Morgunblaðið - 22.07.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 1984
21
öfnun hætta á verðlækkunum i
Bandaríkjunum og enn sem komið
er hafa menn ekki viljað fara út f
slíkt. Á hinn bóginn verður það
einnig að teljast varasamt að for-
smá Evrópumarkaðina. Sú hætta
felst í því, að aðrir verði fyrri til
að bregðast við offramboðinu f
Bandaríkjunum með því, að snúa
sér að Evrópu. öðrum Evrópu-
löndum er það nú hagstæðara en
okkur, þar sem gengi þeirra er
ekki eins hátt og styrkasta gjald-
miðils Evrópu gagnvart dollarn-
um, islenzku krónunni.
Vinnslan rekin
með innistæðu-
lausum ávísunum
Við sfðustu fiskverðsákvörðun
hækkaði fiskverð til vinnslunnar
um 6%, en auk þess hækkuðu
vinnulaun og annar innlendur
kostnaður án þess, að neinn tekju-
auki hafi komið á móti. Þessi
staða hefur því haft í för með sér
mjög erfiða greiðslustöðu vinnsl-
unnar og sagði fiskverkandi, að
vinnslan væri nú að mestu rekin
með innistæðulausum ávfsunum.
Menn vissu ekki hvernig þeir ættu
að greiða laun, þeir vissu ekki
hvernig þeir ættu að greiða hrá-
efnið og því síður væri hægt að
standa undir föstum kostnaði. All-
ar fyrri reglur um skiptingu tekna
væru fallnar úr gildi og það eina,
sem til gæti komið, væri að skrá
gengið rétt.
Fiskverðsákvarðanir úr-
eltar í núverandi mynd?
Útgerð og fiskvinnsla er nú að
mestu í höndum sömu aðila þann-
ig að núverandi aðferð við
ákvörðun fiskverðs er f raun orðin
úrelt. Það væri þvf miklu frekar,
að útgerð og fiskvinnsla (nánast
sami aðilinn) semdi við sjómenn
um verðlagningu fisksins eða
hreinlega um föst laun fyrir störf
þeirra, hugsanlega með einhvers
konar uppbótum eftir gæðum og
aflamagni. Þá má það ekki gleym-
ast, að við fiskverðsákvörðun
koma afskipti stjórnvalda enn f
ljós og henni fylgja nær ætíð ein-
hverjar ráðstafanir af þeirra
hálfu. í maí síðastliðnum var
ákveðin 12% lækkun á rækjuverði
upp úr sjó vegna lækkunar á
markaðsverði. Sú ákvörðun var
tekin með atkvæðum kaupenda og
oddamanns Þjóðhagsstofnunar.
Mánuði síðar er ákveðið að hækka
rækjuverð um 10% með atkvæð-
um seljenda og oddamanns Þjóð-
hagsstofnunar! Mörgum finnst
þetta skrýtin pólitík og að mikið
vanti upp á það, að við ákvörðun
hráefnisverðs sé tekið mið af gild-
andi markaðsverði hverrar teg-
undar fyrir sig og hverjum mark-
aði fyrir sig. Það er alkunn stað-
reynd, að við fáum ekki meira
fyrir fiskinn en neytendur eru til-
búnir að greiða. Hingað til hafa
íslendingar haldið hæsta verði á
erlendum mörkuðum, en skiptar
skoðanir eru um það, hvort þeirri
stefnu skuli haldið áfram eða verð
lækkað til að auka magn.
Engin birgðasöfnun
í söltun en tapið
10% af tekjum
Undir síðustu mánaðamót mat
Þjóðhagsstofnun tap saltfisk-
vinnslu 7 til 8% af tekjum. Salt-
fiskverkendur meta tapreksturinn
hins vegar 8 til 10%. Söltunin býr
ekki við birgðasöfnun og hefur á
þessu ári verið afskipað nær jafn-
óðum og framleiðslan hefur verið
fullunnin. Hins vegar hefur verið
samdráttur í vinnslunni samfara
aflasamdrætti og litlar likur eru á
því, að söltun aukist nú þrátt fyrir
að illa gangi að selja frystar af-
urðir. Stafar það af því, að nú
veiðist mikið af smáfiski, sem er
ákaflega óhagstæður í söltun
vegna lágs markaðsverðs. Á síð-
asta ári fór að halla verulega und-
an fæti í afkomumálum saltfisk-
verkenda. Ástæður þess voru fyrst
og fremst lækkun markaðsverðs
vegna hækkunar dollars, krafan
um hreinsun selorms úr fiskinum
og hátt hlutfall af söltun smá-
þorsks. Þá olli það mörgum fram-
leiðendum þungum búsifjum, að
ekki var lánað til skreiðarverkun-
ar í fyrra fyrr en á haustmánuð-
um með þeim afleiðingum að sölt-
un á flöttum ufsa varð veruleg.
Mikið framboð var á söltuðum
ufsa á síðasta ári, verð lágt og því
mikið tap á verkuninni.
Enginn tekjuauki
á móti hækkun hrá-
efnis og vinnulauna
Pyrir ákvörðun fiskverðs fyrsta
febrúar síðastliðinn var þvi staðan
í afkomumálum orðin sú, að hagn-
aður í frystingu var talinn um
10% en tap á söltun rúmlega 10%.
Við fiskverðsákvarðanir nokkur
undanfarin áramót hefur staðan
jafnan verið betri í söltun en
frystingu og var því söltun íþyngt
í samræmi við reglur verðlagsráðs
til að jafna afkomuna milli
vinnslugreina. í vetur var aftur
komin upp sú staða, að svigrúm til
að jafna hinn mikla afkomumun
var lítið sem ekkert, því fiskverð
hækkaði aðeinc um 5%. Hins veg-
ar hefur þróun þessa árs verið sú
að afkomumunurinn hefur jafnazt
verulega vegna lækkunar á verði
frystra afurða og var hann senni-
lega aðeins um 10% fyrir síðustu
fiskverðshækkun. Með 6% fisk-
verðshækkun og 2% launahækk-
unum frá fyrsta júní síðastliðnum.
í stað 4 til 6% taps í heildina fyrir
þessar hækkanir telja framleið-
endur tapið nú 8 til 10% enda
fékkst enginn tekjuauki á móti
hækkuninni. Þetta mat er miðað
við árs rekstur, en tap á verkun
smáfisks er talið vera um 16 til
18%. Frá áramótum til 1. júlí er
framleiðsla saltfisks talin um
25.000 lestir, en á sama tíma i
fyrra var framleiðslan 37.000 lest-
ir.
Vaxtakostnaður
vegna skreiðarbirgða
hundruðir milljóna
Skreiðarverkunin er svo kapí-
tuli út af fyrir sig. Á árunum 1980
og 1981 jókst skreiðarvinnsla
verulega vegna hagstæðs mark-
aðsverðs í Nígeríu. 1979 var fram-
leiðsla skreiðar og hertra hausa
6.959 lestir, 17.483 árið 1980,
25.202 árið 1981 og náði þá há-
marki, en varð aðeins 4.718 lestir
1983. Verulegur afturkippur kom i
skreiðarsöluna 1982 og fóru menn
þá að halda að sér höndum, en of
seint. Á síðasta ári var litil skreið-
arsala, en sala hertra hausa gekk
vel. Á þessu ári hefur ekki tekist
að gera nýja samninga við Níger-
íumenn og því ekkert flutt út
nema upp i gamla samninga.
Vegna þessa sitja margir verkend-
ur uppi með gifurlegar birgðir allt
frá árinu 1981 með feikilegum
vaxta- og geymslukostnaði. Telja
flestir, að mjög vanhugsað hafi
verið að leggja jafnmikla áherzlu
á Nígeríumarkaðinn og raun bar
vitni og er birgðasöfnun af þessum
sökum ein af orsökum bágrar
fjárhagsstöðu fiskvinnslunnar. Nú
er talið að skreiðarbirgðir séu um
240.000 pakkar að verðmæti rúm-
ur 1 milljarður króna og um
100.000 pakkar af hausum að verð-
mæti 100 milljónir króna séu nú í
birgðum. Verðmæti þessara
birgða er hins vegar mjög erfitt að
meta vegna þess, að hugsanlegt
markaðsverð er mjög óljóst og
einnig er mjög óljóst hvort nokkr-
ir sölusamningar við Nígeríumenn
náist, þrátt fyrir nokkra bjartsýni
þar að lútandi fyrr á árinu. Þó
birgðir séu metnar á þessar upp-
hæðir, er fjarri því, að þær skili
sér til framleiðenda. Vaxtabyrði
vegna afurðalána er talin nema
hundruðum milljóna, geymslu-
kostnaður er verulegur og rýrnun
birgða talsverð. Hitt er þó víst, að
seljist þessar birgðir, léttir það
verulega á stöðunni.
Erlendar langtíma-
skuldir útvegsins
16,2% af heildinni
Erlendar langtímaskuldir þjóð-
arinnar um siðustu áramót voru
36,3 milljarðar króna eða 60,6% af
þjóðarframleiðslunni. Erlendar
langtímaskuldir sjávarútvegsins
voru þá 5,9 milljarðar króna, eða
16,2% heildarinnar og 9,8% þjóð-
arframleiðslunnar. Á síðasta ári
námu gjaldeyristekjur af útflutn-
ingi sjávarafurða 12,7 milljörðum
króna eða 68% af gjaldeyristekj-
um þjóðarinnar af vöruútflutn-
ingi, sem alls voru 18,6 milljarðar.
Til samanburðar á hlutfalli ein-
stakra þátta i erlendum heildar-
skuldum þjóðarinnar má nefna, að
50,4% voru vegna orkumála,
16,2% vegna sjávarútvegs, 12,7%
vegna opinberrar þjónustu, 10,3%
vegna samgangna, 8% vegna iðn-
aðar og óskilgreind eru 2,4%.
Fækkun í flotanum
meö aöstoð stjórn-
valda í staö gengis-
lækkunar lausnin?
Af þessari upptalningu má sjá,
að sjávarútvegurinn er enn undir-
staða gjaldeyrisöflunar þjóðarinn-
ar, þó sú undirstaða sé fallvölt um
þessar mundir. Eins og fiskistofn-
um er nú háttað, er ljóst að hægt
er að sækja mögulegan afla með
miklu færri skipum og minni til-
kostnaði og skila fiskvinnslunni
sama hráefni til verðmætasköp-
unar og gjaldeyrisöflunar. Með
minni tilkostnaði minni flota við
að ná sama hráefni og of stór floti
sækir nú, minnkar vissulega þörf-
in á hækkuðu fiskverði. Þá minnk-
ar hlutfall olíu af aflaverðmætum
og afkoma sjómanna batnar. Með
þessum hætti mætti ef til vill
koma i veg fyrir gengislækkun, en
þá er enn óleystur vandi þeirra,
sem væntanlega þyrftu að leggja
skipum sínum eða finna þeim
verkefni annars staðar. Þá mun
sjómönnum fækka líka, ef ekki
finnast verkefni fyrir skipin ann-
ars staðar. Lokaspurningin gæti
því verið sú, hvort þjóðinni væri
hagstæðara að leggja fé með ein-
hverjum hætti til þess að fækka
skipum og draga þannig úr þörf-
inni á gengislækkun eða skrá
gengið „rétt“ eins og sumir hags-
munaaðilar segja og finna leiðir
til að koma í veg fyrir að „rétt“
gengi fari út í verðlagið og herði á
verðbólgunni.
staklega tækifæri til að skoða
snilldarverk Rembrandts og Vinc-
ent van Goghs.
Lokakaflinn heitir „Útrásir" og
fjallar um skoðunarferðir utan
Amsterdam, m.a. til Haag, leik-
fangabæjarins Madúródam og sæ-
dýrasafnsins í Hardewijk, þar sem
ísienski háhyrningurinn Guðrún
er aðalstjarnan. Einnig er að
finna í ritinu allskyns hjálplegar
almennar upplýsingar, svo sem
um neyðarsíma, lokunartíma
hinna ýmsu staða, tannlækni,
barnagæslu o.fl. Ævintýralega
Amsterdam er 96 síður í mjóu
broti, sem er handhægt í vasa eða
veski. Litgreining var gerð af
Myndamótum, Hilmir prentaði og
Bókfell annaðist bókband.
„Ævintýralega Amster
dam“ Ferðabók Fjölva
Fjölvaútgáfan hefur nýlega sent
frá sér leiðsögurit fyrir ferðamenn
um Amsterdam, höfuðborg Hol-
lands. Var brýn þörf fyrir slíkt hjálp-
arrit, eftir að Amsterdam varð einn
helsti viðkomustaður íslenskra
ferðamanna. Bókin kallast „Ævin-
týralega Amsterdam" og er eftir
Jónas Kristjánsson ritstjóra. í sama
flokki leiðsögurita Fjölva hafa áður
komið út bækur um Kaupmanna-
höfn og London. Þau eru gagnprýdd
litmyndum og hefur Kristín Hall-
dórsdóttir tekið þær.
1 leiðsöguriti Fjölva er lögð mik-
il áhersla á að veita þar upplýs-
ingar frá fyrstu hendi sem komi
ferðamönnum að gagni og hægt er
að treysta. Þar er fyrst sinnt
frumþörfum ferðamanna, gisti-
húsum og matstöðum. Höfundur
kannar marga staði, velur og gef-
ur ráð um þá bestu í öllum verð-
flokkum.
Því næst hefjast skoðunarferðir
um borgina. Að sjálfsögðu er farið
í bátsferð um síkin, skoðaðar
sögufrægar byggingar, verslað,
komið inn á kaffihús, bjórstofur,
gimsteinaverkstæði og blóma-
markaði og söfnin heimsótt, en í
Amsterdam gefst mönnum sér-
3 LEIOSOGUmT~>
13 FJÖLVA >