Morgunblaðið - 11.04.1984, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 1984
71
Nýja útvarpshúsið rís af grunni.
Sjónvarpið og framtíðin
— eftir Hrafn
Gunnlaugsson
Dagana 1. til 2. apríl var haldin
í Stokkhólmi samnorræn ráð-
stefna sem bar yfirskriftina
Framtiden över oss! Með þessari
yfirskrift er „bæði vísað til gervi-
tungla sem munu svífa yfir höfð-
um okkar og dreifa sjónvarpsefni
frá einu landi til annars, auk þess
sem yfirskriftin vísar til þess, að
háþróuð fjarskiptatækni mun
hafa meiri áhrif á líf okkar en áð-
ur“, svo vitnað sé, eftir minni, til
orða Ragnhildar Helgadóttur
menntamálaráðherra, i setn-
ingarræðu ráðstefnunnar. Ragn-
hildur gerði grein fyrir þróun
sjónvarpssamvinnu Norðurland-
anna á liðnum árum og hugmynd-
um sem komið hafa upp í þvf sam-
bandi m.a. Nordsatt. En eins og
oft áður hefur tæknin verið á und-
an pólitískum ákvörðunum. Gervi-
tungl frá öðrum löndum eru þegar
byrjuð að dreifa efni yfir Norður-
lönd auk þess sem nú stefnir allt í
þá átt að ríkiseinokun fjölmiðl-
anna sé liðin tíð i öllum þessum
löndum. Spurninguna um norræna
samvinnu á sviði sjónvarps og út-
varps verður nú að skoða í nýju
ljósi.
Ragnhildur benti á að mikill
meirihluti íslendinga væri því
hlynntur að útvarp og sjónvarp
yrði gefið frjálst og nú lægi fyrir
Alþingi frumvarp að nýjum út-
varpslögum sem væri skref f þessa
„Og þá er bara eftir að
svara einni spurningu.
Hvers vegna erum við
íslendingar að byggja
risavaxið ríkisútvarps-
hús á sama tíma og
ríkiseinokun er að
hverfa?“
átt. í rauninni væri hér um að
ræða breytingu sem færði stjórn
og rekstur þessara fjölmiðla nær
þeirri hugsun sem liggur til
grundvallar lögum um tjáningar-
og ritfrelsi.
Þessi afdráttarlausa afstaða
menntamálaráðherra gladdi und-
irritaðan svo sannarlega, þvi af-
staða íslenskra ráðamanna til
þessara mála hefur þvi miður ein-
kennst af afturhaldssemi og heim-
óttarskap fram til þessa. Frum-
varpið að nýjum útvarpslögum er
spor i rétta átt, þótt óskandi væri
að það gengi enn lengra. Flestir
þeir sem vinna við kvikmyndagerð
og aðra þætti fjölmiðlunar binda
miklar vonir við þetta frumvarp.
Það verður fróðlegt að fylgjast
með afstöðu einstakra þingmanna
og flokka til þess. Afstaðan til
frumvarpsins mun segja okkur
meira um hversu nálægt raun-
veruleika nútfmans þingmenn og
flokkar eru en flest önnur mál sem
komið hafa upp á seinni árum.
Afturhaldið mun leggjast gegn
auknu frelsi eins og alltaf áður,
það er auðvitað viðbúið. En þá
mun afturhaldið líka opinbera sig
skýrar en áður.
Meðál ræðumanna á ráðstefn-
unni var prófessor Hans Peter
Clausen frá Danmörku. í ljósi þess
sem hann sagði, er ljóst, að ríkis-
einokun útvarps og sjónvarps er
senn liðin tið, hvort sem mönnum
líkar betur eða verr. Ný tækni hef-
ur sprengt einokunina innan frá.
Spurningin er ekki hvort útvarp
og sjónvarp verða,frjáls í framtíð-
inni, heldur hvernig þau verða
frjáls, og innan hvaða ramma þau
eiga að starfa. Clausen dró i efa
þann hræðsluáróður sem rekinn
hefur verið gegn „massakultur"
sem gæti leitt af hinni nýju tækni.
Sömu hugmyndir hefðu verið uppi
svo oft áður þegar tæknin hefði
tekið skref fram á við. Aukið upp-
lýsingastreymi getur ekki verið af
hinu illa, nema fyrir þá sem óttast
að almenningur gerist of upplýst-
ur. Sú hugsun að stjórnskipaðar
nefndir eigi að hafa vit fyrir fólki
er á undanhaldi, en samt verður
að stýra þróuninni, eigi menning
hinna ýmsu landa að lifa I fram-
tíðinni. Hvernig ætlum við að
bregðast við nýrri tækni — það er
spurningin.
Athyglisverðasta erindi ráð-
stefnunnar flutti ritstjóri Dagens
Nyheter, Arne Ruth. Hann benti á
að stærsti vandi sjónvarpsins í
dag væri „kreativitetskris" þ.e. að
sköpunargáfa og listrænt hug-
Ragnhildur Helgadóttir
myndaflug næði ekki að blómstra
innan veggja ríkisrekinna stofn-
ana. Ástæðan væri einfaldlega sú
að umbúðirnar væru stöðugt að
stækka á meðan innihaldið
skryppi saman; þ.e. að föstum
starfsmönnum fjölgaði stöðugt,
byggt væri stærri hús og full-
komnari flóknari tæki væru keypt
til að framleiða „list“. En list
verður ekki framleidd af stofnun,
hversu marga fasta starfsmenn
sem hún ræður til starfa, eða
kaupir dýr tæki. List verður að-
eins búin til af einstaklingum.
Raunin væri sú að því fleiri sem
starfsmennirnir yrðu og bygg-
ingarnar stækkuðu, því stirðari og
þrengri yrðu framleiösluleiðirnar,
og því lægra yrði risið á hinni
listrænu framleiðslu. Starfsað-
ferðirnar og skrifræðið hefði fælt
alla skapandi listamenn frá stofn-
uninni. Ein af leiðunum út úr
„krísunni" og kannski sú eina
raunhæfa væri að bjóða dagskrár-
gerðina út, eða leggja hana í hend-
ur frjálsra listamanna og fyrir-
tækja. Áframhaldandi þensla rík-
isfjölmiðlanna, þar sem iðnaðar-
mönnum og skrifstofufólki fjölg-
aði stöðugt á kostnað listamanna,
væri trúlega stærsta menningar-
lega strand sem nútíminn væri að
sigla í.
Það var óvenjulegt að sitja á
norrænni ráðstefnu og finna að
þessi hugsun átti djúpan hljóm-
grunn hjá þeim sem voru við-
staddir. Loksins virðast menn
farnir að átta sig á því að
ríkisframleidd list verður alltaf
óskapnaður. Ríkisrekin sjónvörp
munu aldrei búa til nýjan Stiller,
Viderberg eða Bergman. Þvert á
móti. Ef ríkisfjölmiðlarnir vaxa í
þau tröllauknu skrímsli sem þeir
eru að verða munu þeir beinlinis
hindra að nýr Bergman eða Stiller
komi fram á sjónarsviðið. Við ís-
lendingar höfum þetta skrímsli
fyrir augum okkar þar sem nýja
útvarpshúsið rís.
Ráðstefnan var á ýmsan hátt
mjög fróðleg, en það sem gleður
mann þá mest er, að nú er ljóst, að
þeirri skoðun, að leggja beri niður
ríkiseinokun útvarps og sjónvarps,
vex stöðugt fiskur um hrygg.
Framtíðin í þessum efnum virðist
því bjartari en oft áður. Tæknin
mun gefa okkur kost á nýjum
sjónvarpsrásum á næstu árum
hvernig svo sem afturhaldsöflin
hamast gegn frelsinu. Enn einu
sinni hefur hugvit mannsandans
hjálpað okkur út úr myrkri
þröngsýni og miðstýrðrar ritskoð-
unar.
í lok ráðstefnunnar var efnt til
panelumræðu um framtíð nor-
rænnar sjónvarpsumræðu og tók
þátt í henni fyrir hönd íslands
Eiður Guðnason alþingismaður.
Flutti hann mál íslands á þann
hátt sem best verður á kosið.
Norræn sjónvarpsrás um gervi-
tungl mun koma, en til hennar
þarf að vanda á allan hátt og þar
reynir öðru fremur á að löndin
eigi listamenn sem geti búið til
efni sem vekur áhuga nágrannans
— rás án fyrsta flokks efnis er
lítils virði.
Og þá er bara eftir að svara
einni spurningu. Hvers vegna er-
um við íslendingar að byggja risa-
vaxið ríkisútvarpshús á sama tíma
og ríkiseinokun er að hverfa?
Hvað á að gera við þetta hús þegar
byggingu þess verður lokið? Eða
er hér í byggingu bautasteinn yfir
kerfi sem þegar hefur gengið sér
til húðar? Er hér á ferðinni
skrímsl sem mun verða svo þungt
á fóðrum að sú frjálsa kvikmynda-
gerð sem vaxið hefur fram á síð-
ustu árum mun deyja? Eða er
þetta hús risavöxnustu umbúðir
utan um ekkert sem smíðaðar
hafa verið?
Ilrafn Gunnlaugæon er krikmrnda-
leikstjóri og rithöfundur.
ISUZU
Japönsk tæknisnilld og ítölsk fegurð. Útkoman er Isuzu
Piazza. Bíll þeirra sem vilja aka bíl morgundagsins — í dag.
Verðið er þaö eina hversdagslega viö Isuzu Piazza.
HÖFÐABAKKA 9 SÍMI 687300 GÆÐAEFTIRLIT MEÐ GÆÐAVÖRUM
isuzu