Morgunblaðið - 18.04.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 1984
íslenskir litir á Skáni
Ungir íslenskir myndlistarmenn sýna
nýjustu verk sín í Lundi og Málmey
— eftir Pétur
Pétursson
Það má með sanni segja að vel
sé séð fyrir kynningu á nútíma
málverki íslensku hér á Skáni. Nú
í einmánuði, laugardaginn 17.
mars, var opnuð í sýningarsal
Lundarbæjar (Konsthallen) sýn-
ing á verkum sjö ungra myndlist-
armanna undir heitinu „Málverk:
Ungt islándskt máleri frán 80-tal-
et“. Sú sýning er á vegum sýninga-
hússins sjálfs, en Aðalsteinn Ing-
ólfsson listfræðingur skipulagði
hana og hafði frjálsar hendur um
val verkanna. Benedikt Gröndal
sendiherra fslands opnaði sýning-
una formlega og á eftir var leikin
íslensk tónlist eftir Jón Nordal.
Viku seinna var opnuð í Malmö
(Malmö Konsthall) önnur íslensk
myndlistarsýning og að þessu
sinni voru einnig á ferð átta ungir
listamenn ásamt tveim af eldri
kynslóðinni, þeim Stefáni Jónssyni
frá Mörtrudal og Eggert Magnús-
syni. Þessi sýning, sem einnig er á
vegum hins opinbera, var skipu-
lögð og sett upp af I slendingi, Ing-
ólfi Erni Arnarssyni sem sjálfur
er myndlistarmaður, ásamt Magn-
úsi Pálssyni sem víða hefur komið
við í íslenskri myndlist. Sú sýning
ber heitið „Kárleksdjuret" (Ást-
ardýrið), nafn sem vaxið er úr
verkum eins listamannanna,
Helga Þ. Friðjónssonar, sem ritar
formála í sýningarskrá. Formál-
inn fjailar um óþekkta dýrategund
sem hefur þá eiginleika að elska út
af lífinu einstaklinga annarrar
tegundar og þar með deyja út.
Helgi á einnig myndir á sýning-
unni í Lundi, en auk hans og
þeirra er áður eru nefndir sýna nú
í Malmö, þau I)aði Guðbjörnsson,
Árni Ingólfsson, Jóhanna Kristín
Vngvadóttir, Kristinn Guðbrandur
Harðarson, Steingrímur E. Krist-
mundsson, Tumi Magnússon og Val-
garður Gunnarsson.
Árið 1979 voru sýnd á sama stað
í Malmö verk ellefu íslenskra nú-
tímalistamanna, þannig að segja
má að fylgst sé vel með því sem er
að gerast í myndlist á íslandi.
Forstöðumaður sýningarhallar-
innar í Malmö, Eje Högestátt,
sagði að fyllsta ástæða væri til
þess að sýna íslenska list á fimm
ára fresti, svo mikil gróska væri í
íslensku málverki.
Maðurinn án
skilgreiningar
Þessar tvær sýningar voru upp-
haflega skipulagðar óháðar hvor
annarri, og ekki var gert ráð fyrir
að opna sýninguna í Lundi fyrr en
að hausti, en þegar fréttist um
áform listahallarinnar í Malmö
var ákveðið að sýningarnar skyldu
standa samtímis. Sýningarnar
bæta hvor aðra upp, auglýsa auk
þess hver aðra og gefa sem heild
góða yfirsýn yfir það sem okkar
allra yngstu listamenn eru að gera
í dag. Sumar myndirnar eru svo
nýjar af nálinni (penslinum) að
þær voru hengdar upp blautar og
þorna hér fyrir framan listunn-
endur og gagnrýnendur á Skáni,
sem virðast af fyrstu viðbrögðum
að dæma vera mjög jákvæðir.
Sumir segja að það sé næstum því
áfall að koma inn í Konsthallen í
Lundi. Litirnir séu æðisgengnir og
trylltir, það sé ofbeldi í forminu og
tilfinningarnar óheflaðar o.s.frv.
Flestum finnst sérkennilegt hvað
þessi list er laus við hefð og
ákveðnar kennisetningar. Rétti-
lega er bent á það, að hjá öllum
þessum listamönnum sé maðurinn
á einn eða annan hátt miðpunkt-
urinn. Blöðin nota ýmis hugtök til
þess að skilgreina þessa list. Talað
er um neo-expressionisma, hug-
lægan (subjective) modernisma og
koncept-list.
Ekki virðast listamennirnir
sjálfir vera hressir yfir þessum
flokkunarkerfum enda ekki alltaf
á einu máli innbyrðis og alls ekki
alltaf tilbúnir að gera grein fyrir
list sinni eftir formúlum listfræð-
innar. Það er því ekki ástæða til
að miða eingöngu við þessi kenni-
leiti þegar lagt er upp í skoðunar-
ferð. Auk þess skilst manni að
þessir málarar séu, að minnsta
kosti að hluta til, að brjóta af sér
„hefðbundin sjónarmið" í listsköp-
un undangenginna ára og þá gilda
merkimiðar alls ekki. „Sköpun" og
„flokkun" eru í sjálfu sér and-
stæðar athafnir. Segja má að mál-
verk þessarar nýju kynslóðar
fjalli meira um sjálfsmynd —
ímynd en skilgreinda athöfn. Hér
er fremur um að ræða leit en boð-
skap. Þetta kemur vel fram í ljóð-
um þeim og athugasemdum sem
birtar eru í sýningarskránum og
sérstöku bókverki sem gefið er út í
tilefni sýninganna. Valgarður
Gunnarsson á myndir á báðum
stöðunum. Ljóð hans tjáir líklega
betur en margt annað hvað lista-
maður er að hugsa við málverkið í
dag.
„En flimrande vlsion vid andra sidan om en
Ijuaglimt
I pplöses í vággen och áteruppstár. \ áxelvis.“
Listamaðurinn er hér á sömu
línu og dulhyggjumenn allra alda.
Orð og form geta aðeins að
takmörkuðu leyti gert grein fyrir
skynjun hans, litir duga hér e.t.v.
betur. Þeir sem eru lausir við
dulhyggjutilhneigingar (mystik)
skilja að vonum ekkert í þessari
list, sama hvort þeir eru Svíar eða
íslendingar.
Fundu ekki ísland
Þeir sem leita að íslenskum
minnum og þjóðerniseinkennum
hjá þessari yngstu kynslóð lista-
manna okkar finna það varla í
verkum þeirra í Malmö og Lundi
— menn komu til að finna fsland,
en fundu það ekki; þannig má orða
viðbrögð Svíanna á blaðamanna-
fundum sem haldnir voru daginn
fyrir opnum og fyrsta daginn. Hér
eru engin falleg fjöll, torfbæir og
sólarlag, rauð ský eða jökull —
ekkert einmana strá sem ber við
bláan himin. Sumum kom á óvart
að sjá hér ósvikinn anga af evr-
ópskri og amerískri nútímalist, en
skildu það betur eftir að bent var
á að flest þetta fólk hefur stundað
nám erlendis og sumir jafnvel
unnið um lengri eða skemmri tíma
að myndlist í helstu stórborgum,
París — New York — Amsterdam
og Reykjavík, þetta eru pólarnir í
nýlistinni íslensku. „Þetta er ein-
mitt ein af hugmyndunum bak við
sýninguna," sagði Aöalsteinn Ing-
ólfsson í stuttu viðtali við frétta-
mann, en Aðalsteinn vann að því
að setja upp sýninguna í lundi
ásamt tveim af listamönnunum
sjálfum, þeim Erlu Þórarjnsdóttur
og Gunnari Erni. „Svíar, og reynd-
ar Norðurlandabúar yfirleitt, vilja
gjarnan líta á okkur sem norrænt
minja- og menningarsafn, en eins
og eins konar afkima þegar um er
að ræða nútímalist. Eg hef, bæði
nú og fyrr reynt að sýna þeim
fram á að íslendingar hafi oftast
verið í mjög nánu sambandi við
menningu Evrópu allar götur frá
landnámstíð, nema ef vera skyldi
á 17. og 18. öld.“
Aðalsteinn hefur verið við rann-
sóknir í listfræði hér í Lundi og
forráðamenn sýningarhallarinnar
snéru sér því eðlilega til hans þeg-
ar að því kom að kynna íslenska
nútímalist, en það hefur lengi ver-
ið á dagskrá hjá forráðamönnum
hennar, eins og kemur fram í
formálanum að sýningarskránni.
Aðalsteinn kvaðst harðánægður
með móttökurnar: „Þennan fyrsta
dag sýningarinnar hafa eitt þús-
und og þrjú hundruð manns kom-
ið, og er það mjög há tala ef miðað
er við sýningar hér yfirleitt. Sýn-
ingin hér á undan okkur, Apart-
heid, fékk rúmlega níu hundruð
manns og voru þó þar á meðal
heimsþekkt nöfn. Margir þeir sem
lifa og hrærast hér í myndlistinni
hafa látið í ljósi bæði undrun og
ánægju með sýninguna við mig.
Menn vissu ekki við hverju þeir
áttu að búast. Mörgum kom hún
þægilega á óvart, en hún kom flatt
upp á aðra, einkum fólk af eldri
kynslóðinni, sem greinilega bjóst
við einhverju allt öðru.“ Árang-
urslaus leit var gerð að íslenskum
mótívum. Ekki er þó útilokað að
sjá þjóðleg einkenni í málverkun-
um. Aðalsteinn og Gunnar örn
bentu fréttamanni á að í myndum
þess siöarnefnda mætti sjá kvik-
indi sömu ættar og þau er stund-
um sjást í gömlum handrita-
skreytingum íslenskum. Fígúrur á
Valþjófsstaðahurð gægjast fram í
einni mynd að minnsta kosti. Jón
Axel Björnsson á þarna gríðarstóra
dúka og þar má sjá harðneskjuleg
andlit og eggvopn — víkingaeðlið
ef menn vilja. t mannslíkömum
Kjartans Olafssonar má sjá goða-
líkneski, e.t.v. Þór; en ekkert ligg-
ur hér í augum uppi og varla til
þess ætlast að íbúar Suður-Svi-
þjóðar sjái þetta í hendingskasti.
Það er sem sagt ekki rómantík-
inni fyrir að fara — nema ef vera
skyldi í framlagi Erlu Þórarins-
dóttur og þá ekki í málverkunum
beint heldur frekar í hugmynda-
fræðinni sem kemur fram í text-
um hennar í sýningarskránni.
Hún hefur líka eitthvað að segja
Svíum um tsland, enda sjálf bú-
sett og starfandi að myndlist í
Stokkhólmi. Hún skrifar: „Vinna
mín gengur út á það að skilgreina
konuna. Okkur riður á að vita
Benedikt Gröndal sendiherra opnar sýninguna í Lundi.
Tryggvi Ólafsson og Gunnar Örn við málverk eftir Kjartan Ólafsson. Séð ofan í anddyri í safninu í Lundi. Verk eftir Helga Þorgils, Gunnar Örn,
Jón Axel og Valgarð Gunnarsson sjást.
hvað konan er, hefur verið og hvað
hún gæti verið: nýir möguleikar og
ævafornar launhelgar" (lauslega
þýtt af undirrituðum). Kvenlegur
frumkraftur er henni forsenda
listsköpunar, enda virðist hún
ganga út frá hinu kvenlega sem
inntaki mannlegs eðlis yfir höfuð
— þar sé fólgin meining með til-
verunni. Erla nefnir dæmi og vitn-
ar í þekkta Þjóðverja, Goethe og
Nietzsche sem voru á sömu línu.
Hér má bæta við einum aðalhöf-
undi rómantísku guðfræðinnar,
líka Þjóðverja, nefnilega Schlei-
ermacher sem sagði að karlmað-
urinn nálgaðist tilveruna með því
að flokka og mæla en konan með
því að tilheyra henni. Schleier-
macher skildi konur og þær mátu
hann svo að til vandræða horfði
fyrir hann um tíma. Tómas Sæ-
mundsson heilsaði upp á þennan
mann í Berlín í suðurgöngu sinni;
hann ætlaði reyndar, eins og
stendur í ferðabók hans, að hitta
Hegel (hinn aðalforsprakka
rómantísku guðfræðinnar). Því
má bæta við, þó það sé utan við
efnið, að nú gengur alda af nýjum
áhuga á Schleiermacher yfir í
helstu háskólum Evrópu og Ámer-
íku. Erla bendir á það að eldfjöll á
íslandi eru yfirleitt kvenkennd,
Hekla, Katla, Askja o.s.frv. Á einn
gaflinn í salnum í Lundi hefur hún
málað eldgos með persónulegu
ívafi máli sínu til stuðnings. í
málverkinu virðist hún leita á vit
frumeðlis mannsins og túlkar það
í sterkum litum og einföldum
formum. Það er sennilega mikið
til í þessu; að konan standi nær
sköpunarverkinu en gefið er í skyn
í fyrstu Mósebók.
Að sýna íslenska
list erlendis
Sá veruleiki sem þessir lista-
menn okkar eru að fást við er sem
sagt stærri en ísland, en samt ekki
endilega fyrir utan ísland. Bæði
Erla og Aðalsteinn benda á að ís-
lenskt verðbólguþjóðfélag sé, að
einhverju leyti að minnsta kosti,
brenglað og hafi sýnt mönnum
fram á blákalt tilgangsleysi og
fáránleika efnishyggju nútíma-
þjóðfélags. Gunnar örn segir: „Við
lifum og störfum á íslandi og ís-
lenskur veruleiki hlýtur því á einn
eða annan hátt að birtast í verk-
um okkar." En á þessi veruleiki
erindi út fyrir landsteinana,
hvernig er að því staðið að senda
hann og hvernig er listpólitíkinni
háttað? Aðalsteinn og Gunnar
Örn verða fyrir svörum.
Aðalsteinn: íslenskar sýningar
erlendis eru yfirleitt settar upp af
útlendingum og oftast þannig til
komnar að boð koma heim eftir
margvíslegum leiðum. Ákveðnar
óskir fylgja þessum boðum og út-
lendingar gefa sér ákveðnar for-
sendur fyrirfram um það hvernig
slíkar sýningar eigi að vera sam-
ansettar og svo er það íslend-
inganna að fylla upp í það mynst-
ur. Oft fara fram hjá þeim hlutir
sem þeir ættu að taka eftir. Mik-
ilvægt er að íslendingar sjálfir fái
stundum frjálsar hendur með val
á sýningar erlendis og það val sé
íslenskri list í hag, ekki einstökum
mönnum eða félögum. íslenskar
sýningar á erlendum vettvangi eru
oft afar tætingslegar, vegna þess
að þær eru samansettar til að
geðjast ýmsum einstaklingum sem
skiptast á um að sýna erlendis.
Gunnar Örn: Það er sjaldgæft að
það sé sýnt svo mikið af nýjum
verkum í einu, og það yngsta tekið
fyrir. Sýning eins og þessi sýnir
hvað ungt listafólk er að hugsa og
hvernig það vill tjá sig.
Fréttamaður: Hefur verið gerð
áætlun um það, að þessi sýning
fari víðar?
Aðalsteinn: Nei það var hrein-
lega ekki tími til að hugsa til þess
þó er það ekki útilokað. Safna- og
gallerífólk hefur sýnt áhuga á
verkum hér á sýningunni, og
eitthvað hefur nú þegar verið
spurst fyrir um verð á einstökum
verkum.
Fréttamaður: Er almennur áhugi
á íslenskri nútimalist á Norður-
löndum?