Morgunblaðið - 06.07.1984, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1984
Einu sinni var... I og II
Endurskoðun þríðja og fjórða áratugarins er einn þeirra þátta í E.s.v. í A.
sem bera vitni um snilldarhandbragð. Og víst er þó myndin líði nokkuð
fyrir lengdina þá þarf fáum að leiðast í hartnær fjögurra stunda langan
sýningartíma.
Konurnar í mynd Leones hafa litlu öðru hlutverki að gegna en að vera
nauðgað. Hér er Carol (Elizabeth McGovern), á leið til frægðar og frama
í Hollywood, eftir hrottalega nauðgun Noodles. Annars er McGovern
einn af veiku hlekkjum myndarinnar.
Kvikmyndir
Sæbjöm Valdimarsson
BÍÓHÖLLIN: EINU SINNI VAR í
AMERÍKU HLUTAR I OG II.
Leikstjóri: Sergio Leone.
Framieiðandi: Arnon Milchan.
Handrit Leonardo Benvenuti, Pi-
ero De Bernardi, Enrico Medioli,
Franco Arcalli, Franco Ferrini,
Leone, Stuart Kaminsky. Byggt á
skáldsögunni „The Hoods“, eftir
Harry Grey.
Kvikmyndataka: Tonino Delli
Colli.
Klipping: Nino Baragli.
Tonlist: Ennio Morricone.
Leiktjöld og munir: Carlo Simi,
James Singelis, Giovanni Natal
ucci, Gretchen Rau.
Búningar: Gabriella Pescucci.
Aðalhlutverk: Robert De Niro.
Með James Woods, Elizabeth
McGovern, Treat Williams, Tu-
esday Weld, Burt Young, Joe
Pesci, Danny Aiello, Larry Rapp,
Scott Tiler, Rusty Jacobs, Jennifer
Connelly.
Eftir að hafa horft á báða
hluta kvikmyndar Leones um
hálfrar aldar samband og fram-
gang gangstera af gyðingaætt-
um í Vesturálfu, verður ekki
annað sagt en að áhrifin séu
tvískift.
Einu sinni var í Ameríku er
öðrum þræði hrottafengin
gangstermynd af uppgangi harð-
svíraðra glæpaspíra, og þar er
Leone á heimavelli. En nú vili
karl gera betur og skapa jafn-
framt mikilfenglegt drama en þá
fer í verra, það misheppnast að
meira og minna leyti. Þessir
þættir ná aldrei vel saman,
heimildarmyndin gölluð þegar
haft er í huga það metnaðarfulla
epíska stórvirki sem Leone hefur
ætlað sér.
Það er margt sem rýrir gildi
þessarar misjöfnu myndar. Fjöl-
mörg hlaup fram og aftur í tíma
eru bæði kostur og galli. Skila
stundum tilætluðum árangri en
trufla oftar áhorfandann, þar
sem framvinda myndarinnar er
oftlega óviss fyrir. Handritið er
óljóst, persónurnar grunnar og
engin þeirra vekur minnstu sam-
úð hjá áhorfandanum. Sögu-
þráðurinn, tekinn saman í heild,
er fullur af lausum endum og illa
eða óútskýrðum atvikum. Manni
hreinlega blöskrar allar þær
eyður sem jafn snjall kvik-
myndagerðarmaður og Leone
skilur eftir sig. Ein ástæðan er
sjálfsagt sú að þessi virti leik-
stjóri var búinn að ganga með
hugmyndina að E.s.v.í.A upp-
undir áratug áður en kom til
framkvæmda. Slíkur meðgöngu-
tími getur haft slæm áhrif á
fóstrið. T.d. eru handritshöfund-
arnir orðnir sex, utan Leone!
Ónákvæmnin er oft áberandi,
enn meira sökum þess að aðrir
hlutar Einu sinni var ... eru svo
vandlega gerðir. Hvernig í
ósköpunum stendur t.d. á því að
Max (Woods), sem í upphafi á
reyndar klárar hliðar, er lýst í
miðkaflanum sem fljóthuga
skapofsamanni, jaðrandi við
brjálsemi, en kemst síðan í eitt
eftirsóttasta embætti landsins?
Og hvernig mátti það vera að
umsvifamikil framganga hans i
stjórnmála- og viðskiptaheimin-
um í áratugi fór framhjá No-
odles (DeNiro), jafnvel þó hann
væri niðurgrafinn í einhverju
krummaskuði á þessu tímabili?
Þá eru þau átök sem verða
vinslit þeirra Max og Noodles
einkar illa útskýrð. Því baga-
legra þar sem þau eru drama-
tískur hápunktur myndarinnar.
Lagskona Max, Carol (Tuesday
Weld), biður Noodles að fá vin
sinn ofan af stórráni sem jafn-
gildir sjálfsmorði. Noodles sér
engin ráð önnur en að segja til
félaganna sem síðan eru skotnir
af lögreglunni. Síðar kemur í
Ijós að Max er heilinn á bak við
þessar aðgerðir, með hjálp Mafí-
unnar. Þarna vantar skýrari
framvindu.
Þá verður þáttur verkalýðs-
hreyfingarinnar, Jimmy
O’Donnells (Treat Williams), og
lögreglustjórans spillta, Aiello,
ósköp rýr, en ætti hinsvegar,
þegar litið er til baka til bannár-
anna, að vera ómissandi. Eins og
hann er framsettur hér mætti
hann jafnvel missa sig i heild.
Og það hefði að ósekju mátt
koma víðar við með skærin,
myndin er of langdregin.
Lokakafli þessarar fjögurra
stunda löngu myndar er jafn-
framt slappasti hluti hennar.
Þar er Leone víðsfjarri sínum
bakgrunni og hefði gjarnan mátt
vera í hans gamalkunna stíl.
Ofbeldisfyllra uppgjör á milli
Max og Noodles hefði að öllum
líkindum orðið ákjósanlegra
endatafl. Að ljúka lífinu, þó
aumt sé, í sorpkvörn er yfirmáta
bragðlaust eftir það sem á undan
er gengið, þó táknrænt sé.
Og hvar endar svo myndin?
Þegar Noodles grípur svifdisk-
inn? Og hvern fj ... er þessi
gamalreyndi skálkur að álappast
með milljón dollara einn síns
liðs í viðsjárverðu hverfi?
Og svona mætti lengi telja.
Þeim Hammett, Hemingway,
Chandler, Muni, Bogart og Cagn-
ey er lítil virðing sýnd hvað þessi
vinnubrögð snertir (en þeim er
myndin tileinkuð). Þeir hefðu
gert betur. Og Leone líka hefði
hann haldið sig alfarið við
gangstermyndina.
En Einu sinni var ... á svo
sannarlega sínar betri hliðar.
Margar sviðssetningarnar eru á
borð við það besta sem gert hef-
ur verið í þeim efnum. Geysileg
vinna og smekkvísi er lögð í
hvert einasta atriði, hvergi kast-
að til höndum. Ökutæki, um-
hverfi, búningar, sama hvar á
myndflötinn er litið, hér eru
réttir hlutir á réttum stað. Besti
hlutinn, uppvaxtarárin í Lower
East Side, er kvikmyndagerð ens
og hún gerist best.
Tæknilega er Einu sinni var
... næstum lýtalaus, prýdd
handbragði atvinnumanna. Frá-
bær tónlist Morricones virðist
ómissandi þáttur i myndum
Leones og handbragð Collis á
sterkan þátt í að gera tímaskeið-
in þrjú trúverðug.
Leikurinn er undantekninga-
lítið góður, þó handritið komi
ekki að umtalsverðu gagni. De-
Niro fer á kostum, enda einn
hæfileikaríkasti leikari okkar
tíma. Og ekki skaðar hin ná-
kvæma, vel kunna undirbúnings-
vinna hans. Hann eldist með
ólíkindum. Stórkostlegt gerfi
hjálpar til en aldurhnignar
hreyfingarnar geta afburða-
mannsins.
Þau Woods, Weld (alltof
sjaldséð), Young, Rapp og Aiello
eru öll stórgóð í sínum hlutverk-
um en McGovern er skekkja sem
skrifast á reikning Leones.
Þrátt fyrir að sá þáttur Einu
sinni var .. sem glompóttur má
teljast sé mun lengri, þá örlar
víða á þeirri afbragðsmynd sem
Leone hefur ætlað sér að gera.
Ef hún hefði staðið uppúr þá
hefði Einu sinni var . . orðið
tímamótamynd í sögu gangst-
ermyndanna, líkt og „dollara-
myndir" í tíð Vestrans.
Efni h'inu sinni vnr er í stuttu máli saga
ungr* gvAinKadrengja sem ætla sér tA höndla
„Ameríska drauminn" með því að ganga
Clrpaveginn. Myndin hefst á þriðja áratugn
um í Lower East Side í New York. I»eir Max
og Noodles eru helstu harðjaxlar hverfisins og
rífa .sijj uppúr fátæktinni með aðstoð félaga
sinna á hverskyns lögbrotum. Noodles er fljót
lega settur inn fyrir morð en þegar út er komið
aftur, á bannárunum, taka hans (jömlu fclajjar
á móti honum, orðnir stórkarlar í (jlæpaheim-
inum.
Að því kemur að leiðir vinanna Max og
Noodles skilur, hatrið tekur við. UppKjör
myndarinnar gerist 1968 er þeir hittast að
nýju.
S.V.
Samkrull á filmu
Kvíkmyndír
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á frummáli: Krull.
Handrit: Stanford Sherman.
Tónlist: James Horner.
Búningar: Anthony Mendelson.
Andlitsförðun og gervi: Nick Mal-
ey.
Brellumeistari: Vic Armstrong.
Leikstjóri: Peter Yates.
Einkennilega göróttur miðill
kvikmyndin. Fyrir skömmu sá
ég unglingamynd í Stjörnubíói
er nefndist: Skólafrí. Ég sá ekki
ástæðu til að fjalla um þessa
mynd enda efni hennar marg-
tuggið, samt var þessi kvikmynd
prýðisvel gerð og hélt athyglinni
óskiptri hverja mínútu. En það
er næstum ógerningur að smíða
grein kringum margtugginn efn-
isþráð og því ákvað ég að bíða
eftir næstu mynd bíósins, kvik-
mynd er nefnist á frummáli:
Krull. Leikstjóri þeirrar myndar
er nefnilega Peter Yates, sá
gamalkunni breskættaði
spennumyndahöfundur sem
fyrst gerði garðinn frægan með
kvikmyndinni: Bullitt (68). En
einsog ég sagði áðan er kvik-
myndin göróttur miðill sem
oftast kemur áhorfandanum í
opna skjöldu. Mynd Yates um
Krull reyndist nefnilega standa
fyrrgieindri unglingamynd
langt að baki þrátt fyrir að gíf-
urlegt fjármagn og vinna væri
lögð í sviðsbúnað og búninga.
Það vantaði hér einhvern frum-
stæðan kraft í leikarana, þannig
að þeir næðu að hrífa áhorfand-
ann með í leikinn. í fyrrgreindri
unglingamynd var þessi lífs-
kraftur óhaminn, og smitaði
áhorfandann, uns honum fannst
hann vera hluti sviðsmyndarinn-
ar, en ekki bara drumbur útí sal
muðlandi popp.
Ég vil þó ekki alveg skilja við
þessa íburðarmiklu kvikmynd
Peter Yates, án þess að gera
tæknilegri hlið hennar nokkur
skil. í prýðilegu prógrammi
Stjörnubíós er farið allnákvæm-
lega oní saumana á sviðsmynd
þessarar ævintýramyndar. Vil
ég hérmeð leyfa mér þann mun-
að að bregða útfrá reglu og vitna
orðrétt í prógrammið, en þar
segir meðal annars: Það tók Pet-
er Yates næstum ár að undirbúa
töku á kvikmyndinni Krull.
Hann lét m.a. byggja 23 sviðs-
myndir á 10 sviðum. Búninga-
hönnuðurinn Anthony Mendel-
son útbjó meira en 100 mismun-
andi búninga og sverð, axir og
önnur vopn, sem ásamt þúsund-
um annarra leikmuna fylltu tugi
herbergja ... Nick Maley var sex
og hálfa klukkustund á hverjum
degi á meðan tökur stóðu yfir að
útbúa andlitsgervið á hina fal-
legu ungfrú Annis (hún var gerð
forljót í myndinni). Atriðið í
mýrafenjunum er tekið í stærsta
stúdíóinu í Pinewood, þar sem
flest atriðin í James Bond-
myndirnar eru tekin. Það tók 4
vikur að Ijúka við tökur á þessu
atriði en 5 mánuði að byggja
sviðsmyndina. Á meðan á töku
stóð duttu óteljandi manns ofan
í kviksandinn og kvikmynda-
tökumaðurinn varð að íklæðast
hálfgerðum kafarabúningi.
Einsog þið sjáið, kæru lesend-
ur, af þessari lýsingu, er mikið
lagt í hinn ytri búnað ævintýra-
myndarinnar Knill. Samt fannst
mér ekkert ævintýralegt við
myndina, það sést til dæmis afar
greinilega að köngulóarvefur
einn mikill er skipar hér veg-
legan sess er úr lérefti og ekki
nóg með það, því kviksandurinn
sem fyrr var rætt um er líkastur
viðbrenndri uxahalasúpu þaktri
sagi og er þá ekki allt upp talið.
Hvað varðar efnisþráð myndar-
innar, þá er hann næsta ófrum-
legur og byggður á ævintýrinu
um kóngsdótturina fögru sem
numin er burt af drekanum. Ég
held að þeir hjá Columbia hefðu
átt að leggja meira í fé í hand-
ritsgerð, þá þeir lögðu drög að
kvikmyndinni Krull, það er
nefnilega vita vonlaust að steypa
saman í mynd Ofviðri Shake-
speares og Stjörnustríði Lúkasar
og Spielbergs.
P.s. Foreldrar ættu ekki að
fara með lítil börn á þessa mynd,
þótt hún sé bara bönnuð innan
10 ára, því þau gætu orðið hrædd
við skrímslið Krull.