Morgunblaðið - 30.10.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLADIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1984
í höndum eða sjálfvirkum vélum,
prjónar léku í höndum hennar og
uppskrift og framleiðsla blindra-
leturskóia var eitt hennar aðai-
starf. Leirmunagerð hennar ber
vott um að hér var listakona á
ferð. Þá má ekki gleyma íþrótta-
konunni Rósu, hún var flugsynd
og mikill göngugarpur, jafnvíg á
langar göngur á jafnsléttu sem að
klífa fjöll. Rósa var fótviss, voguð
og hraust og virtist búa yfir eins-
konar innbyggðum radar, sem
gerði hennar klcift að komast í
gegn um lífið án árekstra.
Megi ljós það sem Rósa tendraði
með lífi sínu öllu, lýsa okkur
blindum leiðina fram á veg um
ókomin ár, til betra lífs og full-
komins jafnréttis. Þökk sé Rósu
fyrir allt og allt. Rósa Guð-
mundsdóttir var sæmd gulllampa
Blindrafélagsins 31. mars sl. fyrst
alira einstaklinga, en gulllampinn
er sú mesta viðurkenning sem fé-
lagið getur veitt einstaklingi fyrir
sérlega vel unnin störf í þágu
blindra.
Loks leyfi ég mér að votta Helgu
dóttur Rósu, Pálínu frændkonu
hennar, systkinum hennar og allri
fjölskyldu innilegustu samúð
mína.
Reykjavík 18. september 1984,
Halldór Sveinn Rafnar, formað-
ur Blindrafélagsins, samtaka
blindra og sjónskertra i lslandi.
Rósa Guðmundsdóttir fæddist
8. október 1923 að Austurhlíð í
Laugardal, hún lést 10. september
1984 og var til moldar borin
þriðjudag 18. sept. Foreldrar
hennar voru Guðmundur Ólafsson
bóndi og seinni kona hans, Herdís
Helga Guðlaugsdóttir.
1 uppvaxtarsögu sinni „Undir
kalstjörnu", í kaflanum „Athvarf“,
lýsir Sigurður A. Magnússon
þeirri hiýju er mætti honum á
stórbýli í nágrenninu en sérstak-
lega er honum hlýtt til móðurinn-
ar á bænum og dætra hennar.
„Húsfreyjan var smávaxin og
holdug, síkát og yfirfljótandi af
mennskri hlýju og hluttekningu á
kjörum annarra. Það var ósýni-
legur geislabaugur um þetta
kringlótta andlit. Þó hafði hún
ekki farið á mis við mótiæti frem-
ur en aðrir. Ein dætra hennar
hafði fyrir slysni misst sjónina á
ungum aldri og var blind upp frá
því. Þessi blinda stúlka var góðum
gáfum gædd og gerði það besta úr
óláni sínu. Frá henni heyrðist
aldrei æðruorð, en hún gat verið
bæði fyndin og fljót til svars. Hún
var lagin í höndum og iðin við
blindralestur, virtist aldrei falla
verk úr hendi.“
Síðar segir: „Hún sýndi mér
aldrei neina sérstaka blíðu, en ég
fylgdist af lifandi áhuga með
hvernig hún handlék hluti og
einkanlega hvernig hún klappaði
kettinum. Hvert handtak hennar
stafaði frá sér sérkennilegri hlýju
og umhyggju einsog hún væri að
gæla við það sem hún snerti eða
fyndi nautn í snertiijgunni."
Ætla má að fyrirmyndin að
þessari lýsingu sé Rósa og um-
hverfi hennar í Austurhlíð. Þar
ólst hún upp á mannmörgu heimili
með foreldrum, systkinum og upp-
eldisbróður. Sjálf taldi hún sig
hafa notið mikillar hlýju á upp-
vaxtarárunum frá fjölskyldu, vin-
um og börnunum í nágrenninu,
sem t.d. breyttu áreynsiulaust
leikjum sínum til þess að hún gæti
tekið þátt í þeim.
Rósa átti stóra og góða fjöl-
skyidu sem stóð þétt við bakið á
henni. Daglegur stuðningur fólks-
ins hennar virtist aðallega fólginn
í að létta undir með ýmis atriði
sem geta vafist fyrir þeim sem
ekki sér. Þetta gerði henni lífið
auðveldara og varð til þess að hún
ásamt því að vera húsmóðir gat
varið drjúgum hluta dagsins til fé-
lagsmála.
Vinkonu minni, Rósu, kynntist
ég fyrir rúmum þrjátíu árum, þeg-
ar móðir mín, Steinunn ögmunds-
dóttir, sem þá hafði nýlega misst
sjónina, tengdist Blindrafélaginu.
Rósa reyndist henni ómetanleg
stoð í viðleitninni við að sætta sig
við hlutskipti sitt. Þegar Rósa
stofnaði svo heimili gat móðir mín
aftur á móti lagt á ráðin við að
leysa úr ýmsum vanda sem upp
kemur hjá blindri húsmóður. Um-
hyggja Rósu í garð móður minnar
gerði það að verkum að hún gat
svo lengi stundað vinnu við
burstagerð í Hamrahlíð. Fyrir
þetta senda foreldrar mínir henni
hlýjar hugsanir og þakklæti.
Rósa hóf að læra blindraletur
heima hjá sér sex ára með aðstoð
bróður síns. Átta og níu ára lærði
hún blindraletur hjá Þórsteini
Bjarnasyni. Næsta ár var Blindra-
skólinn stofnaður og stundaði
Rósa þar nám í þrjá vetur, eða þar
til hann var lagður niður um sinn.
Þetta var öll skólagangan. En
frábær athyglisgáfa Rósu og hæfi-
leiki til að vinna úr fróðleik sem
hún greip úr ýmsum áttum gerði
hana þó að menntaðri og víðsýnni
konu. Hún varð mjög vel að sér í
dönsku, aflaði sér danskra
blindraletursbóka og -tímarita og
jók stöðugt við þekkingu sína. Og
vegna dönskukunnáttu sinnar var
hún fulltrúi (slands á norrænum
fundum blindra. Varð ég þess
áskynja að hún naut virðingar á
þeim vettvangi.
Rósa var einn af stofnendum
Blindrafélagsins árið 1939.
Stærsta verkefni þess fyrstu árin
var að koma upp félagslegri að-
stöðu og íbúðum að Hamrahlíð 17,
og þangað flutti Rósa 1963
skömmu eftir andlát móður sinn-
ar. Hún bjó þar síðan og vann
jafnan að félagsmálum blindra og
sjónskertra.
Rósa hafði mikinn áhuga á því
að sem flestir blindir lærðu vel
blindraletur. Hún beitti sér fyrir
því að blindir fengju aðgang að
bókmenntum með því að skrifa
upp á blindraletur mörg skáld-
verk, jafnframt því sem hún skrif-
aði upp námsbækur fyrir Blindra-
skólann.
( því starfi kynntist hún manni
sínum, Einari Halldórssyni
blindrakennara, en hann lést
sorglega fljótt eftir fárra ára
hjónaband. Þau eignuðust dóttur-
ina Helgu, sem nú er 19 ára
menntaskólastúlka. Helga var alla
tíð líf og yndi móður sinnar og
reyndist henni góð dóttir.
Foreldrar Rósu fengu það ráð
frá lækni aö gæta sín á því aö
ofvernda hana ekki og þau hafa
áreiðanlega haft óvenjulega næm-
an skilning á stöðu hennar, þörf-
um og getu til þess að takast á við
margvislega þætti lífsins þrátt
fyrir fötlunina. Sagði Rósa mér
margar sögur frá bernskuárum
sínum, sem sýna þetta vel og eru
mér afar minnisstæðar.
Eitt sinn þegar hún var lítil
stúlka var kýr að bera í fjósinu.
Börnin á bænum fylgdust áhuga-
söm með atburðinum. Rósa var
þar líka og undi illa að verða af
því sem fram fór. Hún fylltist
réttlátri reiði, stappaði niður fót-
um og margendurtók: „Ég vil sjá
líka“. Pabbi hennar sneri sér þá að
henni, leiddi hana að kúnni og lét
hana þreifa á, þegar kálfurinn
fæddist og litla stúlkan varð al-
sæl.
Ef til vill voru handlagni henn-
ar og hæfileikinn til að bjarga sér
sprottin af því að hún var örvuð til
þess að snerta en ekki bannað að
„káfa“ eins og svo mörg blind börn
hafa orðið fyrir. Það var unun að
sjá Rósu vinna handavinnu, og
sérstaklega lék prjónaskapur í
höndum hennar. Hún prjónaði
flókin mynstur, sem virtust óger-
leg fyrir sjáandi að vinna nema
telja þau út af blaði.
Heyskapardagar voru erfiðir
daga, sagði Rósa, því í heyvinnu
voru eiginlega engin verk sem hún
gat unnið. Foreldrarnir fundu upp
á því heillaráði að gera hana
ábyrga fyrir að flytja heyvinnu-
fólki veðurfregnir úr útvarpinu.
Hún tók starfið afar hátíðlega, sat
fyrir veðurfregnatímunum, lagði
hvert atriði á minnið og flutti
fólkinu. Á þennan hátt gegndi hún
miklu hlutverki um leið og hún
þjálfaði með sér þann mikilvæga
eiginleika, og þá sérstaklega fyrir
blinda, sem er gott minni.
Rósa átti létt með að muna orð-
rétt það sem hún heyrði. Oft leit-
aði ég til hennar til að fá staðfest-
ar eða leiðréttar orðræður, sem
við báðar höfðum hlustað á. Frá-
sagnir hennar voru oft ítarlegar
en langt frá því að vera leiðinleg-
ar, svo vel var hún máli farin.
Svo erfitt sem það er að vera
fatlaður, hvort sem það er sem
barn eða fullorðinn, trúði Rósa
mér fyrir því að erfiðasta reynslan
hafi verið tímabilið þarna á milli:
að vera blind ung stúlka. Þegar
jafnöldrurnar fóru að sækja
skemmtanalíf, skólaböll og bíó,
taldi hún sig ekki eiga samleið
með þeim lengur, þótt þær vildu
hafa hana með. Til að verja sig
vorkunnsemi greip hún til þess
gamalkunna bragðs þess sem er
útundan að þykjast hafa megn-
ustu fyrirlitningu á því sem vin-
konurnar höfðu fyrir stafni. Ekk-
ert var eins fyrirlitlegt og bíó.
Rósu lærðist snemma, að þeim
sem ekki getur séð og fylgst með
viðbrögðum viðmælenda sinna er
öruggast að hafa ávallt vald á eig-
in framkomu. Hún öðlaðist svo
mikið vald á viðbrögðum sínum að
sumir álitu hana óhagganlega. En
við, sem þekktum hana betur,
vissum af heitum tilfinningum
undir niðri, einkum ef málefni
blindra voru á döfinni og hún
gerði sig ekki ánægða með gang
mála. Ég veit að hún átti margar
andvökunætur út af þessu, því að
reisn og tilfinningahiti i einni og
sömu manneskjunni er ósættanleg
andstæða, sem getur gert lífið erf-
itt og valdið þjáningum.
Fyrir tæpum þremur árum
hringdi Rósa til mín í hljóðbóka-
deild Borgarbókasafns (frá 1983
Blindrabókasafn (slands) og átti
við mig nokkuð óvenjulegt erindi.
Eins og oft vill verða þegar ný
þjónusta er tekin upp, hafði
hljóðbókaþjónustan við fatlaða
hlaðið svo mjög utan á sig að þeir
er þar störfuðu gátu ekki lengur
annað daglegum skyldum. Rósu
var vel kunnugt um það neyðar-
ástand er ríkti í deildinni og
bauðst nú til að koma og láta á
það reyna hvort ekki væru þar
störf sem gætu hæft henni,
blindri: Úr þessu varð og hún hóf
störf við frágang (umspólun og
snyrtingu) hljóðbóka.
Líklega má það teljast óvenju-
legt að hringja í opinbera stofnun
og bjóða fram hjálp án þess að
spyrja um stöður eða laun. En
svona var Rósa, hún lagði sitt af
mörkum til blindramála þar sem
þess var þörf hverju sinni. Hún
vann að mestu sjálfboðaliðsvinnu
í deildinni eða þar til Blindra-
bókasafn tslands var stofnað og
hún gerðist starfsmaður þess. Sitt
daglega starf innan safnsins vann
Rósa af stakri prýði, natni og ef til
vill yfirdrifinni samviskusemi
þess sem finnst hann þurfa að
sanna fyrir sér og öðrum að hann
sé gjaldgengur þrátt fyrir fötlun.
Jafnframt vann hún safninu
ómetanlegt gagn fyrir það hve vel
hún þekkti til blindra lánþega
þess. Hún færði þá nær safninu og
stuðlaði að auknum gagnkvæmum
skilningi og betri samvinnu. Þótt
starf hennar fælist ekki í að velja
bækur fyrir lánþega, tók hún það
oft að sér bæði vegna þess að hún
þekkti bókasmekk margra þeirra
Mér þykir hlýða að minnast
þessa góða drengs og vinar, en
hann lést 2. okt. sl.
Við kynntumst á Eskiíirði.
Hann var þar útibússtjóri Lands-
bankans á erfiðum tímum. Varð
að kljást við stórkostleg fjárhags-
leg málefni, sjá um hag bankans
og um leið setja ekki fótinn fyrir
neina þá starfsemi sem aukið gæti
tekjur hans. Varð mér oft undrun-
arefni hvernig Jón gat komið
þessu saman.
Þá skal þess minnst að hinn
minni máttar átti í Jóni góða stoð.
Þeir voru þá margir í mínum
heimahögum. Heimili mitt lenti á
þessum árum eins og fleiri í erfið-
leikum. Ekki var hægt að standa í
skilum við Landsbankann og auð-
vitað endaði það þannig að bank-
inn varð að innheimta sína skuld á
annan veg en Jón hefði kosið. Á
þeim árum held ég að ég hafi
kynnst hugsun Jóns best. Hann
bjargaði þessum málum þannig að
og eins hins að hún var mjög vel
að sér um bækur. Rósu fylgdi
ávallt léttur og ljúfur tónn, sem
hljómar svo vel á erilsömum
vinnustað. Söknuðurinn er sár og
Rósu fylgja kveðjur frá samstarfs-
fólkinu.
Rósa hafði hugsjónir um aukinn
rétt fatlaðra til þátttöku í at-
vinnulífinu. Hún taldi fyrir öllu að
sjáandi og blindir lærðu að vinna
saman. I slíkri samvinnu lagði
hún áherslu á að báðir aðiiar
gerðu sér grein fyrir þeim tak-
mörkunum sem af sjónskerðingu
leiðir og jafnframt að blindir
fengju að njóta þeirrar skerpu
annarra skilningarvita, sem gerir
þá á ýmsum sviðum hæfari þeim
sem sjá. Þannig samvinnu áttum
við tvær einu sinni sem oftar, þeg-
ar við fyrir réttu ári vorum á
göngu í fögru umhverfi. Ég reyndi
að lýsa því sem fyrir augu bar en
hún vakti athygli mína á hljóðum
náttúrunnar og við hlustuðum
saman á fegurðina.
Fagra haust, þá fold ég kveð,
faðmi vef mig þínum.
Bleikra laufa láttu beð
að legstað verða mínum.
(STh.)
Veri vinkona mín kært kvödd.
Ég votta Helgu, dóttur Rósu og
Pálínu, móðursystur hennar, sem
hefur staðið nær óslitið við hlið
hennar síðustu 15 árin, innilega
samúð, svo og eftirlifandi systkin-
um hennar og fjölskyldum þeirra.
Blessuð sé minning Rósu.
Helga Olafsdóttir
Rósa Guðmundsdóttir er í huga
allra sem hana þekktu sérstaklega
skemmtileg, gáfuð og góð kona.
Hún skildi allt og alla miklu betur
en flestir gera, var mjög gestrisin
og vinsæl með afbrigðum, enda
bar hún nafn Vatnsenda-Rósu,
sem var langalangamma hennar.
Sennilega er fátt eins dýrmætt í
lífinu og þaö, að hafa átt góða for-
eldra og göfuga, sem alltaf og alls
staðar láta gott af sér leiða. Þann-
ig voru foreldrar Rósu og systkina
hennar, Guðmundur ólafsson og
Helga Guðlaugsdóttir. Þessi
elskuríka kona giftist manni sem
átti fimm ung börn með Guðrúnu,
fyrri konu sinni sem hann missti.
Élst þeirra var Klara, svo Regin-
baldur, Helgi, ólafur og Guðjón.
Guðmundur og Helga eignuðust
þrjár stúlkur, Guðrúnu, Rósu og
Gyðu. Þar að auki ólst Garðar,
sonur Klöru, upp hjá þeim, en hún
aftur á móti hjá föðurafa sínum
og ömmu í Hafnarfirði og Helgi
hjá móðurforeldrum sínum þar.
Og nú taka við bjartir og sólrík-
ir æskudagar á bænum Austurhlíð
í Laugardal, þar sem Guðmundur
gerðist ráðsmaður og bóndi. Þessi
bær var nálægt alfaraleið og
gestagangur mikill, ungir og
gamlir fengu góðgerðir, gistu jafn-
vel í lengri eða skemmri tíma. Allt
blómstraði eins og best gat verið,
báðir máttu vel við una. Þessar
minningar geymast. Leiðir okkar
lágu síðar saman eftir að hann
fluttist til Reykjavíkur og ég í
Stykkishólm. Þá voru kynnin
endurnýjuð og aukin. Síðan höfum
við vitað hver af öðrum. Þá voru
rifjaðar upp minningarnar að
austan báðum til mikillar ánægju.
Jón var Strandamaður, fæddur að
Húsavík við Steingrímsfjörð. Voru
foreldrar hans bústólpar þar. Þar
vandist Jón algengum störfum.
Oft sagði hann mér frá æsku sinni
þar og taldi að sá skóli sem hann
naut þar í æsku hafi orðið sér
drjúgt veganesti. Það mun satt
hafa verið. Jón var kvæntur Hall-'
fríði Brynjólfsdóttur úr sama
byggðarlagi og áttu þau tvö börn.
Hann var gæfumaður. Dulur og
ekki allra, en þeim mun traustari
er mikils þurfti með. Þau verk sem
hann tók að sér vann hann með
alúð og skyldurækni. Langur
vinnudagur var að baki þegar
__________________________47_
bræðurnir höfðu oft stráka í
„vinnu“, en litu gjarna á litlu syst-
ur sínar eins og prinsessur.
Þegar Rósa var 4 ára veiktist
hún mikið eftir bólusetningu og
var henni vart hugað líf um skeið.
Einn daginn kom í ljós að hún var
orðin alblind og var það óskaplegt
áfall fyrir barnið og alla sem hlut
áttu að máli. Var hún lengi eftir
þetta mikill sjúklingur og trúlega
hefur frábær þrautseigja og um-
hyggja Helgu móður hennar, sem
lengi fór með Rósu til læknis ann-
an hvern dag bjargað henni. Sú
kona sýndi þá og alla tíð, hve frá-
bær hún var á allan hátt.
Á þessum árum var það venja
hér á landi, að börn og unglingar
voru látin hjálpa til og vinna úti
og inni strax og þau gátu, enda
voru viðfangsefnin ærin. Og yfir-
leitt þótti þeim þetta skemmtilegt,
því þarna voru líka öll venjuleg
húsdýr og jafnvel mörg svín, sem
þurfti að vaka yfir og fóðra.
Drengirnir óku nýmjólkinni beint
í hús um allan bæ og þótti það
síður en svo leiðinlegt starf.
Reyndar virðist öllum hafa þótt
sérlega gott og skemmtilegt að
vera í Austurhlíð, t.d. faldi sig
einn drengur, hann Diddi, eitt
sinn niðri í kjallara og vildi helst
af öllu fá að vera áfram á þessum
bæ.
Hvers vegna kemur sorgin svo
oft og allt of snemma til þeirra
sem eru góðir og hamingjusamir.
Þessi fjölskylda hefur fyrr og síð-
ar þurft að reyna það. Fyrst dó
Helgi, aðeins 12 ára gamall, síðan
Reginbaldur 19 ára. Guðmundur
og Helga og börnin hafa því ekki
farið á mis við sorgina. Sjálfur dó
þessi ágæti maður aðeins 62 ára,
en Helga lést 68 ára aö aldri. Rósa
missti manninn sinn eftir fárra
ára hjónaband, frá ungri dóttur,
sem nú harmar móður sína. Við
vottum henni einlæga samúð
allra.
Við megum samt ekki gráta eða
vera mjög sorgmædd lengi, þegar
ástvinur okkar og systir fer burt
héðan og sér nú loksins aftur ást-
ríka foreldra sína, bræður og eig-
inmann, sem taka henni með ást
og opnum örmum, hafa beðið lengi
og þráð hana.
Ave Maria er falleg gömul bæn
og á vel við alltaf. Nú hefur hún
verið flutt fyrir Rósu og okkur öll,
sem söknum hennar. Ég veit samt
með vissu, að hún vill að við minn-
umst hennar einungis með gleði
og þakklæti í huga.
Marínó Guðmundsson
Leiðrétting
í laugardagsblaði birtist minn-
ingargrein um Baldur Þ. Jóhanns-
son, en þau leiðu mistök urðu að
föðurnafn hans misritaðist, stóð
Jóhannesson. Um leið og þetta er
leiðrétt er beðist velvirðingar á
mistökum þessum.
lausnin kom og farsæll var hann.
Ég vil að lokum þakka Jóni góða
vináttu og samskipti, og vanda-
mönnum votta ég samúð mína.
Blessuð sé minning Jóns
Grímssonar.
Árni Helgason Stykkishólmi.
Jón Grímsson — Kveðja