hve nauðsynlegir
þeir eru. Það er annars misjafnt
eftir félögum hve lengi fólk held-
ur sinni kauptryggingu í veik-
indum — en almennt er verka-
fólk að sækja réttindi, sem aðrir
hafa fengið fyrir löngu.“
Persónunjósnir
— Mig langar að lokum að
koma að láglaunakönnun Kjara-
rannsóknanefndar. Það hefur
komið fram, að svörun í könnun-
inni hefur verið takmörkuð — og
það hefur jafnvel heyrst talað
um „persónunjósnir" í þessu
sambandi. Hvað veldur því að
ykkar mati, að svörun hefur ekki
verið betri?
„Það er ekki gott að svara
því,“ sagði Aðalheiður, „en ég get
mér þess til, að þegar niðurstöð-
urnar liggja fyrir muni koma í
ljós, að það eru einkum þeir, sem
betur eru borgaðir, sem ekki
hafa svarað. Það verður að segj-
ast eins og er, að við bjuggumst
við miklu betri árangri — enn
hafa ekki borist svör frá nema
um helmingi þeirra, sem fengu
spurningalistana. En vegna þess
að þú minntist á „persónunjósn-
irnar“ þá vil ég undirstrika
rækilega, að það er fjarri lagi.
Fjarri lagi. Skýrslurnar eru all-
ar nafnlausar og númerin liggja
sem trúnaðarmál hjá Kjara-
rannsóknanefnd. Sú stofnun hef-
ur verið að gera sambærilegar
rannsóknir i landinu um langt
árabil og það er enginn munur á
þessari könnun hvað það varðar.
Og mér er spurn: Hvernig á að
sýna fram á lágu launin ef ekki
er hægt að afla upplýsinganna
frá fyrstu hendi?“
„En kjarni málsins er sá,“
sögðu þau Aðalheiður Bjarn-
freðsdóttir og Bjarni Jakobsson í
lok samtalsins, „að við höfum
orðið áþreifanlega vör við að
botnlaus örvænting hefur gripið
um sig á siðustu vikum. Við vilj-
um ekki trúa því, að þjóðfélagið
sé svo illa sett að við getum ekki
leyst vanda þessa fólks."
— Hvað verður um fjölskyld-
ur, sem ekki eiga að borða?
„Við verðum að hugsa um,
hvað við erum að gera þessu
fólki, og hvar það lendir."
- ÓV.