Morgunblaðið - 10.05.1984, Síða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MAl 1984
Innnrásin 9. apríl 1940
og framtíð norskra varna
eftir Arne Olav Brundtland
Hinn 9. aprfl 1940 hernámu nasistar Noreg. í greininni sem
hér birtist ber Arne Olav Brundtland saman hernaðarlega
stöðu Norðmanna nú og þá og drepur á þann vanda sem
Norðmenn standa frammi fyrir í öryggis- og varnarmálum.
I>að er athyglisvert fyrir íslendinga að kynnast því hvaða
kostir blasa nú við Norðmönnum þegar þeir huga að her-
vörnum sínum. Andstæðingar landvarna á Islandi láta eins
og allan vanda megi leysa með því að gera ekki neitt annað
en slíta tengslin við vestrænar þjóðir. I febrúar 1949 ákváðu
Norðmenn að leyfa ekki erlendar herstöðvar í Noregi á
friðartímum. Á undanförnum árum hafa þeir gert víðtæka
samninga um birgðir fyrir liðsauka frá NÁTO-rikjum í Nor-
egi, en herstöðvastefnunni breyta þeir ekki af því að þeir
vilja ekki grípa til neinna ráðstafana sem Sovétmenn, hinir
voldugu nágrannar í austri, gætu talið ögrun við sig. Stefna
Norömanna byggist á því að fæla Sovétmenn frá árás og sefa
þá svo að þeir telji sig ekki hafa ástæðu til að ögra Norð-
mönnum.
Af grein Arne Olav Brundtland má ráða að nú sé svo komið
fyrir Norðmönnum að þeir hafi ekki lengur fjárhagslegt
bolmagn til að byggja upp þær venjulegu varnir sem duga
miðað við hernaðarlegt mikilvægi landsins. Hann bendir á þá
kosti sem fyrir hendi eru með hliðsjón af reynslunni 9. aprfl
1940.
Bj.Bj.
höfum tekið afstöðu og veðjað á
fælingu til að koma í veg fyrir
styrjöld, með öllum þeim kostum
sem því fylgir en við þurfum líka
að horfast í augu við nokkur
vandamál í þessu sambandi.
Jafnvægi milli ráðstafana sem
ætlaðar eru til að fæla annars
vegar og sefa hins vegar hefur
í öryggismálaumræðu eru
stundum bornar brigður á að 9.
apríl-reynslan svokallaða eigi rétt
á sér, þar sem síðan hafi runnið
upp 6. ágúst 1945 þegar atómvopn-
um var beitt. Þá er oft vitnað í
Aibert Einstein sem sagði: „At-
ómsprengjan breytti öllu nema
hæfileika okkar til að hugsa." Þar
með ætti reynslan frá 9. apríl 1940
að vera einskis nýt. Svo einfalt er
málið ekki.
Þrennskonar lærdómar
Það er oft ítrekað en þolir vel
endurtekningu að einkum getum
við dregið þrenns konar lærdóma
af því sem átti sér stað hinn 9.
apríl:
1. Að land okkar var nægilega
girnilegt í augum stríðandi stór-
velda til þess að reynt var að gera
á það árás.
2. Að sjálfir höfðum við ekki
bolmagn til að hrinda árás stór-
veldisins.
3. Að þeir sem snerust okkur til
varnar a) komu of seint til að
koma í veg fyrir árás b) sendu of
fámennan og illa búinn her til að
hægt væri að hrinda árásinni og c)
þeir hurfu of snemma á brott til
að sinna öðrum og mikilvægari
verkefnum.
Þróun mála hefur leitt í ljós um
1. atriði, þ.e. gildi landsins í hern-
aðarlegum skilningi að það hefur
aukizt. Á því leikur ekki vafi.
Er kemur að 2. atriði þar sem
rætt er um getu norska hersins til
að hrinda stórveldisárás þá eru
allar líkur á því að nú á tímum
stöndum við miklu betur að vígi en
1940 enda þótt deila megi um það
hver sé hinn raunverulegi varn-
armáttur okkar. En mér vitanlega
hefur engum tekizt að fá menn til
að trúa því að við getum byggt upp
eigin varnir sem um hríð geti
staðizt árás erlends herveldis.
Um 3. atriðið er það að segja að
við höfum nýtt okkur þessa lær-
dóma við mörkun stefnu í varnar-
málum og með aðildinni að NATO,
sem mikil samstaða er um að skuli
haldið áfram.
Við höfum haft endaskipti á
þeim lærdómum sem 9. apríl færði
okkur. Það höfum við gert með þvi
að leggja til grundvallar þá skoð-
un að öryggi Noregs sé tengt
öryggi bandamanna okkar. Við
veitt okkur öryggi sem þolir stöð-
uga umræðu mætavel.
6. ágúst
Þá er komið að spurningunni
um það hvort 6. ágúst hafi gert
það að verkum að slikar skoðanir
eigi ekki lengur rétt á sér því að
atómvopnin hafi breytt öllum
fyrri forsendum. Að sjálfsögðu
ber að taka slagorð eins og „6. ág-
úst — aldrei meir“ með varúð. 6.
ágúst 1945 hafði m.a. sérstöðu af
því að þá beitti ríki sem hafði ein-
okunaraðstöðu á sviði kjarnorku-
vopna slíkum vopnum gegn ríki
sem hafði byrjað ófriðinn, í því
skyni að binda enda á þann ófrið
án þess að tapa meiru en orðið
var.
Við stöndum frammi fyrir því
að við ráðum ekki yfir atómvopn-
um. Við erum aftur á móti í þeirri
aðstöðu að við gætum orðið fyrir
því að atómvopnum yrði beint
gegn okkur ef við beittum ekki
einhvers konar fælingu, því að
gegn kjarnorkuárás er ekki til
raunveruleg vörn.
í þessu samhengi verður til fæl-
ing sem felst í hótun um að svara
í sömu mynt.
Sem slagorð hefur „6. ágúst"
takmarkað gildi, þar sem ekki er
auðvelt að setja okkur í sérstaka
stöðu Japana 1945. Það þarf ekki
heldur að gera það því að við höf-
um komið því þannig fyrir að með
aðildinni að NÁTO erum við í fæl-
ingaraðstöðu. Og þá komum við að
þeim stöðugu umræðum sem eru
um hlutverk kjarnorkuvopna í ör-
yggismálum okkar. Þetta hefur
Höfundur veltir því fyrir sér hvort
kjarnorkuárásin á Hiroshima 6. ág-
úst 1945 valdi því að reynsla Norð-
manna 9. apríl 1940 heyri sögunni
tiL
A kortinu sést hvernig Noregshaf og aðstæður á norðurslóðum líta út frá sjónarhóli þeirra sem hafa aðsetur
Kóla-skaganum, í sovéska víghreiðrinu þar, hinu mesta í veröldinni.
verið meira rætt að undanförnu en
endranær og eru skoðanir skiptar
um það hvert sé hið raunverulega
hlutverk svokallaðra hefðbund-
inna vopna og á hvaða stigi búast
megi við því að gripið verði til
kjarnorkuvopna. Og ef samstaða
er um eitthvað í þessu sambandi
þá er það að gera beri ráðstafanir
til þess að í lengstu lög verði ekki
gripið til kjarnorkuvopna og í
þessu skyni sé nauðsynlegt að
auka framlög til hefðbundinna
vopna sé ekki unnt að tryggja
jafnvægi betur með öðrum hætti,
t.d. með endurskipulagningu eða
með afvopnunarsamningum við
Sovétríkin.
Víst lítur út fyrir það að ekki sé
hægt að ræða um átök með hefðb-
undnum vopnum án þess að rekast
um leið á vandamál sem fylgja
kjarnorkuvopnunum. Komi til
styrjaldar milli austurs og vesturs
þar sem báðir aðilar hafa til um-
ráða fullkomið kjarnorkuvopna-
búr veita fyrri yfirlýsingar um
hernaðarlegar takmarkanir enga
fullnægjandi tryggingu fyrir því
að kjarnorkuvopnum verði ekki
beitt. Eigi að síður getum við gert
ráð fyrir því að þýðing hefðbund-
inna vopna muni aukast á ný
þannig að þau gegni áfram sínu
fyrra hlutverki og i því ljósi er
ástæða til að skoða nánar þau
vandamál sem tengd eru 9. apríl.
Öryggisvandamál
smáríkisins
Það er ástæða til að skoða nán-
ar þá reynslu sem fékkst 9. apríl. í
smáríki er ástæða til að hafa
öryggisvandamál í stöðugri athug-
un. Herstöðva- og kjarnorku-
stefna okkar Norðmanna hefði
verið ómöguleg í framkvæmd
hefðum við ekki jafnframt fylgt
stefnu þar sem vel er fyrir vörnum
okkar séð. Herstöðva- og kjarn-
orkustefnan veitir okkur þá ör-
yggispólitísku aðstöðu að við get-
um gert hvort tveggja — haldið
fast við þessa stefnu og þar með
stuðlað að stöðugleika með tiltölu-
lega lítilli spennu og verið reiðu-
búnir að breyta um stefnu sé
okkur ögrað og einnig með því
stuðlað að stöðugleika.
Með því að miða framlag okkar
við okkar eigin hefðbundnu varnir
og fara ekki út í tilraunastarfsemi
með kjarnorkufræðileg verkefni
eygjum við einnig skynsamlega
leið út úr þessu öllu.
Eigi að síður stöndum við
frammi fyrir mikilvægum álita-
efnum varðandi okkar eigin varn-
ir. Þeir sem setja svo minnisstæða
daga sem 9. apríl í hátíðlegt sam-
hengi mættu gjarnan ræða þau
mál dálítið nánar.
En málum ekki skrattann á
vegginn. Vitaskuld má fá veru-
legan varnarmátt út úr 13 millj-
örðum norskra króna (50 milljörð-
um ísl. kr), og sú er líka útkoman.
Væri sú ekki raunin nyti herinn
ekki jafn víðtæks stuðnings og
raun ber vitni.
Einnig er mikilvægt að fyrir
liggi eindregin pólitísk samstaða
um hækkun á framlögum til varn-
armála. Það nægir þó ekki því að
við núverandi aðstæður nægja
framlögin ekki til að halda gang-
andi þeirri starfsemi á vegum
hersins sem við höfum vanizt.
Einkum koma hér til greina
hækkanir á kostnaði við nútíma-
legan varnarbúnað, hækkanir sem
gera það að verkum að endurnýj-
un vopna hefur ekki orðið í sam-
ræmi við það sem æskilegt er tal-
ið. Einnig skortir fjármuni í rekst-
ur og hefur afleiðingin orðið sú að
hermenn og foringjar fá ekki