Morgunblaðið - 17.03.1984, Side 18

Morgunblaðið - 17.03.1984, Side 18
Jg MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. MARZ 1984 Svipull er sjávarafli — eftir Halldór Hermannsson Eftir því sem næst verður kom- ist þegar annálar og önnur tíð- indaskrif fyrri alda eru skoðuð, hafa með misjafnlega löngum köflum gengið yfir afla- eða afla- leysisár, tímabil allt frá 10 árum og upp í 50 ár og í einstaka tilfell- um lengur. Ekki er þess getið að þessar sveiflur í aflabrögðum hafi verið af mannavöldum. Hins vegar gerist það nú á þess- um alræmdu tímum fjölmiðlunar að tekist hefur að gera sjómenn að sökudólgum minnkandi afla- bragða. Ekkert er talið matur í blöðum, nema hægt sé að sakfella einhvern mannlegan mátt. Ekkert púður er í að bendla náttúruöflin þar við. Á síðasta áratug hafa fisk- verndunarmálin lent út á braut trúarofstækis og múgsefjunar. Þegar svo er komið, getur það tek- ið iangan og erfiðan tíma að ná áttum. Enda þótt útfærsla fiskveiðilög- sögunnar, fyrst í 50 og síðan í 200 mílur, hafi orðið ölium íslending- um gleðiefni, þá verður þó að telja að ofstækisalda fiskverndunar hafi átt upptök sin í þorska- stríðunum. Eftir sigurinn í þorskastríðinu áttum við Islendingar að vera öll- um þjóðum heims fyrirmynd í verndun fisks, svo var a.m.k. á sumum ráðamönnum að heyra. I deilunni um fiskveiðilögsög- una voru fiskifræðingar settir í fremstu víglínu og víst var um það, að til þeirra var óspart vitnað okkur til stuðnings. Upp úr þess- um átökum urðu því fiskifræð- ingar óskabörn þjóðarinnar og vil ég ekki gera lítið úr því. En vei þeim manni sem leyfði sér að ve- fengja skoðanir þeirra. Fjölmiðiar hafa sett fiskifræðingana á siíkan stall, að stjórnmálamönnum hrýs hugur við öðru en að fara í hví- vetna eftir ágiskunum þeirra, að öðrum kosti setja þeir vinsældir sínar í hættu. Fjölmiðiamenn umsitja fiski- fræðinga sem kvikmyndastjörnur væru. Komi góð aflahrota og vel veiðist, þykir það liggja í augum uppi að hún sé af hinu illa og þetta eigi eftir að hefna sín. Sjómenn eru því jafnvel farnir að lita á sig sem hálfgerða saka- menn fullir sektarmeðvitundar, enda fer nú álit og orðstír góðra aflamanna ört minnkandi. Sfldin sem dó Við höfum slæma reynslu, segja friðunarpostular, við veiddum síldina að mestu upp 1965—68. Við höfum vísindin fyrir því. Að vísu var haffræðingur nokkur sem upplýsti að köld tunga sjávar hefði komið upp að íslandsströnd- um á þessum árum. Þessi ummæli hans birtust á prenti fyrir tæpum áratug. Þá upplýsti hann að þessi mikla kalda tunga væri hér enn og e.t.v. væri hún orsök þess að síldin hvarf af miðunum, en enginn get- ur sannað neitt. Fiskifræði er sennilega einhver erfiðasta fræði- grein sem um getur og vandi þeirra manna mikill sem við hana fást. Geta þeir því oft lent í erfiðri afstöðu þegar skýr svör eru af þeim heimtuð, því miður verða þeir að styðjast við ágiskanir að mestu leyti. Fjörutíu og sex tonn af rækju í Isafjarðardjúpi Nú ætla ég að geta um atburða- röð sem ég var þátttakandi í fyrir hálfum öðrum áratug, sem getur kannski betur lýst hvernig eðli eða óeðli þessara mála er. Ég stundaði rækjuveiðar á ísafjarðardjúpi í fjölda ára og þegar saga þessi gerðist var komið að mánaða- mótum febrúar-mars. Mjög góð veiði hafði verið og hugðu menn gott til útmánaða. Þá er það að skipun kemur frá sjávarútvegs- ráðuneyti að veiðum skuli hætt. Beiðni þar að lútandi hafði borist frá Hafrannsóknastofnun. Reikn- ingsdæmið í þeirri stofnun sýndi, að eftir myndu vera 46 tonn alls af rækju í Djúpinu. Þetta kom rækjusjómönnum kindarlega fyrir sjónir, þó ekki sé meira sagt. Nú voru góð ráð dýr, flotinn var bundinn þótt mokveiði væri og það í litlu nót^bleðlana sem þá tíðkuð- ust, um 300 manns sáu fram á at- vinnuleysi næstu tvo mánuði. Við vorum nú fjórir rækjukarl- ar dubbaðir upp, komumst í skip til Reykjavíkur, náðum þar tali af ráðherra og báðum hann þess lengstra orða að breyta þessum reglum og heimila veiðar á ný, þar sem mokveiði hafði verið. Okkur varð fljótlega ljóst, að við hefðum eins getað beðið um viðtal við ráðherrastólinn. Ráðherra kvaðst skilja þetta erindi okkar vel og taldi að öll skynsemi mælti með því að heimila veiðar áfram, en samt kvaðst hann ekki heimila neinar veiðar á ný, nema að við fengjum fyrst leyfi hjá Hafrann- sóknastofnuninni. Við tjáðum honum þá að við værum að koma þaðan og hefðum fengið synjun. Þá kvaðst ráðherra ekkert gera í málinu. Nú bárum við fjórmenningar saman bækur okkar og tókum þá ákvörðun að halda á ný upp í Haf- rannsóknastofnun og reyna til þrautar. Þar vorum við kvabbandi og að mestu á hnjánum linnulaust í þrjá daga, þar til menn urðu það leiðir á okkur og veittu leyfi sitt, sem við færðum svo ráðherra sigri hrósandi. Að viku liðinni, frá því rækju- veiðarnar voru leyfðar á ný, voru þessi 46 tonn af rækju, sem í Djúpinu áttu að vera, samkvæmt útreikningum Hafrannsókna- stofnunarinnar, komin á land og rúmlega það. Mjög góð rækjuveiði hélst svo allt til vors. Ég ætla að geta þess nú, fyrst ég beindi orðum mínum að rækju- veiðum, að bátar í Húnaflóa hafa í fjölda ára verið látnir hætta í mokveiði, þar sem kvóti þeirra er naumt skammtaður. Þar hafa a.m.k. sumir menn orðið að skrá sig atvinnuiausa allt að 2 mánuði á ári. Þetta eru óskiljanlegar ráðstafanir á mjög svo aflasælum slóðum. Einhver auðugustu rækjumið á íslandi eru út af fló- anum. Loðnuævintýrið Miklar deilur eru nú með mönnum sem við sjávarútveg fást vegna kvótaskiptingar á flestöll- um nytjafiskum okkar. Þeir sem fylgjandi eru kvóta, benda á að hagkvæmni og sparnaður í rekstri útgerðarinnar muni aukast veru- lega þegar menn vita nákvæmlega hve mikill afli kemur í hvers hlut. Hafa þeir oft bent á loðnuveiðarn- ar máli sínu til stuðnings. Veiði- mennska hjá fiskimönnum okkar heyrir liðinni tíð. Ekki meira mál að fiska en að moka möl á bíl. Að fáum hvarflar að þær forsendur sem aflakvótinn byggist á séu vafasamar. Aðrir halda því aftur á móti fram, að á sl. vetri, þ.e. 1983, hafi óhemjumagn af ioðnu gengið á hrygningarslóðina, og verið í veið- anlegu ástandi allt fram I apríl austur af Vestmannaeyjum og meira magn gengið fyrir Reykja- nes en á yfirstandandi vertíð sem nú er að ljúka. Á sama tfma urðu togararnir út af Vestfjörðum var- ir við mikla loðnugengd. Öll þessi loðna fékk að deyja drottni sínum og svo voru ófor- skammlegheitin í henni mikil að fáein loðnukvikindi dóu í fjörunni fyrir framan Hafrannsóknastofn- unina. Að sögn fiskifræðinga var lítil sem engin loðna á ferð I fyrra. Hverjum á að trúa? Það er staðreynd sem allir fiski- menn þekkja, að þó mikill fiskur Halldór Hermannsson „Ennþá er svo óendan- lega lítið vitað um físk- gengd og stærðir hinna ýmsu stofna, að menn sem til fískimiðanna við ísland þekkja, eftir ævilanga sjómennsku, verða gjörsamlega klumsa þegar spekingar gefa út sínar hárná- kvæmu mælingar á físk- stofnunum, upp á tonn.“ sé í sjónum, gefur hann sig ekki alltaf til og ekki lóðar heldur á honum, en svo gýs hann upp þess á milli. Eitt skýrasta dæmið um þetta kom fram þegar vetrarsíld- veiðar voru stundaðar austur i Bugtum um miðjan næstsíðasta áratug. Ekki kom þar högg á mæli yfir birtutímann, en þegar dimmdi var svartur mökkurinn á dýptarmælum bátanna og síld frá yfirborði í botn á margra fersjó- mílna svæði. Útilokað má telja, að sá loðnu- kvóti sem úthlutað hefur verið komi til með að veiðast á þessari vertíð. Ef veiðibanns hefði ekki notið við, er líklegt að verulegt magn af loðnu hefði veiðst fyrri hluta sl. hausts, en þá vildi einnig svo til að heimsmarkaðsverð á loðnuafurðum var í hámarki. Á þessum tíma er hlutfall lýsis í loðnunni í hámarki og veður yfir- leitt skaplegri til veiða en í skammdeginu. Þau verðmæti sem þarna hafa farið forgörðum eru ómæld og mikil sú ábyrgð á þeim mönnum sem telja sig það fróða um fiskgengd að þeir geti sagt fyrir um ákveðna tonnatölu af ein- hverri fisktegund í sjónum og það jafnvel með margra mánaða fyrir- vara. Það er hægur vandinn að gefa út einhverjar tölur sem hvorki er hægt að sanna eða af- sanna. Auðugustu fiskimið í heimi Fram til þessa hefur verið trúað að i Norðaustur-Atlantshafi séu einhver auðugustu fiskimið i heimi. Ekki lengur. Samkvæmt fyrirmælum fiskifræðinga okkar er ekki ráðlegt að veiða meir en 200.000 tonn af þorski á þessu ári við ísland og kemur þó mestaliur kynþroskaþorskur úr Norðaust- ur-Átlantshafinu til hrygningar á okkar hefðbundnu vertíðarsvæð- um bæði frá austri og vestri. T.d. eru í hinu litla innhafi, Eystra- salti, veidd milli 330—390.000 tonn af þorski árlega. Allir vita að mestallur sá þorsk- ur sem út klekst við suðurströnd íslands leitar á uppeldisslóðina fyrir norðvestan og norðan land, þar sem hann heldur sig næstu árin. Sumar og haust er sárasjald- an veiddur kynþroska þorskur á þeim slóðum í einhverjum mæli. Undantekning er að vetrarlagi þegar skilyrði í sjónum eru góð að óverulegt magn af þorski hefur hrygnt grunnt út af Norðurlandi. Aldrei friður til að fiska Mesta furða var hve mikill þorskur veiddist fyrir Vestfjörð- um og Norðurlandi á sl. ári, þar sem Hafrannsóknastofnunin læt- ur yfirleitt loka þeim svæðum snarlega sem vel veiðist á. Tími togaranna fer mikið til í leit að fiski og þegar hann loksins finnst, þá eru þeir reknir af slóðinni og fá sjaldan nokkurn frið við veiðarn- ar. Hvernig hafa svo friðunarað- gerðirnar skilað sér? Ekki bendir sú stofnstærð sem nú á að vera eftir í sjónum, að sögn fiskifræð- inga, til að þær hafi haft veruleg áhrif til betri vegar og margir orðnir langeygir eftir einhverjum árangri. Árið 1975 var möskvi í botn- vörpu stækkaður úr 135 mm I 155 mm. Þetta hefur orðið þess vald- andi að engin ýsa fiskast í neinum mæ|i. Ennfremur segja sjómenn að þegar vont sé í sjóinn og skipin hjakka mikið í ölduna þá sfist ótrúlega mikið magn af vel hirð- andi fiski út um þennan stóra möskva. Við eigum að hætta með þennan stóra möskva og fara aft- ur niður I 135 mm, því núgildandi möskvastærð hefur engum árangri skilað. Hinsvegar hefur hún valdið miklu tjóni. Hvaðan kemur vertíðar- fiskurinn? Þá er það spurningin sem á mörgum brennur og fiskifræð- ingar hafa aldrei svarað. Hvaðan kemur kynþroska vertíðarfiskur- inn, göngufiskurinn svokallaði? Varla fer mikið fyrir honum í mælingum fiskifræðinganna, þar sem hann er hvergi að finna hér við land að heitið geti, nema tvo mánuði á ári, mars og apríl, og hvert fer hann að lokinni hrygn- ingu? Sjómenn vita, og vonandi fiski- fræðingar líka, að i venjulegu ár- ferði hefst vertíðarveiðin af krafti út af Suðausturlandi og þaðan gengur þorskurinn vestur á Sel- vogsbanka. Um svipað leyti kemur önnur ganga oft upp að Vestur- landi og gengur suður og austur á áðurnefndan banka. Ef skilyrði eru góð hrygnir þorskur einnig fyrir Vesturlandi. Þennan fisk hafa menn viljað kalla Grænlandsfisk. Sannað er að eitthvað af honum kemur þaðan, en að hve miklu leyti fiskurinn er ættaður frá Grænlandi og þá eink- um Vestur-Grænlandi, veit eng- inn. Svo mikið er víst að lítil sem engin fiskgengd hefur verið við Vestur-Grænland í mðrg ár, vegna sjávarkulda að talið er. Stórþorskur veiðist ekki við Is- landsstrendur, svo um sé talandi, nema á vetrarvertíð. Hvert þorsk- urinn fer þegar hann nær kyn- þroskaaldri vilja menn fá að vita. Fiskgengd og stærð fiskstofnanna Ennþá er svo óendanlega lítið vitað um fiskgengd og stærðir hinna ýmsu stofna, að menn sem til fiskimiðanna við ísland þekkja, eftir ævilanga sjómennsku, verða gjörsamlega klumsa þegar spek- ingar gefa út sínar hárnákvæmu mælingar á fiskstofnunum, upp á tonn. Saga þessara spádóma er ekki löng, en þó dapurleg. Spárnar hafa aldrei ræst og munu ekki um ófyrirsjáanlega framtíð, nema þá fyrir einhverja slembilukku, þar sem forsendurnar fyrir spádóm- unum eru allar meira og minna úr lausu lofti gripnar. Frá ársbyrjun 1978 hefur Haf- rannsóknastofnunin sent frá sér á hverju ári skýrslu um „Ástand nytjastofna á Islandsmiðum og aflahorfur". Við skulum nú athuga nánar hvernig þessir spádómar um þorskinn hafa ræst frá ári til árs og hafa einnig „Svörtu skýrsl- una“ til hliðsjónar: Svarta skýrslan miðar við að ef í versta falli 378 þús. tonn af þorski væru veidd 1975, þá yrði hrygn- ingarstofninn 214 þús. tonn o.s.frv. Menn geta svo dundað sér við að bera þessar spádómstölur við raunveruleikann, því alltaf utan 1975 var aflað ögn meira og samkvæmt þessu væri hrygning- arstofn þorsksins löngu uppurinn. Línuritið skýrir best hrun hrygn- ingarstofns þorsksins sem unnið var eftir hávísindalegum forsend- um á þessum tíma. Ef farið hefði verið eftir fyrirmælum fiskifræð- inga þegar svarta skýrslan var gefin út, vantaði nú nokkurra ára þorskafla inn í efnahagssögu ís- lands. Hrygningarstofn þorsksins Hver raunverulegur hrygn- ingarstofn þorsksins er, veit eng- inn. Við lestur skýrslna Hafrann- sóknastofnunarinnar frá ári til árs eru þeir spádómar hreint rugl sem ekkert samhengi er í. I ársbyrjun 1982 spá fiskifræð- ingar því að ef við héldum okkur við jafnaðar ársafla 400.000 tonrt, myndi hrygningarstofninn vera 650.000 tonn árið 1984. Samkvæmt nýjustu skýrslunni um „Ástand nytjastofna á íslandsmiðum og aflahorfum 1984“ sem er að koma út þessa dagana, þá er hrygn- ingarstofninn á þessu ári 300.000 tonn. Hafrannsóknastofnunin lagði til 1982 að veidd yrðu 450.000 tonn af þorski, sem I reynd varð ekki nema 387.000 tonn. Þó svo fiskifræðingar okkar hefðu náð fundi spákellingar, með kaffibolla í hendi, hefði henni trauðla tekist að vera fjær I spámennskunni frá ári til árs en þeim. Að stofnun sem vill kenna sig við vísindi skuli senda frá sér aðra eins spádóma og Hafrannsóknastofnunin hefur gert á sl. 10 árum, er óskiljanlegt. Eftirfarandi töflur eru teknar úr hinum árlegu skýrslum um „Ástand nytjastofna á íslands- miðum og aflahorfum“. Fyrsta taflan er frá ársbyrjun 1982 og er þar spáð 4 ár fram I tímann um áætlaða stærð hrygningarstofns þorsksins miðað við mismunandi ársafla. í fyrra og í ár spá þeir aðeins 3 ár fram í tímann. Ár „SvarU Áetlaður Afli samkv. Hrygning- Raunveru- skýrslan" hrygningar- tillögum arstofn, ef legur þorsk- Afli sem stofn samkv. Hafró gefnum veitt er afli á !s- befði ger- „Svörtu skýrsl- í byrjun samkv. till. landsmiðum. eytl þorsk- unni.“ hvers árs. Hafró. stofninum Þús. tonn Þús. tonn Þús. tonn Þús. tonn Þús. tonn 1975 378 214 371 1976 329 154 205 348 1977 314 213 250 340 1978 318 141 270 330 1979 213 72 250 200 368 1980 300 296 435 1981 400 275 468 1982 450 570 387 1983 350 560 300 1984 200 300

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.