Morgunblaðið - 22.07.1984, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JULI 1984
29
24 í skálanum
Af þeim 24 mönnum sem voru í
timburskálanum í Rastenburg í
Austur-Prússlandi, þar sem her-
stjórnin var saman komin til
skrafs og ráðagerða, hlutu aðeins
fjórir alvarleg meiðsli.
En slíkt og þvílíkt hvarflaði
ekki að Claus Schenk von Stauff-
enberg greifa, og hann hraðaði för
sinni til Berlínar til þess að
stjórna næsta þætti „Valkyrju-
áætlunarinnar“, sem miða skyldi
að því að koma ógnarstjórn nas-
ista frá völdum og binda þannig
enda á Heimsstyrjöldina síðari.
Þegar von Stauffenberg sá
timburskýlið hverfa í reykský,
skömmu eftir að hann hafði skilið
sprengjuna eftir í möppu í aðeins
nokkurra metra fjarlægð frá fót-
um Hitlers, var hann þess fullviss,
að harðstjórinn væri ekki lengur í
tölu lifenda.
Þar fór hann þó villur vegar. Og
þar með brustu allar vonir um,
hve víðtæk áhrif það mundi hafa,
þegar tilkynnt yrði um fráfall for-
ingjans.
En þrátt fyrir að svo virtist sem
öruggasta leiðin til að koma
ógnarstjórninni frá væri að ryðja
Hitler úr vegi, hefði samstarfs-
hópur Stauffenbergs einnig getað
sett valdamaskínu nasistanna úr
lagi. En samsærismennirnir voru
hikandi og ekki nógu ákveðnir i
hvernig bregðast skyldi við þeim
aðstæðum sem skapast höfðu.
Snerpuna vantaði
„Valkyrju-áætlunin“ fór út um
þúfur, af því að snerpuna vantaði.
Meðal grundvallarmistaka, sem
þeim urðu á, á meðan ringulreiðin
var sem mest í Berlín, var að rjúfa
ekki síma- og fjarskiptasamband-
ið við aðalstöðvar foringjans. Það
var mjög afdrifaríkt, að Hitler gat
náð símasambandi við Ramer
majór og sannfært hann um, að
foringi hans væri enn á dögum.
Strax eftir þetta símtal fóru
fyrstu handtökurnar fram. Yfir-
maður von Stauffenbergs var tek-
inn höndum, svo og Fromm yfirof-
ursti, yfirmaður varaliðsins, og
von Hase, æðsti herstjórnandi í
Berlín.
Enn tvístigu samsærismennirn-
ir, þrátt fyrir að allt væri á tjá og
tundri. Og þegar Hitler ávarpaði
þjóðina í útvarpi seinna um kvöld-
ið, var leikurinn tapaður. Þá var
komið að fjöldahandtökum og
meðfylgjandi aftökum á færi-
bandi.
Krafðist dauðadóma
Þó að samstarfsmenn von
Stauffenbergs skorti snerpu til að
gera alvöru úr áformum sínum,
var nú enginn skortur á atorku við
að gera upp reikningana. Von
Stauffenberg var meðal hinna
fyrstu sem stillt var upp fyrir
framan aftökusveitina í garði
ríkiskanslarahallarinnar. — Lifi
hið heilaga Þýskaland, voru síð-
ustu orð hans.
Hitler nægði engan veginn að
ná til allra, sem viðriðnir höfðu
verið hina misheppnuðu valda-
ránstilraun, heldur áttu jafnvel
alsaklausir ættingjar samsær-
ismannanna einnig á hættu að
w
Hitler og Mussolini virða skemmdirnar á herskálanum fyrir sér 20. júlí 1944.
Öryrki úr
stríðinu
Það var í hernaðaraðgerðunum í
Norður-Afríku, sem ásamt barátt-
unni um Stalingrad olli þátta-
skilum í styrjöldinni, aó Claus von
Stauffenberg missti hægri hönd-
ina, tvo fingur vinstri handar og
annað augað. Það var þannig ör-
yrki úr stríðinu, sem stóð á bak við
20. júlí-tilræóið við Hitler.
Og aðstæðurnar gengu í lið
með von Stauffenberg til þess að
auðvelda honum að koma hug-
sjón sinni í framkvæmd. Mánuði
fyrir tilræðið var hann útnefnd-
ur starfsmannastjóri Fromm yf-
irofursta, yfirmanns varaliðsins,
og veitti sú staða von Stauffen-
berg aðgang að fundarstaðnum í
aðalstöðvum foringjans.
Það var ekki lífsreynsla von
Stauffenbergs á vígvellinum í
Norður-Afríku, sem gerði hann
að hatrömmum fjandmanni
Hitler-stjórnarinnar, og hann
var meira að segja stuðnings-
maður hennar fyrstu árin eftir
valdatökuna. En Gyðingaofsókn-
irnar árið 1938 og ógnarverkin í
hernumdu löndunum, eftir að
styrjöldin var hafin, breyttu af-
stöðu hans til nasismans.
Von Stauffenberg, sem var af
suður-þýskri aðalsætt, blés nýju
lífi í áætlanir um að steypa Hitl-
er af stóli og hafði um margt
sérstöðu meðal liðsforingjanna,
sem að þeim stóðu.
Bæði 6. og 11. júlí var von
Stauffenberg kallaður á ráð-
stefnur í aðalstöðvum foringj-
ans. Þó að fyrri tilraunir til að
ryðja Hitler úr vegi hefðu runnið
út í sandinn, var von Stauffen-
berg harðákveðinn í að láta sér
ekki mistakast og stjórna síðan
valdatökunni.
Báða fyrrnefnda daga varð
hann þó að hætta við allt saman,
af því að Göring og Himmler
birtust ekki, en samkvæmt áætl-
uninni áttu þeir að fara sömu
leið og foringinn.
Hinn 15. júlí gefst enn á ný
tækifæri. En í þetta sinn gafst
hinum bæklaða ofursta ekki tóm
til að tímastilla sprengjuna.
Liðssveitirnar sem áttu sam-
kvæmt áætluninni að hernema
Berlín voru í öll skiptin í við-
bragðsstöðu.
Fimm dögum seinna, þegar
aðalstöðvar foringjans voru
fluttar frá Berchtesgaden til
Rastenburg, lét von Stauffen-
berg til skarar skríða.
En án tilætlaðs árangurs.
vera líflátnir eða sendir í þrælk-
unarbúðir.
Það varð að fara aðeins vægi-
legar í sakirnar gagnvart Erwin
Rommel yfirhershöfðingja, sem
bendlaður var við samsærið,
vegna vinsælda hans meðal þjóð-
arinnar. Rommel lét til leiðast að
taka inn eiturhylki til að bjarga
fjölskyldu sinni undan hefndarað-
gerðum Hitlers.
Setja varð á stofn svokallaðan
„mannorðsdóm", undir stjórn og
forystu von Rundstedt hershöfð-
ingja, vegna þess hve margir hátt-
settir herforingjar flæktust inn í
samsærismálið. „Mannorðsdóm-
stóllinn" dæmi 22 liðsforingja, 8
hershöfðingja og einn yfirhers-
höfðingja brottræka úr hernum
með skömm.
Hefndarþorsti Hitlers
Hinn 8. ágúst fór fyrsta aftakan
fram í Plötzen-fangelsinu. — Ég
óska eftir því, að þeir verði hengd-
ir upp eins og sláturfé, var dag-
skipun Hitlers.
Aftökurnar voru framkvæmdar
með hægfara kyrkingu og festar á
filmu jafnóðum. Um kvöldið
horfði Hitler á árangurinn ásamt
nánasta samstarfsfólki sínu.
Tilviljanir
Oft hafa tilviljanir ráðið miklu
um gang veraldarsögunnar. Ef
herráðsfundurinn, sem haldinn
var í Rastenburg hinn 20. júlí
fyrir 40 árum, hefði ekki verið
fluttur svo til fyrirvaralaust úr
steyptu neðanjarðarbyrgi í timb-
urskýli, sem varð til þess að stór-
lega dró úr áhrifamætti spreng-
ingarinnar — og hefði Hitler ekki
hallað sér fram yfir þykka borð-
plötuna á úrslitasekúndunni og
óafvitandi notað hana sér til hlífð-
ar, hefði það flýtt mikið fyrir
endalokum styrjaldarinnar.
Mörgu mannslífinu hefði þá verið
borgið undan hörmungum og
dauða. Og heimsmyndin liti þá
e.t.v. annan veg út en raun ber
vitni nú.
Fædd 18. mars 1890
Dáin 12. júlí 1984
Guðrún lést 12. þ.m. eftir rúm-
lega tveggja ára legu á Landa-
kotsspítala. Hún fæddist 18. mars
1890 í Bolungarvík, dóttir Guðrún-
ar Gunnlaugsdóttur frá Miðhlíð á
Barðaströnd, Jónssonar eldri í
Miðhúsum og Jóhannesar Páls-
sonar, formanns í Bolungarvík,
Össurarsonar í Hnífsdal.
Guðrún ólst upp hjá móðursyst-
ur sinni Sigurborgu Gunnlaugs-
dóttur og manni hennar, ólafi
Jónssyni, að Hallsstöðum á
Langadalsströnd við ísafjarðar-
djúp. Fjölskyldan fluttist til ísa-
fjarðar skömmu eftir fermingu
Guðrúnar. Ung að árum hélt Guð-
rún til Reykjavíkur og lærði mat-
reiðslu hjá Sigríði á Skjaldbreið.
Hún fór síðan aftur til ísafjarðar
og vistaði sig hjá Birni Pálssyni
ljósmyndara og dvaldist þar unz
hún hélt aftur til Reykjavíkur og
giftist Sigurði Agli Hjörleifssyni
múrarameistara 30. júní 1916.
Hann lést 31. mars 1955. Var
hjónaband þeirra afar farsælt.
Þau eignuðust einn son, Garðar
Sigurðsson, fyrrv. prentsmiðju-
stjóra Borgarprents, kvæntan Sig-
rid Karlsdóttur, Bjarnasonar bak-
ara, en börn þeirra eru sex og
barnabörnin tólf.
Ennfremur ólu Guðrún og Sig-
urður upp bróðurdóttur Guðrúnar
frá fjögurra ára aldri, Markúsínu
Guðnadóttur hárgreiðslumeistara,
ekkju Ragnars heitins Oddgeirs-
sonar, Hjartarsonar. Þau eignuð-
ust tvö börn.
Áður en Sigurður kvæntist Guð-
rúnu eignaðist hann einn son, Sig-
urð B. Sigurðsson bifvélavirkja-
meistara, sem búsettur er á Akra-
nesi, kvæntur Guðfinnu Svavars-
dóttur. Þau höfðu gott samband
við Guðrúnu og var ætíð mikil
hlýja þar á milli.
Eg kynntist Guðrúnu fyrst fyrir
tæpum 12 árum og laðaðist strax
að hlýju hennar og hreinlyndi.
Það var þannig með Guðrúnu, að
það var eins og hún ætti alltaf
rúm í hjarta sínu fyrir einn ein-
stakling í viðbót og svo fór með
okkar kynni, að ég eignaðist nýja
ömmu og varð hún mér afar kær.
Umfaðmandi kærleikur hennar og
góðvild báru vitni um það hver sá
Drottinn er, sem hún fylgdi. Fram
til hinstu stundar blessaði hún
alla þá mörgu sem gerðu henni
ott eða réttu henni hjálparhönd.
Landakotsspítala, deild 2A, þar
sem hún naut frábærrar hjúkrun-
ar tvö síðustu árin, var hún svo
elskuð, að starfsfólk neitaði því að
hún væri flutt á aðra deild, þegar
það stóð eitt sinn til. Þannig var
Guðrún, þessi öðlings- og merkis-
kona, jafnvel 94 ára sem sjúkling-
ur í sjúkrahúsi átti hún meira til
að gefa úr sínum hjartasjóði,
meiri hlýju og góðvild, sem aldrei
bar skugga á.
Guðrún var ákaflega heiðarleg
og hreinskiptin kona. Hún var
manni sínum góð eiginkona og
börnum sínum góð móðir. Hún
sagði mér oft frá því hversu dýr-
mætt henni hefði verið það að
eignast dóttur, kjördótturina
Markúsínu. Garðar, sonur hennar,
var henni einnig ákaflega kær og
þá ekki síður tengdadóttirin Sig-
rid, en þær tengdamæðgur deildu
saman heimili í hartnær fjörutíu
ár og síðasta áratuginn, þegar
heilsu Guðrúnar fór að hraka,
naut hún umönnunar tengdadótt-
ur sinnar og sonar, umönnunar
sem vakti óskipta aðdáun allra
þeirra sem til þekktu.
Kristur sagði: „Hjarta yðar
skelfist ekki. Trúið á Guð og trúið
á mig. í húsi föður míns eru marg-
ar vistarverur. Væri ekki svo,
hefði ég þá sagt yður, að ég færi
burt að búa yður stað? Þegar ég er
farinn burt og hef búið yður stað,
kem ég aftur og tek yður til mín,
svo að þér séuð einnig þar sem ég
er.“ (Jóh. 14.1-3). Guðrún „amma“
var sannur lærisveinn Krists í
orði og verki og við megum trúa
því að hún dvelur nú með Guði í
alltumfaðmandi kærleika hans og
ljósi. Blessuð sé minning Guðrún-
ar Jóhannesdóttur.
Sigríður Halldórsdóttir
reglulega af
ölnim
fjöldanum!
IMnripjiiiifafotlii