Morgunblaðið - 05.04.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 1984
Úr röragerðinni.
Gunnar Svavarsson, nýráðinn forstjóri, Hannes Baldvinsson, stjórnar-
formaður, og Magnús Gústafsson, fráfarandi forstjóri.
Netahnýtingarsalurinn á Bfldshöfða. MorKunbia«M/ói.K.M.
og sparað orku. Reynt er að hafa
náið samstarf við sjómenn og út-
gerðarmenn og hinn stóri heima-
markaður í trollunum hefur verið
undirstaða mögulegs útflutnings,
sem fer sívaxandi.
Ein lítil röravél mett-
ar heimamarkaðinn
Plaströraframleiðsla hófst hjá
Hampiðjunni árið 1977, en hráefni
og markaðsuppbyggingin er nán-
ast sú sama og í veiðarfærafram-
leiðslunni. Hér er um að ræða
framleiðslu rafmagnsröra, niður-
fallsröra og grannra skolpröra.
Ein lítil vélarsamstæða hefur
nægft til að metta innlenda mark-
aðinn, en í niðurfallsrörunum og
skolprörunum er samkeppnin
mest við steinrörin. Vonast for-
ráðamenn Hampiðjunnar eftir því
að plastið nái þarna yfirhöndinni
eins og víðast hvar annars staðar í
heiminum.
Rannsóknir, þróun
og samvinna
Framtíðarsýn Hampiðjunnar
byggist á rannsóknum, þróun og
samvinnu við sjómenn og útgerð-
armenn auk fræðslu um meðferð
veiðarfæra. Fyrirtækið hefur sína
eigin rannsóknarstofu og starfa
þar tveir menn við rannsóknir á
slitþoli, núningsþoli, dýptarþoli og
flotþoli framleiðslunnar svo
eitthvað sé nefnt auk daglegs eft-
irlits með framleiðslunni, sem
einnig fer fram í vélasölunum.
Rannsóknir á hæfni veiðarfæra og
fræðsla í því sambandi er mikil-
vægur þáttur starfseminnar og
hefur meðal annars veiðarfæra-
tankur í Hirtshals í Danmörku
verið leigður til þeirra. Þangað
hafa verið farnar hópferðir og
gert hefur verið myndband um
hæfni líkans af íslenzkum trollum
miðað við hinar ýmsu breytur.
Hefur myndbandinu meðal annars
verið dreift í meirihluta íslenzku
togaranna. í framtíðinni er fyrir-
hugað að byggja veiðarfæratank í
nýbyggingu Hampiðjunnar á
Bíldshöfða, en það er dýrt og hin
erfiða staða sjávarútvegsins er
þessum hugmyndum nokkur
þrándur í götu. Þá verður hæfni
ýmissa veiðarfæra í sjó miðað við
mismunandi breytur könnuð í
samvinnu við Hafrannsóknastofn-
un á næstunni. Við það verða not-
aðar neðansjávarmyndavélar í
eigu Guðmundar Sveinssonar,
netagerðarmeistara á ísafirði. Á
síðasta ári voru þrír menn um
borð í vertíðarbátum til að fylgj-
ast með notkun neta og var það
meðal annars í tengslum við til-
raunir Hampiðjunnar til fram-
leiðslu þorskaneta, sem enn
standa yfir. Fyrir nokkru var
hegðun mismunandi gerðar af línu
könnuð með neðansjávarmynda-
töku og er frekari könnun af því
tagi fyrirhuguð.
Það er því augljóst að forráða-
menn Hampiðjunnar líta ekki að-
eins um öxl á hálfrar aldar afmæl-
inu, þó það sé sérhverjum nauð-
synlegt, sem á tímamótum stend-
ur. Tímamót Hampiðjunnar mið-
ast hins vegar ekki einungis við
merkisafmæli starfseminnar, þau
eru framtíðin. Þróun veiðarfæra,
sem skili sem beztum árangri og
séu jafnframt orkusparandi. í
samkeppni innan veiðarfæraiðn-
aðarins dugir hefðbundin fram-
leiðsla ekki nema miðlungi, sífelld
endurnýjun og vöruþróun verður
að eiga sér stað, ætli viðkomandi
fyrirtæki sér að vera í fararbroddi
og halda velli.
HG
Hannes Pálsson: Punktar úr sögu Hampiðjunnar:
„Islenzkur veiðarfæraiðnaður al-
gjör hornreka í atvinnulífinu44
Framtíð Hampiðjunnar var í
áhKttusamri óvissu þegar byltingin í
notkun veiðarfæra varð árið 1964.
Þá var Hampiðjan eina uppistand-
andi veiðarfæraverksmiðjan á land-
inu og leituðu forráðamenn hennar
leiðréttingar hjá stjórnvöldum á
samkeppnisaðstöðu sinni. Hannes
Pálsson, stjórnarformaður Hampiðj-
unnar, hefur tekið saman nokkra
punkta um þennan þátt sögunnar og
fer hluti þeirra hér á eftir:
Áður en ég sný mér að þessum
mikilvægu tímamótum langar mig
að fara nokkrum orðum um að-
dragandann að stofnun fyrirtæk-
isins.
í kreppunni miklu eftir 1930 var
hér almennt atvinnuleysi. Þegar
við komum á togurunum úr veiði-
ferðum til landsins biðu að jafnaði
tugir manna á hafnarbakkanum í
von um að fá vinnu við uppskipun
á fiskinum. Nokkrir fengu vinnu
en meirihlutinn var eftir sem áður
atvinnulaus.
Var þá að ráði nokkurra starf-
andi yfirmanna á togurunum að
Guðmundur S. Guðmundsson, vél-
stjóri í Héðni, kannaði möguleika
á því að hefja hér framleiðslu á
veiðarfærum togaraflotans.
Erfiðlega gekk að fá hlutafé, þar
sem ekki þótti hagnaðarvon í því
að leggja fé í ótollverndaðan veið-
arfæraiðnað en þetta endaði þó
þannig að 13 menn, flestir yfir-
menn á skipum, lögðu fram nægi-
legt hlutafé svo Hampiðjan hf. var
stofnuð þann 5. apríl 1934. Nú er
hlutafé Hampiðjunnar, ef tillaga
stjórnarinnar um jöfnunarhluta-
bréf verður samþykkt, 36 milljónir
króna og fjöldi hluthafa nú 126.
En hverfum fram til sjöunda
áratugarins.
„Á árunum 1964—1965 urðu
snögglega þau umskipti í veiðar-
færanotkun togaranna, að horfið
var frá því að nota net úr hampi,
en í stað þess komu net úr gervi-
efnum, fyrst og fremst úr plasti.
Fyrirtækið var alls óviðbúið þess-
ari ákomu, enda fyrirsjáanlegt að
vélar félagsins voru að verða úr-
eltar. Á sama tíma var verið að
stækka möskva í botnvörpunetum,
sem gerði vörubirgðir úr þeim net-
um ólöglegar og óseljanlegar. Hins
vegar var breytingin yfir í gervi-
efni ekki eins ör í fiskilínum og
köðlum, en 1973 var svo komið að
90% af framleiðslunni var úr
gerviefnum.
Þessi bylting í notkun veiðar-
færa árið 1964 gerði það óhjá-
kvæmilegt að taka ákvörðun um
það hvort fara skyldi að dæmi
annarra veiðarfæragerða og hætta
starfseminni, eða að reyna að
endurnýja mikinn hluta vélakosts-
ins m.a. með kaupum á vélum til
frumvinnslu á gerviefnum úr
plastkornum.
Þar sem hér var um síðustu
veiðarfæraverksmiðjuna að ræða
var stjórnvöldum, enn einu sinni,
gert viðvart um óviðunandi
starfsskilyrði þessa iðnaðar. Jó-
hann Hafstein, þáverandi iðnað-
arráðherra, vildi láta athuga
ástæðu fyrir hruni veiðarfæra-
verksmiðjanna og skipaði nefnd
16. september 1964 til athugunar á
vandamálum veiðarfæraiðnaðar-
ins.
, Að starfsemi veiðarfæraiðnaðar
hafi verið mismunað öðrum frem-
ur er margsannað. Liggja fyrir um
það mörg gögn, ásamt ítarlegri
greinargerð áðurnefndrar stjórn-
skipaðrar nefndar, sem kannaði
starfsskilyrði þessa iðnaðar hér og
erlendis. Nefndin lagði mikla
vinnu í störf sín og skilaði rök-
fastri greinargerð í september
1965. Þar segir meðal annars:
Nefndin getur ekki séð að þau
sjónarmið sem hafa ráðið stefn-
unni gagnvart veiðarfæraiðnaði
hafi átt við rök að styðjast. Þvert
á móti hafi þau beinlínis brotið í
bága við þjóðarhag.
I skýrslunni er rakin saga veið-
arfæraiðnaðarins síðustu áratugi,
mikilvægi hans á ófriðarárunum
og gefin skýring á hnignun hans
og hvers vegna verksmiðjurnar
hafa hætt störfum. Eftir að hafa
borið starfsskilyrði veiðarfæra-
iðnaðarins saman við annan iðnað
og hliðstæðan erlendan iðnað,
kemst nefndin að þeirri niður-
stöðu „að það gildi einu hvert litið
er til samanburðar, íslenskur veið-
arfæraiðnaður er og hefur verið
algjör hornreka í atvinnulífi þjóð-
arinnar.“
Sameiginlegt álit nefndarinnar
var að eðlilegt sé, að veiðarfæra-
iðnaður njóti sömu kjara og sjáv-
arútvegur, hvað gengi krónunnar
snertir. Þetta þýðir í framkvæmd,
að sérhver hækkun innlends fram-
leiðslukostnaðar, sem sjávarút-
veginum er bætt í einu eða öðru
formi, verði einnig látin ná til
veiðarfæraiðnaðar. Nefndin gerir
ákveðnar tillögur til að leiðrétta
áralangt misrétti.
Skýrsla nefndarinnar, ásamt
tillögum til úrbóta, fór fyrir Al-
þingi, en þar var ekki meirihluta-
fylgi til að una veiðarfæraiðnaði
jafnrétti. Umrætt misrétti var bú-
ið að útrýma öllum veiðarfæra-
verksmiðjum á (slandi nema einni
þegar gengið var í EFTA, Frí-
verslunarbandalag Evrópu. Þessi
eina sem eftir var, Hampiðjan,
stóð í því að endurnýja allt véla-
kerfi sitt vegna breytinga á fram-
leiðsluvörum frá hampi í gervi-
efni. Framtíð Hampiðjunnar var í
áhættusamri óvissu. Þrátt fyrir
framangreindar staðreyndir var
gengið í EFTA með Hampiðjuna
varnarlausa og án fyrirgreiðslu á
aðlögunartíma eins og allur annar
iðnaður átti kost á.
Eftir að skýrsla veiðarfæra-
nefndar var birt og meðan umræð-
ur fóru fram um aðild að EFTA
gerðu ráðherrarnir Bjarni Bene-
diktsson og Jóhann Hafstein virð-
ingarverða tilraun til að rétta
nokkuð umtalað misrétti. Þótt
ekki næðist sá árangur sem þeir
lögðu til, naut veiðarfæraiðnaður-
inn á ýmsan hátt fyrirgreiðslu
þeirra t.d. með eflingu Iðnlána-
sjóðs, þar sem aflað var tekna til
að lána til veiðarfæraiðnaðar sér-
staklega, án þess að um styrki
væri að ræða.
Persónulega get ég full.vrt að
einlægur vilji áðurnefndra mikil-
hæfra ráðherra átti sinn þátt í því
að starfsemi Hampiðjunnar var
ekki hætt við breytinguna á fram-
leiðslu úr hampi i gerviefni árin
1964—1965.
Islcnsk stjórnvöld undirrituðu
samning, sem tók gildi 1970, með
ákvæðum um að veiðarfæraiðnaði
skyldi mismunað í tollvernd næstu
10 ár, eða til 1980, en þá átti allri
tollvernd á samkeppnisiðnaði að
vera lokið. Með einu pennastriki
var Hampiðjan aðlöguð EFTA og
sett í 10 ára refsivist hvað toll-
vernd snertir. Samt sem áður var
innganga í EFTA vonarneisti um
það að starfsskilyrði iðnfyrir-
tækja yrðu jafnari á komandi ár-
um.“