Morgunblaðið - 18.04.1984, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. APRlL 1984
Hjónaminning:
Steinunn Björg Júlíus-
dóttir - Þórður Olafsson
Steinunn Björg:
Fædd 20. marz 1895
Dáin 13. fcbrúar 1984
Þórdur:
Fæddur 24. ágúst 1887
Dáinn 9. apríl 1984
Það var skammt á milli hjón-
anna í Innri-Múla á Barðaströnd.
Steinunn Björg andaðist 15. febr.
sl. og nú 10. apríl sl. andaðist mað-
ur hennar, Þórður Ólafsson, á 97.
aldursári.
Þórður Ólafsson var fæddur í
Miðhlíð á Barðaströnd 24. ágúst
1887 og ólst þar upp við kröpp
kjör, enda var Barðastrandar-
hreppur þá mjög einangrað byggð-
arlag og talinn um aldamót einn
fátækasti hreppur landsins. Að-
eins ellefu ára fór Þórður fyrst til
sjóróðra að Látrum í Rauða-
sandshreppi. Tognaði vel úr hon-
um við árina. Var hann á sinni tíð
með hærri mönnum, þrekinn, vel á
sig kominn og karlmenni að burð-
um. Hann var eins og þeir Mið-
hlíðarbræður glæsimenni.
Á þeim tíma var ekki um skóla-
menntun að tala fyrir fátæka
bændasyni. Vinna til sjós og
Iands, skóli lífsins, var hlutskipti
flestra. Þórður var maður athug-
ull og vel gefinn, hæglátur og
hógvær og drerigur góður. Hann
var vinsæll maður, sem starfaði
um skeið allmikið að félagsmálum
sveitar sinnar. Var hann m.a.
lengi í hreppsnefnd Barðastrand-
arhrepps með vini sínum Hákoni í
Haga. Forðagæslumaður hrepps-
ins var hann um langt árabil.
Árið 1916 gekk Þórður að eiga
frænku mína Steinunni Björgu
Júlíusdóttur, glæsilega og vel
gefna stúlku. Steinunn var fædd á
Hreggsstöðum á Barðaströnd 20.
mars 1895. Enga skólamenntun
fékk Steinunn í æsku, en hún var
lengi í vist hjá frú Björgu Ein-
arsdóttur Thoroddsen, fyrri konu
Hákonar alþingismanns í Haga á
Barðaströnd, sem var mikil höfð-
ingskona og fyrirmyndar húsmóð-
ir. Var vistin í Haga Steinunni
ómetanlegur skóli.
Steinunn og Þórður hófu búskap
sinn í húsmennsku i Haga. Þar
bjuggu þau í fimm ár og þar eign-
uðust þau fjögur elstu börnin. Frá
Haga fluttu þau að Innri-Múla á
Barðaströnd, sem þau fengu ábúð-
arrétt á.
Innri-Múli var á þessum tíma
lítið kot, sem tilheyrði hinum
svonefndu Hagaeignum, en þær
voru höfuðbólið Hagi á 3arða-
strönd, Innri-Múli, Ytri-Múli,
Tungumúli, Grænhóll og Sauðeyj-
ar. Var Hákon í Haga eigandi að
Hagaeignum að hálfu, en um 1950
varð hann einn eigandi að Haga-
eignum. Seldi Hákon þá Þórði og
Sveini, syni hans, jörðina Innri-
Múla og þar bjuggu Þórður og
Steinunn síðan áfram alla tíð.
Á ellefu árum eignuðust Stein-
unn og Þórður níu börn. Þau eru
eftir aldri talin: Björg, húsfreyja í
Tungumúla, Ólafur Kr., kennari í
Reykjavík, Jóhanna, húsfreyja á
Patreksfirði, Júlíus, bóndi á
Skorrastað í Norðfirði, Björgvin,
leigubílstjóri í Hafnarfirði, Karl,
starfsmaður í Áburðarverksmiðj-
unni, býr á Seltjarnarnesi, Krist-
ján, bóndi á Breiðalæk á Barða-
strönd, fyrrverandi oddviti
hreppsins, Steinþór, bóndi í
Skuggahlíð í Norðfirði og Sveinn,
bóndi í Innri-Múla.
Það var mikil ómegð í Innri-
Múla og mikil fátækt. Til að færa
björg í bú fór Þórður lengi vel á
hverju vori til sjóróðra að Látrum
í Rauðasandshreppi. En það var
vel sinnt um börnin í Innri-Múla.
Voru þau hjónin bæði fágætir
uppalendur. Þórður gæfur og góð-
ur heimilisfaðir og Steinunn
óvenju ástrík móðir, sem yljaði og
hlúði að börnunum. Steinunn var
kvenskörungur, þar sem ást og agi
héldust í hendur í uppeldisstarf-
inu.
í Innri-Múla voru fornar dyggð-
ir hafðar í heiðri. Þar var börnun-
um kenndur guðsótti og góðir siðir
með manngildis- og friðarboðskap
kristinnar trúar að leiðarljósi.
Frá þessu fátæka heimili komu
vel upp alin og prúð börn, sem
snemma fóru að hjálpa til innan
heimilis og utan, enda sérstaklega
verklagin og dugleg. Allt er þetta
vel gefið fólk, sem komist hefur
vel áfram í lífinu og verið foreldr-
um sínum og byggðarlagi til sóma,
hvar sem það hefur farið.
Barðastrandarhreppur er ekki
lengur einangrað og fátækt
hreppsfélag. Miklar framfarir
hafa átt sér stað hin síðari ár. M.a.
í nýjum atvinnuþáttum til sjós og
lands. Úrbætur í samgöngu-,
skóla-, félags- og ferðamálum
skipa Barðastrandarhreppi nú á
bekk með framsæknustu byggð-
arlögum landsins.
Þar hafa m.a. afkomendur
Steinunnar og Þórðar komið mjög
við sögu.
Ég kynntist Steinunni, frænku
minni, og Þórði, þegar ég bjó um
skeið á Patreksfirði. Mér er minn-
isstætt hve alúðlega þau tóku
strax á moti mér. Ég kom oft að
Innri-Múla og á margar góðar
minningar af kynnum mínum af
þessum góðu hjónum.
Þau gátu sannarlega litið með
stolti yfir farinn veg og glaðst yfir
barnaláni og löngu og merku
ævistarfi.
Heiðurshjón hafa kvatt.
Blessuð sé minning þeirra.
Ásberg Sigurðsson
Sunnudaginn 12. febrúar voru
þau Steinunn og Þórður flutt á
sjúkrahús Patreksfjarðar við erf-
iðar aðstæður sökum þess tíðar-
fars, sem ríkt hefur á Vestfjörðum
í vetur. Þegar þessi ákvörðun var
tekin var búist við að eitthvað
meira væri hægt að gera á sjúkra-
húsi þeim til hjálpar en í heima-
húsi. Bæði voru þau með fullri
rænu og áttu erfitt með að yfir-
gefa heimili sitt á Innri-Múla, þar
sem þau höfðu átt heima í 62 ár.
Flutningurinn varð til þess eins,
svo sem þau bæði hafði grunað, að
deyja annars staðar en í rúminu
sínu, en þá von voru þau búin að
ala með sér í langan tíma. Þannig
hafði það gerst með feður þeirra
og mæður, afa þeirra og ömmur,
leiðin frá baðstofu til grafar
krókalaus. En þar sannaðist, að
enginn veit sína æfina fyrr en öll
er.
Þó sá tími sem hér um ræðir
væri stuttur var hann báðum
strangur og dauðinn sjálfur það
sem þau áttu best með að sætta
sig við. Andlegu heilbrigði héldu
þau bæði fram til hins síðasta, þó
Ííkamlegt þrek hafi látið undan
fyrir nokkru. Steinunn dó um
nóttina að lokinni ferð á sjúkra-
húsið, en Þórður tæpum tveim
mánuðum síðar.
Þó að þessir erfiðleikar séu rifj-
aðir upp mega þeirra nánustu ekki
gleyma því, að hið langa æfikvöld
þeirra hjóna í skjóli sonar síns,
Sveins Þórðarsonar, og konu hans,
Kristínar Hauksdóttur, veitti
þeim svo mikla gleði að fátítt mun
vera. Þó sól gengi bak við fjöllin
var sól inni. Börn þeirra Sveins og
Kristínar fæddust með jöfnu
millibili þannig að það yngsta er
nú tæpra tveggja ára er Þórður
fellur frá, 96 ára að aldri.
Þrjú önnur börn þeirra Stein-
unnar og Þórðar hafa búið ekki
aillangt frá Múla ásamt fjölskyld-
um sínum og litu þau einnig til
með foreldrum sínum. Voru það
Björg, Kristján og Jóhanna. Jó-
hanna býr á Patreksfirði og var
hjá þeim báðum er yfir lauk. Önn-
ur börn þeirra hjóna eru: Ólafur,
Björgvin og Karl búsettir á
Reykjavíkursvæðinu og Júlíus og
Steinþór búsettir á Norðfirði.
Steinunnar hefur þegar verið
minnst í tveimur ágætum minn-
ingargreinum, en hér verður ekki
um neina æfisögu að ræða heldur
stiklað á stóru og rifjaðar upp fá-
einar minningar.
Þau voru gefin saman í Haga
þann 9. september 1916, þar sem
þau voru þá í vinnumennsku hjá
Hákoni Kristóferssyni og fyrri
konu hans, Björgu Einarsdóttur.
Mánuði síðar fæddist þeim fyrsta
barnið svo nauðsyn bar til að setja
saman bú. Húsnæði fengu þau í
Haga á dyralofti, sem auðvitað
var bara eitt herbergi og kamína
notuð til hitunar. Þann 10. maí
1921 fluttust þau svo að Innri-
Múla. Þá voru börnin orðin fjögur,
það yngsta aðeins 11 daga gamalt.
Jörðin var búin að vera í eyði ein-
hvern tíma og allt óhrjálegt að-
komu. Á lífi er einn þeirra góðu
nágranna á Ytri-Múla, Jóhann
Jónsson, nú búsettur á Patreks-
firði, en það var einmitt hann sem
færði þeim eldinn til að kveikja í
hlóðunum í fyrsta skipti.
Túnið var kargþýft og talið gefa
af sér hey handa einni kú. Ungu
hjónin hófust þegar handa svo allt
varð að víkja. Óhrjáleiki baðstof-
unnar breyttist svo úr varð hlýleg
vistarvera og Þúfnareitirnir urðu
að fallegum sléttum í höndum
ræktunarmannsins Þórðar Ólafs-
sonar. Þórður stundaði þó enn sjó,
sem hann hafði gert frá unglings-
aldri mest á þilskipum frá Bíldu-
dal. Hann mun hafa byrjað sjó-
mennsku á opnum skipum frá ver-
stöðinni Brunnum vestan Látra-
bjargs. Þegar ég heyrði þau hjón
rifja upp liðna tímann var það
áberandi hvað samferðafólkið átti
þar mikið rúm og aldrei getið
nema að góðu, og næstu nágranna
af einstakri virðingu svo sem
fólksins á Ytri-Múla og í Haga.
Þá var eins og þeim fyndist
aldrei fullþakkað þeim tveim
manneskjum sem gerðu búskap-
inn og uppeldi barnanna svo bæri-
legt er raun bar vitni. Þetta voru
móðir Steinunnar, Jóna Jónsdótt-
ir, og fóstursonur hennar og
frændi, Gísli Þórðarson. Gísli var
á Múla þar til hann setti sjálfur
saman heimili. Einstakir kærleik-
ar voru með Þórði og þessum
manneskjum báðum.
Ég kom fyrst að Múla vorið 1949
sem tilvonandi tengdadóttir
þeirra hjóna. Ég var öllum ókunn-
ug þarna og því hálfkvíðin, en það
var þó óþarfa hræðsla því það var
eins og að koma heim. Þetta var
mikið harðindavor, kalt og gróð-
urlaust og allt daglegt líf á heimil-
inu snerist um líf fólksins og fén-
aðarins þessa köldu vordaga, og
sennilega hefur allt þeirra líf ver-
ið helgað því að láta mönnum og
málleysingjum líða vel. Börnin
þeirra níu, sem fæddust á ellefu
árum og komust öll til manns,
segja sína sögu um dugnað þessa
fólks því ekki voru þægindin í þá
daga hvorki innan húss né utan.
Það vakti strax athygli mína á
þessu heimili og hefur alla tíð gert
hve vel var farið með alla hluti.
Vatnsföturnar hans Þórðar, sem
hann brynnti kúnum í, entust í
tugi ára og frá öllu snyrtilega
gengið hvar sem maður leit. Það
sama var hjá Steinunni, engu var
fleygt frá sér, jafnvel ekki í ógáti.
Postulínsstellið, sem drukkið var
úr í veislunni þegar hún sjálf var
skírð, er ennþá heilt og leirskálin
sem hann Þórður borðaði úr í sjö-
tíu ár hvern einasta dag er enn til.
Hann Þórður tengdafaðir minn
var alveg sérstakur maður, svo
rólegur og traustvekjandi dags
daglega, samt duglegur og fylginn
sér í allri vinnu. Hann var svo
skemmtilega kíminn og sagði svo
skemmtilega frá að maður
gleymdi sér við að hlusta. Eins
hafði hann yndi af lestri ljóða og
kunni heil ósköp af vísum og
kvæðum og svo var einnig með
Steinunni.
Þau Þórður og Steinunn voru
sérstaklega hamingjusöm hjón og
mikil var umhyggjan sem þau
báru hvort fyrir öðru. Sem betur
fer voru þau lítið aðskilin svo sem
vegna sjúkrahúsvistar. Ferðin
hans Þórðar í sjúkrahús nú í lokin
var hans fyrsta á slíka stofnun á
96 ára langri æfi.
Starfsdagurinn var oftast lang-
ur en þau voru bæði bráðvel
greind og fóru létt með að skipu-
leggja dagsverkið og stjórna þessu
stóra heimili. Ég er búin að fara
oft vestur og vera þar í mörgum
stórveislum. Þar var öllu stjórnað
af röggsemi og festu og aldrei nein
vandræði á ferðum þó ekki væru
neinir veislusalir en gestir oft fjöl-
margir á öllum aldri.
Eg kveð þau með virðingu og
þökk.
„Ver sjáum hvar sumar rennur
með sól yfir dauðans haf
og lyftir í eilífan aldingarð
því öllu, sem Drottinn gaf.“
(Matth. Joehumsson.)
Blessuð sé minning þeirra Þórð-
ar og Steinunnar á Múla.
Jóna Ármann
Já, nú eru þau bæði dáin amma
mín og afi, Steinunn og Þórður á
Innri-Múla á Barðaströnd. Fá-
tækleg minningarorð, rituð af
barnabarni segja lítið, en sam-
ferðamennirnir, sem best hefðu
getað sagt frá gifturíku lífshlaupi
þeirra hjóna eru flestir á undan til
grafar gengnir.
Hafi þau afi minn og amma ver-
ið dæmigerð fyrir þá íslendinga
sem sóttu sjálfstæðið í greipar
Danaveldis, þá fær maður skilið
þann dugnað og þrautseigju er að
baki bjó. Þau voru þann veg hugs-
andi að hver skyldi bjarga sér sem
best hann gæti og álitu það neyð-
arbrauð hverri fjölskyldu að
sækja í almenningssjóði sér og
sínum til framfærslu.
Samtrygging þess tíma fólst í
hjálpsemi hvers við annan og veit
ég að þau létu þar ávallt meira af
hendi rakna en við var tekið. Má
þar minna á, að farandkennarar
höfðu um lengri tíma aðsetur á
Innri-Múla og kenndu þar börnum
úr sveitinni. Kennurum þess tíma
voru vandaðir gististaðir og heim-
ili Þórðar og Steinunnar var einn
slíkur þótt húsnæði teldi einungis
þrjár vistarverur, eldhús, baðstofu
og stofu, sem kennarinn hafði að
sjálfsögðu útaf fyrir sig.
Þórður afi minn var mikill
geðprýðismaður. Hann gegndi
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
samfélag sitt á Barðaströnd. Éðli
margra slíkra starfa hefur breyst
þótt nafnið sé enn hið sama í dag.
Slíkt er starf ásetningsmanns, er
sjá skyldi til þess að bændur héldu
fjölda búpenings innan þeirra
marka er heyforði sagði til um.
Því starfi gegndi afi lengst af með
Þorsteini bróður sínum í Litlu-
Hlíð. Þetta starf bauð eðli sínu
samkvæmt upp á árekstra en
Þórður leysti það af hendi á þann
veg sem honum var lagið með
skilning og sáttfýsi að leiðarljósi.
Steinunn amma mín var stjórn-
söm í meira lagi. Höfðu hún og
móðir hennar, Jóna Jóhanna
Jónsdóttir, án efa alla daglega
stjórn á heimilinu með höndum
meðan báðar lifðu. En grunur
minn er sá að aldrei hafi þær ráð-
ið svo neinum hlut að þar færi
ekki saman við vilja afa míns,
enda harla ólíklegt að slíkir kær-
leikar sem voru með þeim öllum
og þvílíkt jafnvægi sem ríkti jafnt
hið innra sem ytra á heimilinu
hefði þá verið raunin.
Það var svo þegar Sveinn,
yngstur af níu börnum þeirra
hjóna, festi sitt ráð með Kristínu
Hauksdóttur, að gömlu hjónin
fóru að draga sig í hlé. Reyndar
hafði Steinunn amma mín hönd í
bagga við stjórnun heimilisins
eins og búast mátti við af hennar
hálfu. Verður seint metinn hlutur
Kristínar í því sambandi. Börn
þeirra Sveins og Kristínar urðu
fljótt sú kjölfesta elliáranna, sem
gömlu hjónin gátu aldrei hugsað
sér að skilja við í lifanda lífi. Þau
nutu þess ævikvölds sem þau helst
óskuðu sér með nýrri kynslóð
Múlasystkina. En það er skarð
fyrir skildi hjá þeim yngstu úr
þeim hópi, sem fyrst eftir brottför
afa og cmrnu vestur á Patreks-
fjörð knúðu dyra á herbergi þeirra
og vildu njóta frekari samvista.
Allt frá fyrstu tíð er ég sem
barn heimsótti afa og ömmu á
Múla skynjaði ég kærleikann í
millum þeirra. Umhyggja hvors
fyrir öðru var einstök. Því var það
að þeirra einlægasta ósk var að fá
að deyja saman og þá helst heima
á Múla. En líkamlegri heilsu
þeirra hrakaði ört síðasta árið og
þrátt fyrir ómælt álag Sveins son-
ar þeirra og heimilisins á Múla til
að verða við þeim óskum varð að
flytja þau vestur í sjúkrahúsið á
Patreksfirði þar sem amma dó 13.
febrúar og afi 9. apríl.
Ég tel mig lánsmann að hafa
fengið að kynnast afa og ömmu.
Þá veit ég að öll barnabörnin og
börn þeirra, sem þau báru svo
mikla umhyggju fyrir og reyndu
að halda tengslum við með árleg-
um jólagjöfum eða öðrum hætti,
hafa sömu sögu að segja. Það
verður gjöfinni frá ömmu og afa á
Múla færra í mörgum jólapakk-
anna í ár.
Nú hafa þau hjón verið til graf-
ar borin. Áfi var jarðsettur 17.
apríl, á þeim degi er Jónína systir
hans hefði orðið 100 ára, en hún er
látin fyrir nokkrum árum. Minn-
ingin um Steinunni og Þórð á
Innri-Múla stendur eftir, eitthvað
sem allir láta eftir sig, en þau með
þeim hætti að niðjarnir geta verið
stoltir af.
Guð blessi þá minningu.
Þórður Júlíusson