Morgunblaðið - 07.07.1984, Side 30

MOltfítJlÍBfiMö: ■LXtftfÁRÖKtfröT r'■”
30rp
Sigríður Þorgils
dóttir — Áttræð
Vinkona mín, Sigríður Þorgils-
dóttir, Kleppsvegi 48, á áttræðis-
afmæli í dag, þ. 7. júlí og þess
vegna sendi ég henni kveðju og
þakka löng og góð kynni.
Ég man eins og það hefði gerst í
gær þegar fundum okkar Sigríðar
bar fyrst saman. Það var fyrsta
skóladaginn okkar í Kvennaskól-
anum að tvíburarnir Nína og Dóra
buðu mér með sér heim í kaffi.
Stutt var að fara yfir Tjarnar-
brúna heim til þeirra á Víðimel 23,
þar sem á móti okkur tók nett og
brosmild dökkhærð kona með
brún augu. Þetta var hún Sigríður,
mamma tvíburanna, eins og hún
er ævinlega kölluð í okkar hópi —
en hún kaliar okkur bekkjarsyst-
urnar aldrei annað en stelpurnar
— það breytir engu þótt 35 ár séu
liðin og heilmikið vatn runnið til
sjávar samkvæmt almanakinu.
Frá þeim degi var ég heimagangur
á þessu gestrisna og glaðværa
heimili.
Tvíburana hafði ég reyndar séð
einu sinni áður og því gleymi ég
heldur aldrei (skrýtið hvernig ein-
staka atvik grópast í minnið). Það
var í skrúðgöngu skáta á sumar-
daginn fyrsta þetta sama ár þegar
undirrituð var orðin krókloppin í
norðangarranum að henni voru
réttir hlýir vettlingar, svona alveg
óvænt, og þegar hún leit við til að
sjá hver hefði unnið miskunnar-
verkið þá sá hún tvær brosleitar
stúlkur sem voru alveg eins. Ég
man hvað ég var þakklát þessum
tvíburum. Og þegar við hittumst
svo aftur í Kvennaskólanu.n um
haustið þá fannst okkur að við
þekktumst. En þetta litla atvik
lýsir betur en mörg orð greiðvikni,
hugulsemi og hjartahlýju þessara
mæðgna, því eplin hafa ekki fallið
langt frá eikinni í þessu tilfelli.
Þegar þetta gerðist var fjölskyld-
an nýflutt til Reykjavíkur frá
Vestmannaeyjum. Heimilisfaðir-
inn, Ingi Kristmanns, starfaði i
Útvegsbankanum og bræðurnir
Gústi og Þorgils, sem voru eldri og
yngri en systurnar, voru báðir í
skóla.
Sigríður vann mikið á þessum
árum. Hún var fyrirmyndarhús-
móðir og auk þess vann hún tals-
vert heima við saumaskap. Ég
naut góðs af myndarskap hennar
því ófáa kjólana saumaði hún á
mig og útvegaði jafnvel efnið líka,
en mikill hörgull var á slíkri vöru
á eftirstríðsárunum. Mest var þó
um v ert hversu vel hugsandi Sig-
ríður var og hollt unglingum að
kynnast slikri konu. Hún, sem er
af aldamótakynslóðinni, hafði al-
ist upp í anda ungmennafélags-
hreyfingarinnar, í bjartsýni og trú
á þjóðina og landið og óslökkvandi
menntunarþrá. Hún hafði gaman
af ljóöum og var ósink að lána
bækur. (Ég man enn hvað mér
fannst mikill fengur að því þegar
hún lánaði mér heildarútgáfu af
ljóðum Davíðs Stefánssonar, öll
þrjú bindin.) Við töluðum margt
og smám saman fékk ég að vita
eitt og annað um æsku og uppvöxt
Sigríðar. Það var samt langt frá
þvi að hún hafi talað mikið um
sjálfa sig, en þeim mun eftir-
minnilegra hefur orðið sumt af þvi
sem hún sagði mér.
Sigriður fæddist i Knarrarhöfn
í Dalasýslu, dóttir Þorgils Frið-
rikssonar bónda þar og oddvita og
konu hans, Halldóru Ingibjargar
Sigurmundsdóttur. Systkinin voru
14 talsins, en móðirin dó þegar
Sigriður var 5 ára gömul. Þorgils
tókst að halda þessu stóra heimili
saman með dyggri aðstoð elstu
dóttur sinnar, Steinunnar, sem þá
var 17 ára gömul. Það hlýjar
manni um hjarta að heyra með
hve mikilli ást og þakklæti Sigríð-
ar minnist föður sins og Steinunn-
ar, systur sinnar, sem enn lifir í
hárri elli í Dölum vestur. Fátækt-
in var mikil eins og víðast hvar i
þá daga, það vantaði nánast allt
til alls, nema bækur. Talsvert var
til af þeim. Þorgils hvatti börnin
sín óspart til náms og var ágætur
kennari sjálfur. Steinunn hvatti
ekki síður systkinin til mennta og
studdi þau með ráðum og dáð. Það
hlýtur að teljast óvenjulegt og
jafnvel einstakt að allur þc-3si
stóri systkinahópur náði að afla
sér einhverrar framhaldsmennt-
unar, sumir lengri og aðrir
skemmri, þrátt fyrir erfiðar að-
stæður og nánast óyfirstíganlega
erfiðleika. Sigríður var í tvö ár við
nám í Kvennaskólanum í Reykja-
vík, en þaðan útskrifaðist hún
tvítug að aldri. Hún vann við
kennslu næstu árin en fór síðan til
Vestmannaeyja þar sem hún vann
í apótekinu. Arið 1929 giftist hún
Inga Kristmanns, gjaldkera i Út-
vegsbankanum í Eyjum. Árið 1946
flutti fjölskyldan svo til Reykja-
víkur.
Eins og áður segir ríkti gest-
risni og glaðværð á heimili Sigrið-
ar og Inga á Viðimelnum og marg-
ar góðar minningar á ég þaðan frá
þessum árum. Fljótlega stofnuð-
um við nokkrar bekkjarsystur
svokallaðan saumaklúbb og hitt-
umst heima hjá hver annarri og
brátt var Sigríður orðin sérstök
vinkona okkar allra.
Þegar tvíburarnir voru rúmlega
tvítugir fluttu þeir alfarnir af
landi brott. Dóra giftist til Banda-
ríkjanna og ári seinna fluttist
Nfna einnig vestur um haf. Þegar
systurnar fóru vestur fannst
okkur í saumaklúbbnum alveg
sjálfsagt að Sigríður, mamma tví-
buranna, kæmi i klúbbinn i stað-
inn fyrir þær. Það hefur verið
okkur mikill fengur að hafa hana
þvi hún hefur mannbætandi áhrif,
svo lífsglöð og jákvæð sem hún er.
Við höfum aldrei orðið varar við
neitt kynslóðabil. Hún fylgist vel
með tímanum og er svo opin og
jákvæð gagnvart æskunni og flest-
um nýjungum nútímans að við,
þessar miðaldra, verðum að vara
okkur svo við virkum ekki gamal-
dags í samanburði við hana.
Sigríður varð ekkja fyrir 10 ár-
um og eins og að líkum lætur voru
það mikil viðbrigði að verða skyn-
dilega ein eftir nærri 50 ára sam-
búð og ekki gerði það missinn auð-
veldari að þrjú af börnunum fjór-
um eru búsett erlendis.
En enginn veit sína ævina fyrr
en öll er, segir máltækið. Þegar
Sigríður var orðin sjötug hófst nýr
og vægast sagt ævintýralegur
kafli í lífi hennar, sem hana hefur
varla órað fyrir þegar hún var að
alast upp vestur i Dölum upp úr
aldamótum. Hún flaug yfir meira
en hálfan hnöttinn, alla leið aust-
ur til Singapore, þar sem hún bjó i
hálft ár hjá Ninu, dóttur sinni, og
lifði þar i vellystingum praktug-
lega, nánast eins og prinsessa i
austurlensku ævintýri, með þjón á
hverjum fingri. Það var unun að
heyra Sigríði segja frá þessari
Adföng hersins og hræsni
frjálshyggjumanna
— eftirJón Val
Jensson
Utanríkisráðherra hefur gert
sér ferð til Bandaríkjanna og m.a.
rætt við George Schultz utanrik-
isráðherra og Weinberger varn-
armálaráðherra. Tilgangur við-
ræðnanna virðist fyrst og fremst
sá að fá Bandaríkjamenn ofan af
þeirri hugmynd að láta Rainbow
Navigation-skipafélaginu eftir að
annast flutninga til varnarliðsins
á íslandi, eins og það á rétt á skv.
lögum frá 1904. Minnt er á, að ís-
lenzk skipafélög hafi lengi (þ.e. í
17 ár) séð ein um þessa flutninga
og að með því að taka þá úr hönd-
um okkar verði skaði unninn
okkar smáa efnahagskerfi. Úrelt
einokunarlög eigi hér ekki við,
heldur sé það a.m.k. réttlætismál,
að frjáls samkeppni ríki um þessa
flutninga milli landanna.
Sanngjörn rök —
eða hvað?
Fljótt á litið virðist hér um
sanngirnismál að ræða. Sá ágóði,
sem stórþjóðina munar lítið um,
getur verið stór spónn úr aski
smáþjóðar. Hagfræðingar og
stjórnmálaleiðtogar hafa á síð-
ustu árum snúizt verulega á sveif
með frjálshyggju í efnahagsmál-
um, og þvi er víöa haldið uppi
gagnrýni á þá einangrunarhneigð,
sem gætt hefur hjá ýmsum ríkj-
um, er vilja vernda atvinnuvegi
sína með tollum og höftum á yfir-
standandi samdráttartímum. Var-
að er við afleiðingum viðskipta-
stríðs og frjáls samkeppni sögð
nauðsynleg í markaðsmálum.
En málið er ekki svo einfalt.
Ennþá eru flest lönd með lög og
reglugerðir til verndar eigin at-
vinnulífi, jafnvel þar sem almennt
rikir viðtækt svigrúm í þeim efn-
um. Slík verndarstarfsemi tekur á
sig ýmsar myndir. Innflutnings-
höft og tollmúrar eru fyrirbæri,
sem flestir taka eftir, en síður
áberandi eru t.a.m. rikisstyrkir til
uppbyggingar atvinnugreina (sbr.
fiskiðnaðarstefnu Kanadastjórn-
ar), afsláttur á orkuverði, niður-
greiðsla búvöruverðs (sem fram-
kvæmdastjóri Evrópusambands
bænda, sem hér er staddur, segir
útbreitt fyrirkomulag á megin-
landinu) eða forgangsréttur inn-
lends vinnuafls, svo að eitthvað sé
nefnt. Þegar ákvæði um slfkt eru
bundin í lögum, gengur réttarríki
ekki fram hjá þeim nema með
nýrri löggjöf. Hugsjónir frjáls-
hyggjumanna, hversu vel sem þær
líta út, mega ekki verða slík trú-
arsetning, að með þeim brjótum
við lög og rétt.
Hvað varðar Bandaríkjastjórn,
er ljóst, að hún er í þessu máli
bundin lögum sambandsríkisins,
sem væntanlega voru sett bæði til
öryggis um meðferð hergagna og
til að efla þarlendan atvinnurekst-
ur. Að breyta þeim lögum okkar
vegna er enginn hægðarleikur,
einkum þegar haft er í huga, að
Bandaríkjamenn annast flutninga
til herliðs síns á meginlandi Evr-
ópu einmitt á grundvelli nefndra
laga.
Við Islendingar njótum verndar
Bandaríkjanna og þurfum engu að
kosta til herstöðvarinnar (nema
síður sé!). Því er fráleitt, að við
eigum nokkurn „rétt“ á þessum
flutningum til hersins i krafti
þjóðernis okkar.
Að mínu mati er það ósæmilegt
af okkur að fara þá bónarleið til
Bandaríkjastjórnar, að hún ann-
aðhvort brjóti sin eigin lög til að
synja bandarísku fyrirtæki um
þann rétt, sem því ber, eða semji
ný lög sérstaklega til að gefa ís-
lenzkum skipafélögum forréttindi
Jón Valur Jensson
„Fulltrúa hinna ensku
flutningafélaga furðaði
mjög á verðinu hjá ís-
lenzku skipafélögunum.
Sögðu þeir okkur, að
fyrir sama verð gætu
þeir boðið okkur að
flytja búslóðina til
Suður-Afríku!
umfram alla aðra. Að láta bera
upp þess háttar sníkjufrumvarp á
Bandaríkjaþingi væri blygðunar-
efni fyrir þjóð okkar.
En hvað um frjálsa
samkeppni?
1 slagorðum manna um frjálsan
samkeppnisrétt íslenzku skipafé-
laganna virðist gengið út frá þvi
sem vísu, að þau séu samkeppnis-
hæf á frjálsum markaði. En er það
svo? Eru þau reiðubúin að keppa á
jafnréttisgrundvelli við erlend
skipafélög um siglingar til lands-
ins og út á land? Og er ástæða til
að ætla, að íslenzku skipafélögin
geti boðið lægst allra í flutninga
fyrir varnarliðið?
Þegar ég og fjölskyldan flutt-
umst heim með búslóð okkar frá
Englandi sl. sumar, leituðum við
hagstæðasta tilboðs, m.a. frá
enskum flutningafyrirtækjum. öll
voru þau tilboð þó bundin við þau
lágmarksfragtgjöld, sem íslenzku
skipafélögin settu upp, því að önn-
ur skipafélög en þau sáu ekki um
íslandssiglingar. (Það skal tekið
fram til marks um samkeppnina
innbyrðis milli Hafskips og Eim-
skips, að nákvæmlega sama gjald
var sett upp hjá báðum fyrirtækj-
unum). Fulltrúa hinna ensku
flutningafélaga furðaði mjög á
verðinu hjá íslenzku skipa-
félögunum. Sögðu þeir okkur, að
fyrir sama verð gætu þeir boðið
okkur að flytja búslóðina til
Suður-Afríku! Frá Felixstowe til
Reykjavíkur er nálega 2.250 km
sjóleið, en um 12.000 km til Höfða-
borgar — meira en fimmfalt
lengri leið! Við þáðum ekki boðið,
heldur tókum víxla og lán ti lað
geta greitt fyrir flutninginn á
heimaslóðir. En reikningurinn frá
Eimskip samsvaraði fimm mán-
aða lágmarkskaupi verkamanns á
þeim tíma.
Hvernig geta slík skipafélög tal-
ið sig standast öðrum snúning á
frjálsum markaði? Fyrir nokkrum
dögum var fróðlegur fréttaauki í
útvarpi um stórauknar verzlun-
arsiglingar Sovétmanna. Hafa
þeir náð undir sig miklum flutn-
ingum í V-Evrópu með því að
bjóða langt undir verði annarra
skipafélaga. Þróun þessara mála
stefnir siglingum og skipasmíðum
vestrænna ríkja í meiri tvísýnu en
unað verður við. í því sambandi
má spyrja; væri það þóknanlegt
þeim Eimskips/Hafskips-mönn-
um, að Rússar eða Japanir (til
dæmis) fengju að undirbjóða þá á
siglingaleiðum okkar?
Fyrr en þessir íslenzku skipa-
kóngar hafa sannað, að þeir hafi
hagkvæmustu farmgjöld, sem
bjóðast, mun ég ekki leggja trúnað
á yfirlýstar óskir þeirra um
„frjálsa samkeppni" um aðföng til
ferð, sem hún naut i ríkum mæli
með sínum opna og síunga huga.
Síðan hefur hún einnig dvalist
langdvölum hjá Dóru í New Jers-
ey, verið hjá Þorgils í Glasgow,
hún hefur ferðast með Nínu til
Grikklands og Landsins helga og í
fyrra dvaldi hún hjá Nínu í
nokkra mánuði austur í Bankok.
Sigríður er amman góða sem
prjónar allar fallegu lopapeysurn-
ar og bakar vinsælu pönnukökurn-
ar, auk alls þess sem hún gefur af
sjálfri sér. Og ég veit að hún er
elskuð og virt af börnum, tengda-
börnum og barnabörnum og alls
staðar aufúsugestur. Hvers er
hægt að óska sér betra? Ég bara
spyr.
I dag getur Sigríður litið yfir
farsæla ævi og fagnað áttunda
tugnum í góðum hópi vina og ætt-
ingja og þá ekki síst sinna nánustu
sem sumir eru komnir alla leið frá
Bangkok til að samfagna ættmóð-
urinni.
Börn þeirra Sigríðar og Inga eru
fjögur. Þau eru Kristján Agúst,
stórkaupmaður, kvæntur Jónínu
Guðlaugsdóttur. Unnur Dóra, sem
er búsett í New Jersey. Jónína
Þóra, gift Jimmy Jones, olíverk-
fræðingi í Bankok og Þorgils Agn-
ar, starfsmaður Flugleiða í Gla3-
gow, kvæntur skoskri konu, Anne
að nafni. Barnabörnin eru 13 og
barnabörnin eru orðin 6.
Sigríður mín. Dæmigert er svar-
ið þitt þegar systir þín spurði þig
nýlega hvernig nú nenntir að
halda upp á áttræðisafmælið með
pomp og pragt. En þá svaraðir þú
stutt og laggott: „Ég verð nú ekki
áttræð nema einu sinni.“
Kæra vinkona, vertu svona
hress sem allra, allra lengst.
Saumaklúbburinn óskar þér til
hamingju með daginn. Lifðu heil.
Rannveig Jónsdóttir
Frú Sigríður ætlar að taka á
móti gestum sínum í veit-
ingastaðnum Kvosinni, Austur-
stræti 22, í dag milli kl. 15—18.
varnarliðsins. Hræsnisfull þykir
mér líka sú skírskotun þeirra til
þjóðarinnar, að hér sé mikið í húfi
fyrir okkur íslendinga, þegar ég
leiði hugann að því, að til þessara
flutninga hafa verið notuð erlend
leiguskip og aðeins eitt af þremur
með íslenzka áhöfn. Farmanna- og
fiskimannasamband íslands hefur
þegar vakið athygli á þeirri
óheillavænlegu þróun, sem hér á
sér stað, að íslenzk fyrirtæki
gangi þannig fram hjá íslenzku
vinnuafli.
Alger frjálshyggja
er fráleit lausn
Ég hef talað hér um „hræsni
frjálshyggjumanna". Með því er
ég að skjóta á forsvarsmenn
skipafélaganna, ekki frjálshyggju-
menn almennt. Ég geri t.d. ráð
fyrir, að flokksbróðir minn Hann-
es Gissurarson taki — í samræmi
við alþjóðahyggju sína — aðra af-
stöðu, þ.e. að hér eigi að ríkja
frjáls samkeppni allra aðila,
hverrar þjóðar sem þeir eru. Sam-
kvæmt því virðist það ekki skipta
hann miklu máli, hvort íslenzk
skipafélög fái að þrífast, ekki
frekar en hann hafi áhyggjur af
því, að frjálshyggjustefna í bú-
vörumálum (afnám niðurgreiðslna
og frjáls innflutningur) myndi
gera út af við landbúnað okkar og
byggð í flestum landshlutum.
Þessi atriði gera ekki annað en
sýna, hversu fráleitt er, að frjáls-
hyggjan geti leyst vanda okkar í
þjóðfélags- og efnahagsmálum.
Ég er sjálfur fylgjandi hóflegri
þjóðernishyggju i þessum málum
og andvígur frjálshyggjunni. Þjóð
okkar þarfnast vissra laga til
verndar atvinnulífi landsmanna.
Og við getum ekki meinað banda-
rískum borgurum um þann rétt að
njóta hliðstæðra laga í sinu eigin
landi.
En plokkið og betlið af varnar-
liðinu er nú þegar orðið þjóð okkar
til vansæmdar og ekki á það bæt-
andi.
ísafirði, 30. mai 1984.
Jón Valur Jensaon er guðfrædingur
búaettur í ísnfirði.