Morgunblaðið - 11.04.1984, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 1984
Góðir gaurar og hjartahreinar gálur
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
PjóAk'ikhúsiö.
GÆJAR OG PÍUR.
Söncleikur byggöur á sögu og per-
sónum eftir Damon Runyon.
Tónlist og söngtextar: Frank Loess-
er.
Handrit: Jo Swerling og Abe Burr-
ows.
Þýðing: Flosi Ólafsson.
Hljómsveitarstjóri: Terry Davies.
Æfingastjóri tónlistar: Agnes Löve.
Lýsing: Kristinn Daníelsson.
Búningar: Una Collins.
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson.
Danshöfundur: Kenn Oldfield.
Leikstjórn: Kenn Oldfield og Bene-
dikt Árnason.
Guys and Dolls, söngleikurinn
happasæli, er orðinn meira en þrí-
tugur og alltaf jafn vinsæll. Þetta
sérameríska fyrirbrigði er sprott-
ið úr sagnagerð Damons Runyon,
hannað af þremur kunnáttu-
mönnum: Frank Loesser, Jo
Swerling og Abe Burrows. Efnið
er sótt í undirheima New York-
borgar, en fáum var jafn lagið og
Damon Runyon að lýsa því sem
gerðist þar um slóðir.
Nú er þessi söngleikur kominn á
svið Þjóðleikhússins og kallast
Gæjar og píur í þýðingu Flosa
Ólafssonar. Heimsmenningin hef-
ur semsagt náð til okkár óverð-
ugra. Ætla má að glæsiflokkar ís-
lenskra leikara og dansara sjái nú
draum sinn rætast að fá tækifæri
til að túlka hinn gáskafulla söng-
leik þar sem glæpamenn eru innst
inni góðar sálir og ekkert blóð
flýtur. Veröld glæpa og hryðju-
verka er orðin notaleg og hlý og
mikið er um viðkvæmni og kær-
leiksverk eins og vera ber. Þess er
gætt að allt sé nógu einfalt til þess
að hvert barn geti skilið, en verkið
leynir þó stundum á sér. Vissulega
er stefnt að vins'ældum fyrst og
fremst.
Gæjar og píur hafa að leiðar-
ljósi góðan húmor, margt er skop-
legt í verkinu og stundum meira
en lítið fyndið. Gæjarnir eru kald-
ir kallar og láta sér detta margt í
hug til að lífga upp á tilveruna,
píurnar eru heimskar og hégóm-
legar. Veðmál og hark eru
Bækur
Björn Bjarnason
Kjarnorkuvopn og samskipti risa-
veldanna, eftir Albert Jónsson. Útg.
Öryggismálanefnd, rit 4. 208 bls.
Athyglin sem beinst hefur að
kjarnorkuvopnum undanfarin
misseri hefur meðal annars haft
það í för með sér að orðið „ógnar-
jafnvægi" lýsir í hugum mrgra
versta blettinum á samskitpum
risaveldanna. Af orðinu sjálfu
starfa nú svpið ógn og af orðunum
„svarti dauði". í sumum hópum er
nú nóg að láta orð falla á þann veg
að einhver telji „ógnarjafnvægið"
hafa stuðlað að friði til að sá sem
þá skoðun hefur sé úrskurður and-
stæðingur friðar. Staðreynd er að
„friðarumræðan" hér á landi að
minnsta kosti hefur staðnæmst
við andúðina á kjarnorkuvopnum.
Fyrir þá sök eina ætti að vera
meiri áhugi en ella á nýjasta riti
Öryggismálanefndar: Kjarnorku-
vopn og samskipti risaveldanna
eftir Alberg Jónsson, stjórnmála-
fræðing, sem á sínum tíma tok
saman rit fyrir sömu nefnd um
vígbúnað og friðunarviðleitni á
Indlandshafi.
Þetta fjórða rit Öryggismála-
nefndar fjallar um „ógnarjafn-
vægið", þótt það orð komi ekki
mönnum eins og Natan Detroit og
Skæ Masterson hámark lífsins og
er einskis svifist í þeim efnum að
krækja sér í seðla. Sakleysisleg
lögga að nafni Brannígan er jafn-
an á hælum gæjanna, en þeim
reynist auðvelt að leika á hana.
Hjálpræðisherinn kemur við sögu,
ekki síst hin fagra Sara Brown
sem vegna veðmáls dregst inn í
atburðarásina og ruglar í ríminu
hinn ófyrirleitna Skæ Masterson.
Skemmtistaðurinn Heiti Pottur-
inn með danspíum sínum er eftir-
sóttur af gæjum. Þar er fremst í
flokki pían Adelaide, en milli
hennar og Natans Detroit er
gráthlægilegt ástarsamband.
Eins og gefur að skilja er mikið
um söngva í Gæjum og píum.
Söngtextarnir eru léttir og flestir
skemmtilegir, meira að segja
hnyttnir. Meðal hinna fyndnustu
er Gifstu honum strax í dag en þar
eru birt eftirfarandi heilræði
handa konum:
(Að) gifta sig strax í dag
þó gaurinn sé enn að leik
á honum sé afleitt lag
og allt sé að fara í steik.
Gifta sig strax í dag
hætta að safna sorgum
gifta sig strax í dag
og breyta’ honum á morgun.
Gæjar og píur er fyrst og fremst
sýning, show, og hefur sem slík
tekist með ágætum. Boðskapur er
veigalítill og ólíklegt að sýningin
skilji nokkuð eftir hjá leikhúsgest-
um annað en minningu um vel
heppnað kvöld. Kenn Oldfield og
Benedikt Árnason hafa unnið verk
sitt af mikilli prýði, Oldfield er
einnig höfundur dansanna. Sigur-
jón Jóhannsson sýndi enn á ný yf-
irburði sína í gerð leikmyndar.
Búningar Unu Collins gáfu sýn-
ingunni líf og lit, trúverðugir í
besta lagi. Lýsing Kristins Daní-
elssonar var hluti af gæðum
leikmyndar. Hljómsveitarstjórinn
Terry Davies stjórnaði af miklum
krafti og sinn þátt í flutningi tón-
listar átti Agnes Löve. Það má
vissulega halda áfram upptaln-
ingu nafna lengi því að margir
eiga sinn hlut í sýningunni. Það er
vitanlega öflugt hópstarf og sam-
heldni sem gera sýninguna að því
sem hún er. Hvergi má skeika.
fyrir í því. Eða eins og höfundur
segir í inngangi: „Þetta rit fjallar
um kjarnorkuvopn, einkum afleið-
ingu þeirra í samskiptum risa-
veldanna tveggja, Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna, sem nefnd hefur
verið gagnvirk fæling (mutual
deterrence). í stuttu máli má
segja, að í gagnvirkri fælingu sé
gert ráð fyrir að hvorugur hafi
ástæðu til að ætla að hann geti
gert kjarnorkuárás á hinn án þess
að verða fyrir endurgjaldsárás í
staðinn. Báðir álíti því að kjarn-
orkuátök muni hafa svo hræði-
legar afleiðingar í för með sér
fyrir þá að það þjóni engu póli-
tísku markmiði að hefja þau. Með
öðrum orðum hafi hvorugur
ástæðu tjl að óttast árás frá hin-
um. Hún mundi leiða til endur-
gjaldsárásar með hræðilegum af-
leiðingum en ekki til neins ávinn-
ings. Ákvarðanir og hegðum
beggja ráðast af þessu og sagt er
að gagnvirk fæling sé stöðug".
Höfundur skýrir hugtakið „fæl-
ing“ í fyrsta kafla verksins; í öðr-
um kafla lýsir hann kjarnorku-
vopnunum; í hinum þriðja er
greint frá kjarnorkuherstyrk risa-
veldanna; fjórði kafli heitir: Gagn-
virk fæling risaveldanna og for-
sendur hennar: Sögulegt yfirlit;
fimmti kaflinn snyst um gagn-
virka fælingu um þessar mundir
Þótt bera mætti fram aðfinnslur
eru þær svo smávægilegar að rétt-
ast er að láta þær liggja milli
hluta. Á sýningunni voru mjög fá-
ir hnökrar. Þeir sem ég kom auga
á flokkast aðeins undir smá frum-
sýningarskjálfta.
Sigríður Þorvaldsdóttir túlkaði
Adelaide með glæsibrag og smit-
andi fjöri. Hún var stjarna kvölds-
ins.
og í iokin dregur höfundur saman
niðurstöðu. Þá er í ritinu skrá yfir
hugtök, heiti og skammstafanir,
þar sem lýst er hvað felst í helstu
hugtökum sen notuð eru í umræð-
um um þessi mál og þau þýdd af
ensku á íslensku. Skrá yfir heim-
ildir og tilvísanir er ítarleg og í
lok ritsins er útdráttur á ensku.
Það er síður en svo einfalt verk
að taka saman slíkt rit á íslensku.
I fyrsta lagi er erfitt að glíma við
útlistanir á öllu því sem vígbúnað
varðar á íslensku. Hugtök sem
hafa áunnið sér ákveðinn sess í
tungum annarra þjóða eru ný-
smíði í okkar máli og má þar fyrst
nefna í þessu samhengi orðið „fæl-
ing“ sem á ensku er „deterrence"
og „avskrekking" á norsku svo að
dæmi séu tekin.
Varnarstefna Atlantshafs-
bandalagsins byggist á fælingu,
sem sé á því í stuttu máli, að varn-
armáttur bandalagsþjóðanna sé
svo öflugur að hann fæli hugsan-
legan árásaraðila frá hættulegum
áformum sínum. Þessi hugmynd
er síður en svo ný af nálinni eða
einhver sérstök uppfinning sam-
tímans. í 21. versi 11. kapítula
Lúkasarguðspjalls sem lagt er út
af á föstu segir svo: „Þegar sterk-
ur maður, alvopnaður, varðveitir
hús sitt, þá er allt í friði, sem
hann á; en komi sá, sem sterkari
er en hann, og sigri hann, tekur
Bessi Bjarnason var Natan
Detroit. Bessi gerði persónu
Detroits einkar hugþekka eins og
honum er lagið, sýndi okkur
klaufalegt góðmenni á villigötum.
Næslí Næslí Johnson var einnig
góðmennskan holdi klædd í inni-
legri túikun Flosa Ólafssonar. Ef
nota má slitið orðalag þá var Flosi
í essinu sínu í þessu hlutverki.
Egill Ólafsson var hinn skugga-
legi Skæ Masterson sem öllum
Albert Jónsson
hann öll hertýgi hans, er hann
treysti á, og skiftir herfanginu frá
honum." Albert Jónsson ræðir það
ekki í ritgerð sinni hvort kjarn-
orkuvopnin hafi gert það siðferð-
ilega (guðfræðilega?) rangt að bú-
ast þannig til varnar að enginn
þori að ráðast á mann, en hann
lýsir því hins vegar af nákvæmni
hvernig kjarnorkuvopnin gegna
stendur stuggur af og lætur engan
plata sig. Egill var eins og fæddur
í þetta hlutverk og gerði því eftir-
minnileg skil.
Sara Brown hjálpræðishermað-
ur var leikin af Ragnheiði Stein-
dórsdóttur. Leikur Ragnheiðar
sýndi okkur hve vaxandi hún er.
Hinu vandasama hlutverki skilaði
hún á mannlegan hátt.
Mannleg var einnig túlkun Árna
Tryggvasonar á Arvide Abern-
athy, hjálpræðishermanninum
góða, sem er eins konar organisti
verksins, skilur hið breyska öllum
betur.
Stóri Júlíus, glæpon frá Chic-
ago, var leikinn af Erlingi Gísla-
syni. Þessi persóna skýtur
mönnum skelk í bringu þótt hann
sé í fríi frá glæpaverkum og að-
eins sólginn í hark. Júlíus varð
stundum senuþjófur í höndum
Erlings.
Meðal hlutverka sem nutu góðs
leiks og ástæða er til að minna á
voru Benni Southstreet Sigurðar
Sigurjónssonar, Rusty Charley
Guðmundar Ólafssonar, Harry
hross Randvers Þorlákssonar
(kátleg og sterk túlkun) og Þjónn
á Café Cubana sem Andri Örn
Clausen lék.
Meðal dansara sem dönsuðu
með afbrigðum vel voru Guð-
munda Jóhannesdóttir, Helga
Bernhard, Ásdís Magnúsdóttir,
Birgitta Heide og Orn Guð-
mundsson, en hann naut sín einn-
ig vel í tveim hlutverkum: Skran-
Simma og Byttu.
Auk hinna þjálfuðu dansara
sýndu nokkrir leikarar að þeir
geta líka dansað.
Gæjar og píur er dæmigert
leiksviðsverk, sýning, eins og fyrr
var sagt. Textinn verður varla
kallaður mjög bókmenntalegur.
Að minnsta kosti ekkert í líkingu
við Shakespeare. En það sem ein-
kennir hann er leikur að orðum
þar sem slangur kemur mjög við
sögu. Málið verður að vera í þeim
kæruleysislega anda sem lýsir
gæjum og píum eða gaurum og
gálum. Ekki vil ég fullyrða að þýð-
ing Flosa Ólafssonar standist
samjöfnuð við frumtexta, en þýð-
ing hans ber hugkvæmni vitni og
oft skemmtilegum lausnum á þýð-
ingarvanda.
fælingarhlutverki hjá risaveldun-
um báðum.
Friðurinn hefur löngum stuðst
við spjótsodda og nú styðst hann
við kjarnorkuodda í okkar heims-
hluta að minnsta kosti. Þeirri
staðreynd verður ekki breytt á
svipstundu. í lokaorðum segir Al-
bert Jónsson:
„Um endalausa viðleitni er að
ræða í þá átt að draga úr eigin
óvissu og auka óvissu andstæð-
ingsins: Þetta sést m.a. af því að
vígbúnaðarkapphlaupið hættir
ekki og virðist ekki eiga sér neinn
endapunkt. Hlaupararnir koma
aldrei í mark. Óvissunni verður
aðeins eytt á tvennan hátt. Ann-
ars vegar með róttækum breyting-
um á pólitískum samskiptum
austurs og vesturs. Hins vegar
með styrjöld."
Undir þessi orð má taka en þó
með þeim fyrirvara að á milli rót-
tækra breytinga á pólitíska kerf-
inu og styrjaldar er til leið sem
byggist á sameiginlegri stjórn á
vígbúnaði. I því skyni er efnt til
afvopnunarviðræðna eða við-
ræðna um takmörkun vígbúnaðar.
Sú viðleitni hefur því miður ekki
borið tilætlaðan árangur. í des-
ember 1979 ákváðu aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins til dæm-
is að því aðeins yrðu nýjar banda-
rískar eldflaugar með kjarna-
oddum fluttar til fimm Vestur-
-Evrópuríkja fyrir árslok 1983, að
Sovétmenn neituðu að fjarlægja
SS-20 kjarnorkueldflaugarnar
sem ógna Vestur-Evrópu. Viðræð-
ur stóðu yfir með hléum í tvö ár,
en án árangurs og Sovétmenn
gengu frá samningaborðinu undir
Gagnvirk fæling