Morgunblaðið - 11.03.1984, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1984
35
Sár fátækt og neyð hleður undir galdratrú landsmanna.
Miðaldastemmning meðal blakkra í S-Afríku:
Galdramenn eru
gefnir eldinum
Sudur-Atrfku. AP.
GALDRATRÚ annars vegar og lög og reglur hins vegar í Suður-Afríku
fara engan veginn saman, annað eins hefur komið á daginn. Dæm>- %
janúar hætti eldingum að Ijósta niður í þorpsbúa Zebedele eftir þvi .a
þorpshöfðinginn, Jan Ledwaba, sagði, eða um leið og þorpsbúar 1 u
lokið við að brenna lifandi 75 ára sérvitring og fertuga konu sem , ir
rækta óvenjulega gróskumikið korn.
„Það varð að einangra þau frá
hinum þorpsbúunum, þau voru
galdrahyski og notuðu krafta
sína til að siga eldingum á fólkið
mitt," sagði höfðinginn í samtali
fyrir skömmu. 21 þorpsbúi situr
nú í varðhaldi hjá sýslumannin-
um á svæðinu, en hann segir að
málið sé erfitt viðfangs. „Rétt-
vísin getur ekki verið viss um að
aðrir þorpsbúar vilji bera vitni
gegn hinum grunuðu. Trúlega
þykir þeim að ekkert rangt hafi
farið fram,“ sagði sýslumaður-
inn, Janseen Van Vuuren. Hann
staðfesti að nokkrir þorpsbúar
hafi orðið fyrir eldingum í des-
ember og einnig að rafmagns-
gangurinn fjaraði út í byrjun
janúar, en hann hlær að útskýr-
ingum þorpsbúa. „Þorpsbúarnir
leituðu til trúarleiðtoga sinna,
þeir köstuðu beinum á sendna
jörð undir gömlu eikartré og
lýstu því síðan yfir að umrætt
fólk væri galdrahyski og látun-
um myndi ekki linna fyrr en það
hefði verið brennt á báli. Fólkið
fjölmennti heim til þeirra, batt
það við tré og lagði eld að. Síðan
klappaði það og fagnaði ákaft er
eldtungurnar léku um vesalings
fólkið. Viku síðar var eins farið
með tvo „galdramenn" í þorpi
ekki langt frá. Sá þriðji var
sýknaður og er það fremur
óvenjulegt," sagði Van Vuuren.
Svertingjarnir eru langt frá
því að vera ánægðir með íhlutun
löggæslumanna hvítra og segja
að þetta varði þá ekkert um.
„Hvað eru hvítir menn að skipta
sér af okkur. Það er landhreins-
un að brenna galdralýðinn," seg-
ir þorpshöfðinginn Ledwaba.
Galdrabrennur eru algengar í
Suður-Afríku, flestar árið 1977,
14 talsins. Að undanförnu hefur
verið meira um brennur en áður,
í desember, janúar og febrúar
voru 12 „galdramenn" brenndir.
Ledwaba bætir við: „Auðvitað
skilja hvítir menn ekkert í
galdramálum. Það er vegna þess
að þeir eru hvítir, en þetta snert-
ir aðeins svarta. Það skiptir ekki
máli hvort skottulæknar okkar
hafi alltaf rétt fyrir sér, eða
bara stundum eða aldrei. Málið
er, að við trúum því að þeir viti
hvað þeir syngi og hafi alltaf
rétt fyrir sér.
Trú svertingja í Suður-Afríku
á galdra og þar með á skottu-
lækna sem frelsandi engla, er af-
ar rík þó ekki liggi neinar tölur
fyrir þar um. Talsmaður félags-
málaráðuneytisins sagði þó
könnun benda til þess að allt að
85 prósent blakkra íbúa í Soweto
hafi leitað ráða skottulækna
einu sinni eða oftar. íbúar Sow-
eto eru 1,5 milljón talsins.
Blakkir leita ráða skottulækna
við ótrúlegustu meinum og at-
burðum. Læknar úr röðum
hvítra, á sjúkrahúsum Jóhann-
esarborgar, segja það grátlega
algengt að harmleikir hljótist af
því hversu seint fólk leitar til
þeirra. Það fari fyrst til skottu-
lækna og leiti ekki til þeirra fyrr
en í óefni sé komið og þá sé það
afar oft allt of seint. „Þegar
minni háttar og hættulausir
kvillar hrjá, geta skottulækn-
arnir staðið sig vei sem hug-
læknar, en ef á heildina er litið
er langt því frá að mælt verði
með þeim,“ sagði hvítur læknir.
Starfsemi skottulækna og
galdrakukl tekur á sig ýmsar
hliðar, ekki bara í Suður-Afríku,
heldur einnig víða í Afríku.
Vinnuveitendur fá skottulækna
til að stilla til friðar í vinnu-
staðaerjum og Páfagarður setti
af svartan erkibiskup í Zambíu á
þeim forsendum að hann bland-
aði skottulækningum saman við
hefðbundna kirkjusiði. Hann
neitaði alfarið að hafa stundað
skottulækningar, en var eigi að
síður látinn víkja fyrir nýjum
manni. Þannig mætti lengi telja.
Kaupmannahöfn
Jónshúsi, 29. fohrúar.
SNEMMA í febrúar var frumflutt
hér í Kaupmannahöfn einleiksverk
fyrir litla trommu eftir Askel
Másson tónskáld, sem hann haföi
sérstaklega samið hér í Jónshúsi
fyrir hinn þekkta slagverksleikara
Gert Mortensen. Fékk verkið hina
lofsamlegustu dóma gagnrýnenda.
Áskell Másson hefur dvaiið und-
anfarna mánuði í fræðimanns-
íbúðinni í Jónshúsi.
Daninn Gert Mortensen hefur
vakið mikla athygli undanfarin
2—3 ár á Norðurlöndunum og
hefur unnið til eftirsóttra tón-
listarverðlauna og leikið með
„Det kongelige Kapel" síðan
1977, en hann er aðeins 25 ára að
aldri. Er hann í skrifum gagn-
rýnenda kallaður „hinn stóri
ungi maður" slagverksleikara,
og sagt er, að hann hafi verið
upphafsmaður að nýju frægðar-
tímabili slagverkstónlistar.
Ástæðuna fyrir því, að Áskell
Másson samdi einleiksverkið,
sem hann nefnir Prim, nú í janú-
ar fyrir Gert Mortensen, má
rekja til þess, er harmónikusnill-
ingurinn Mogens Ellegaard kom
til íslands í fyrra til fyrirlestra-
og tónleikahalds. Tók Ellegaard
með sér eintak af einleiksrödd úr
konsert, sem Áskell hafði samið
fyrir litla trommu og hljómsveit,
og færði hana Bent Lylloff, pró-
fessor við Konunglega danska
tónlistarskólann, til notkunar
fyrir nemendur hans. Hinn efni-
legasti þeirra, Gert Mortensen,
sem síðan er orðinn svo þekktur,
ákvað að leika verkið, er hann
tók við verðlaunum danskra tón-
listargagnrýnenda 1983. Fór
hann þess síðar á leit við Áskel,
að hann semdi einleiksverk fyrir
sama hljóðfæri. Samdi Áskell þá
skyssur að verkinu og lét duga í
bili, en er hann settist að hér í
fræðimannsíbúðinni, vann hann
úr skyssunum og lauk verkinu á
rúmum hálfum mánuði. Og Gert
Mortensen frumflutti verkið á
tónlistarferðalagi sínu viku eftir
að ritun þess lauk.
Voru tónleikaranir haldnir
víða, m.a. í Berwaldhöllinni í
Stokkhólmi, og var þeim tónleik-
um útvarpað beint í sænska út-
varpinu. Rúmum tveimur
klukkustundum síðar var sömu
tónleikum útvarpað í danska út-
varpinu og stutt ágrip kom einn-
ig í sjónvarpi. Hafa tónleikarnir
í heild og ekki sízt Prim Áskels
fengið mjög góða umfjölluní
dagblöðum eins og áður sagði.
T.d. segir í Fyns Amtsavis um
tónleikana í Óðinsvéum, að Ás-
kell Másson hafi dýpkað tján-
ingarmöguleika trommunnar
með sextándapartsnótum, og
hafi það verið stórkostleg byrjun
á dagskrá kvöldsins.
Aðalviðfangsefni Áskels
Mássonar hér í Höfn hefur verið
að vinna að óperu, sem bera mun
nafnið Klakahöllin og byggja á
samnefndri sögu norska rithöf-
undarins Tarjei Vesaas, sem
kom út í íslenzkri þýðingu
Hannesar Péturssonar árið 1965.
Þann 20. mars nk. verða tón-
leikar í Wigmore Hall í London,
þar sem eingöngu verða leikin
verk eftir Áskel, alls 7, en þar í
borg stundaði hann tónlistar-
nám. Munu íslenskir og sænskir
einleikarar leika þar ásamt þeim
ensku, og má nefna Einar Jó-
hannesson, Guðnýju Guðmunds-
dóttur, og Unni Sveinbjarn-
ardóttur og einnig Roger Carls-
son, James Holland, David Jo-
hnson, Judith Hall og Helen
Keen. Ekki er að efa, að hljóm-
ieikararnir verða stór viðburður
og mikilvægur þáttur í lífi
tónskáldsins, en Áskell hyggst
nú helga sig tónsmíðum ein-
göngu. Mörg íslensk fyrirtæki
styrkja konsertinn og er íslenski
sendiherrann í London verndari
hans.
G.LÁsg.
Verk eftir Áskel
Másson frumflutt
STENH0J
pressur
á íslandi í 20 ár.
Lítið inn á sýninguna
hjá okkur um helgina.
Það er heiít á könnunni
og kjörís á boðstólum.
Stenh0j loft- og vökvapressur.
Sýning laugardag og sunnudag kl. 13—17.
G. HINRIKSSON HE
Skúlagötu 32 Sími 91-24033.