Morgunblaðið - 18.03.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. MARZ 1984
39
landi." Þetta var skoðun nánasta
samstarfsmanns sem var að láta
af störfum, þegar Helgi Elíasson
átti enn eftir að starfa í þrjá ára-
tugi með íslenskum skólamönnum.
Á þessu tmabili, sem Helgi Elí-
asson var fræðslumálastjóri verða
mikil umsvif í íslenskum skóla-
málum. Það sem hæst ber er fyrst
og fremst uppbyggingin sjálf,
bygging skólahúsa, fyrst fyrir
barnastigið og síðan fyrir gagn-
fræðastigið. Ahrif Helga Elías-
sonar í þessu uppbyggingarstarfi
voru mjög mikil, en þó aldrei
þannig, að menn skynjuðu ein-
hverja embættislega valdbeitingu.
Helgi var fyrst og fremst kennari,
eða öllu heldur hafði til að bera
alla þá bestu eiginleika sem góðan
kennara mega prýða. Það var þess
vegna ekki að undra, þótt hann
væri einstaklega vinsæll og naut
mikils trausts og virðingar í emb-
ætti sínu sem fræðslumálastjóri.
Jakob Kristinsson lýsir eigin-
leikum Helga vel með þessum orð-
um í áðurnefndri grein: „Hann er
alltaf jafn rösklegur, fullur af lífi
og krafti, glaður og reifur og jafn-
lyndur, en getur þó einstöku sinn-
um skipt skapi í svip, ef hann
mætir stakri ósanngirni eða
taumlausri frekju og firrum." Á
öðrum stað segir: „Hann er með
afbrigðum ósérhlífinn og mesta
hamhleypa til allra verka. En þótt
Helgi sé bæði hraðvirkur og mik-
ilvirkur, er hann jafnframt vel-
virkur, og kemur þetta hvarvetna
fram í öllu hans starfi í fræðslu-
málaskrifstofunni."
í grein sem dr. Broddi Jóhann-
esson, fyrrverandi rektor Kenn-
araháskólans, skrifaði um Helga
Elíasson 1963 segir: „Það fylgir
embætti fræðslumálastjórans, að
enginn einn maður hefur haft jafn
umfangsmikil afskipti af skóla-
málum landsins og hann. Helgi
Elíasson hefur haft alsherjar af-
skipti af skólamálum landsins
fram yfir aðra núlifandi íslend-
inga."
Helgi var mjög vakandi um allt
sem varðaði uppeldis- og skóla-
mál. Hann stóð í stöðugu sam-
bandi við skólamenn erlendis, sér-
staklega á Norðurlöndum, í Bret-
landi, Þýskalandi og Bandaríkjun-
um. í ferðum sínum erlendis var
hann ætíð vakandi um allt sem
nýta mátti í íslensku skólastarfi.
Helgi skrifaði mikið um íslensk
skólamál. Þar á meðal samdi hann
kynningarþætti á ensku og dönsku
og kynnti með því skólakerfi
okkar á erlendum vettvangi.
Helgi var einstaklega glöggur
um allt er varðaði fræðslulög og
reglugerðir um skólamál. Um
þennan hæfileika Helga segir Jak-
ob Kristinsson í fyrrnefndri grein:
„Það er líklegt að enginn ólög-
lærður maður standi honum á
sporði um þekkingu á skólalöggjöf
landsins. Er hann svo næmur og
stálminnugur á hið helsta í löggjöf
þessari, að furðu sætir, og er það
honum tiltækt, hvenær sem á þarf
að halda.“
Lagasmíð
Eins og áður er að vikið, hafði
Helgi Elíasson mikil áhrif á allt
skólastarf í landinu og stefnumót-
un allt það tímabil sem Fræðslu-
málaskrifstofan starfaði. Árið
1943 skipaði Einar Arnórsson
menntamálaráðherra sérstaka
nefnd, sem gekk undir nafninu
Milliþinganefnd í skólamálum.
Verkefni nefndarinnar var lýst á
eftirfarandi hátt í bréfi ráðherra
til nefndarmanna 30. júní 1943:
„... að rannsaka kennslu- og upp-
eldismál þjóðarinnar og gera til-
lögur um skipan þeirra, þar sem
stefnt sé að því að gera skólana
sem hagfelldasta, samræmar
skólakerfið, ákveða betur en nú er
starfssvið hinna ýmsu skóla og
sambandið þeirra á milli."
Helgi tók sæti í þessari nefnd
eflir að hann tók við embætti
fræðslumálastjóra 1944. Afrakst-
ur þessara nefndarstarfa birtist
síðan í frumvörpum, sem urðu að
lögum 1946 og ’47. Þetta er meiri-
háttar lagabálkur: um skólakerfi
og fræðsluskyldu, um fræðslu
barna, um gagnfræðanám, um
menntaskóla, um menntun kenn-
ara, um æfinga- og tilraunaskóla
og um húsmæðrafræðslu.
Hér er ekki rúm til að ræða um
inntak og áhrif þeirrar skóla-
stefnu sem hér var mörkuð, né
heldur um framkvæmd hennar. I
raun var hér um að ræða þróun,
svipaða þeirri er var með ná-
grannaþjóðum okkar. Þjóðfé-
lagsbreytingar voru örar, sérstak-
lega eftir 1960, og hafði það áhrif
á viðhorf manna til menntunar og
þess hlutverks sem skólinn átti að
sinna.
Árið 1958 skipaði Gylfi Þ. Gísla-
son menntamálaráðherra nefnd
„til þess að athuga núgildandi
fræðslukerfi og framkvæmd þess
og gera tillögur um breytingar á
framkvæmd núgildandi laga eða á
lagasetningunni sjálfri," eins og
segir í skýrslu frá Skóiamála-
nefndinni 1958, eins og hún var
nefnd. Helgi Elíasson átti sæti í
þessari nefnd, sem lagði af mörk-
um mjög athyglisverðar hug-
myndir um uppeldisstefnu og
skólakerfi. Árið 1969 skipaði Gylfi
aðra nefnd til þess að endurskoða
lögin um skólakerfi, fræðslu-
skyldu og um fræðslu barna um
gagnfræðanám. Helgi Elíasson
tók virkan þátt í störfum þessarar
nefndar, og 1971 voru lögð fram á
alþingi tvö frumvörp: frumvarp
um skólakerfi og frumvarp um
grunnskóla. Frumvörpin náðu
ekki afgreiðslu, en 1972 skipaði
Magnús Torfi ólafsson mennta-
málaráðherra nýja nefnd sem
skilaði frumvörpum, sem fengu
endanlega afgreiðslu 1974.
Breytingin á
stjórnkerfi skóla
Eins og áður er getið, var gerð
breyting á stjórnkerfi skólamála
með lögum um ráðstafanir til
lækkunar ríkisútgjalda árið 1968.
Þessum lögum var síðan fylgt eftir
með auglýsingu um skipulag
menntamálaráðuneytisins. I lög-
unum segir, að Fræðslumálaskrif-
stofan skuli gerð að deild í
menntamálaráðuneytinu. Það sem
gerðist í raun var, að Fræðslu-
málaskrifstofan var lögð niður.
Eftir að þessar breytingar höfðu
komið til framkvæmda starfaði
fræðslumálastjóri áfram þar til
hann lét af störfum árið 1973. Frá
þeim tíma tók við nýtt stjórnkerfi
þar sem hin raunverulega fram-
kvæmdastjórn skólamála færist í
hendur ráðuneytisstjórans í
menntamálaráðuneytinu. Hvað
sem síðar kann að verða sagt um
þá breytingu er ljóst, að Fræðslu-
málaskrifstofan gegndi mjög
áhrifamiklu hlutverki á sínum
tíma og það ekki síst fyrir þá sök
að þar völdust til starfa miklir
mannkostamenn, sem gjörþekktu
kennarastarfið og höfðu glöggan
skilning á uppeldis- og skólamál-
um.
Innilegt þakklœti til allra sem yliiddu miy á einn e<\t
annan hátt á 75 ára afmæli mínu 22. febrúar.
Gud blessi ykkur öll.
Finnur Bjarnason.
Tungu-
málanámskeið
erlendis
Tækifæri til ad læra 5 tungumál í 8 löndum í 40
borgum. Dveljist í landinu og kynnist landi og
þjóö, nýjum siðum, venjum, viöhorfum og menn-
ingu.
Lærið að hlusta, lesa, skrifa og tala málið.
Byrjandi eöa lengra kominn, hvort sem er tal-
mál, viöskiptamál eða fagmál.
Læriö ensku í
Frönskuí
Itölsku í
Þýzku í
Spönsku í
London, Cambridge, Bournemouth, Torquay,
Bríghton, Oxford, Edinburgh, Dublin.
New York, Boston, Philadelfia eöa 20 öörum
borgum Bandaríkjanna.
Paris, Amboise, Neucatel og Lausanne.
Flórenz.
Köln eöa ZOrich.
Madrid, Barcelona og Malaga.
Námskeið:
Comprehensive Intensive Course:
3 mánuöir (6, 9 eöa fleiri) 30 kennslustundir á viku.
Compact Intensive Course:
4 vikur (geta verið 2, 3) eöa fleiri, 30 kennslustundir á viku.
Nám og frí:
20—24 kennslustundir á viku
15 kennslustundir á viku í 1—3 mánuöi
Sérnámskeiö æltuö tungumálakennurum
Sérhönnuð námskeið fyrir hópa á vegum fyrirtækja
Sérhönnuö námskeiö fyrir forstjóra fyrirtækja
Dvalist ýmist á einkaheimilum, heimavistum eöa hótelum.