Morgunblaðið - 16.11.1984, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1984
41
sem Hafnfirðingi og verkfræðingi,
nýjan Emil, og ekki skemmdi
fyrir, að Kjartan var sagður hafa
til að bera hörku og vera fylginn
sér. Það skapferli þðtti geta vegið
vel upp á móti Benedikt í for-
mannssætinu, en Benedikt var
helst legið á hálsi fyrir að vera of
linur og eftirgefanlegur. Það varð
því úr að Kjartan var gerður að
varaformanni á flokksþinginu
1974.
Það er síðan rétt fyrir 39.
flokksþingi Alþýðuflokksins,
31. okt. til 2. nóv. 1980, sem Kjart-
an tilkynnir, að hann ætli sér
fram gegn Benedikt. í ummælum x
þeirra, sem Mbl. ræddi við í vik-
unni, kom fram, að þessi ákvörðun
hans, og það hvernig hann stóð að
þessu, stendur enn í mörgu al-
þýðuflokksmönnum. Einn verka-
lýðsforingi flokksins um árabil,
búsettur úti á landi, sagði til að
mynda, að hann hefði ekki komið
nálægt flokksstarfi síðan og hefði
ekki í hyggju að gera það eftir
„framkomuna við Benedikt".
Hann kvaðst þó kjósa flokkinn
vegna hugsjóna og af gömlum
vana. Benedikt dró sig í hlé á
flokksþinginu 1980, þrátt fyrir að
hann teldi sig hafa möguleika á að
sigra Kjartan. Ekki er ólíklegt að
honum hafi á þeim tíma orðið
hugsað til orðaskipta þeirra Gylfa
og Emils fyrrum um þá hæfileika
Kjartans, sem áttu að bæta hann
sjálfan upp sem formann. Lýsti
Benedikt þvi yfir síðar, að hann
hefði fremur kosið þá leið að
draga sig í hlé, en að sitja uppi
með klofinn flokk, þegar upp yrði
staðið. Hann mat stöðuna þannig,
að með 30%—45% mótatkvæði
gæti hann ekki treyst stöðu
flokksins sem skyldi í formanns-
sæti.
Enn endurtekur sagan sig,
nema að nú hefur Kjartan
lýst þvi yfir, að hann komi ekki til
með að víkja fyrir Jóni Baldvin.
Alþýðuflokksmenn hafa miklar
áhyggjur af afleiðingum þessara
kosninga. Þeir svartsýnustu telja
jafnvel að nú þegar megi hefja
undirbúning að útför flokksins, en
mönnum kemur ekki saman um
ar, sem telja Jón Baldvin ekki
hafa stutt við verkalýðshreyfing-
una sem skyldi. Jóni er einnig lýst
sem góðum fjölmiðlamanni og
snjöllum dugnaðarforki en tilfinn-
ingasömum, hann fái oft snögg-
lega áhuga á málum, sem honum
hætti til að hlaupa frá hálfkláruð-
um.
Skortur á leiðtogahæfni,
seinn og veiklundaður við
akvarðanatöku og framkvæmdir,"
er m.a. það sem menn segja ókosti
Kjartans. Þá var einnig haft á
orði, að hann hafi ekki hið póli-
tíska nef forustumannsins. Hann
er og sagður hafa sýnt þrekleysi,
þegar mikið hefur reynt á. Allir
virðast sammála um að Kjartan
hafi til að bera mikla þekkingu,
byggða á góðri menntun og hugs-
un. „Vel gefinn og klár. Tekst vel
að taka saman það sem máli skipt-
ir í orðaskiptum, en veiklyndur
þegar kemur að ákvarðanatöku og
framkvæmd," sagði forustumaður
í einu bæjarfélagi utan höfuðborg-
arsvæðisins.
A ðrir forvígismenn, til dæmis
þeir sem næstir Kjartani
standa í Hafnarfirði, telja hann
gera flokknum best með því að
halda áfram formennsku. En það
á ekki við alla samflokksmenn
hans í kjördæmi hans, Reykjanes-
kjördæmi. Víkjum því vettvangi
inn á fund, sem 20—30 alþýðu-
flokksmenn i Kópavogi boðuðu
Kjartan á fyrir u.þ.b. fjórum vik-
um. Kópavogsbúar höfðu tekið sig
saman um að fá Kjartan til að
gefa ekki kost á sér á komandi
flokksþingi og i ræðu, sem helsti
forvígismaður þeirra og talsmað-
ur hélt á fundinum, báðu þeir
Kjartan lengst allra orða að hefja
strax leit að nýju formannsefni i
samvinnu við flokksmenn, því ein-
göngu þannig töldu þeir unnt að
koma í veg fyrir að efnt yrði til
ófriðar. Ræðumaður tók fram, að
þessi ósk væri fram borin i „mik-
illi vinsemd og af umhyggju fyrir
Kjartani sjálfum". Kjartan gerði
hvorki að neita eða játa á þessum
fundi, en á kjördæmisráðsfundi i
Reykjanesi fyrir um hálfum mán-
uði tilkynnti hann, án þess að hafa
haft sambandi við þá Kópa-
vogsbúa, að hann ætlaði sér i
framboð á ný. Kópavogsbúum
sárnaði að vonum afskiptaleysið.
Enn veiktist staða Kjartans
meðal þessa fólks, er hann sagði
við fjölmiðla, að hann vissi ekki til
þess að nokkur alþýðuflokksmað-
ur vildi að hann færi ekki fram.
Þessi ákvörðun Kópavogsmanna
er ekki i tengslum við framboð
Jóns Baldvins, sem marka má af
þvi, að ekki eru þar allir á eitt
sáttir við framboð hans. Tala þeir
um „flokkaflæking" hans.
Ablaðamannafundinum, sem
Jón Baldvin hélt sl. sunnu-
dag, til að tilkynna um framboð
sitt, var hann spurður, hvort með-
ferð Alþýðuflokksins á formönn-
um sínum væri ekki orðin allítrek-
uð i þá átt að hrekja þá brott eða
fella i kosningum. Hann sagði m.a.
í svari sínu, að honum væri eftir-
minnilegur sá atburður, er karl
faðir hans (Hannibal Valdimars-
son, innskot Mbl.) var felldur i
formannskjöri árið 1954, en þá
sagðist Jón hafa staðið uppi á
svölunum i Iðnó, „strákur á ferm-
ingaraldri", og fylgst með. Har-
aldur Guðmundsson felldi Hanni-
bal og hraktist síðan sjálfur úr
embætti. Þá tók svonefnt Emils-
tímabil við, sem stóð í rúman ára-
tug. Þrátt fyrir að Emil léti af
störfum vegna aldurs og afhenti
Gylfa Þ. Gislasyni embættið i
samkomulagi við flokk sinn, var
hann ekki óumdeildur. Einn
verkalýðsforingi flokksins rifjaði
nýverið upp sögu af þvi, er hann
og fleiri ungkratar gengu á fund
Guðmundar í. Guðmundssonar i
þeim tilgangi að fá aðstoð til að
bola Emil frá. Hann sagði að Guð-
mundur hefði svarað: „Pólitiskar
aftökur Alþýðuflokksins hafa allt-
af leitt til tjóns." Gylfi gekk einnig
í gegnum erfitt timabil og vék frá
embætti og þá tók Benedikt
Gröndal við.
Það er á þeim tímapunkti árið
1974, þegar Benedikt tekur
við af Gylfa, sem Kjartan Jó-
hannsson kemur fram í sviðsljós-
ið. Að sögn kunnugra mun Emil
hafa mælt með Kjartani við Gylfa
og Benedikt. Kjartan er þá hálf-
fertugur, en lítt kunnur og hafði
nýverið hafið afskipti af flokks-
málum. í lýsingum á honum á
þessum tima er sagt, að Kjartan
hafi staðið sig afburða vel i námi,
hann sé hámenntaður verkfræð-
ingur, auk þess að vera Hafnfirð-
ingur, eins og Emil, en Hafnar-
fjörður hafði þá um árabil verið
höfuðvígi Alþýðuflokksins. Gylfi
og Benedikt sáu strax i Kjartani,
hvor úrslitin verði heppilegri
„fyrir morgundaginn". Sighvatur
Björgvinsson fyrrverandi alþing-
ismaður og formaður þingflokks-
ins, lýsti áhyggjum sínum yfir
niðurstöðum kosninganna á fundi
með alþýðuflokksmönnum á Akra-
nesi sl. þriðjudagskvöld. Hann
sagði m.a., að hafi flokkurinn ver-
ið veikur fyrir, verði hann enn
veikari á eftir. Obbi Akurnesinga,
sem sat þann fund, mun vera til-
búinn til að skipta um formann,
en hann óttast einnig afleið-
ingarnar. Sumir veðja á, að Kjart-
an geti betur tekið tapi, en aðrir
telja Jón Baldvin hafa úr lægri
söðli að detta, þannig að hann ætti
betur að geta sætt sig við tap.
Menn minntu þó á i þessu sam-
bandi pólitískan feril Hannibals,
úrsögn hans úr Alþýðuflokknum á
sínum tíma, og höfðu á orði að
eplið félli sjaldan langt frá eik-
inni. Einn gamall forustumaður,
sem gerði frama Jóns innan Al-
þýðuflokksins að umræðuefni,
fullyrti, að Jón Baldvin hefði náð
frama i Alþýðuflokknum þrátt
fyrir föður sinn, fremur en vegna
hans. Því til sanninda rifjaði hann
upp baráttu forustunnar í for-
mannstið Benedikts Gröndal, við
að koma Jóni Baldvin og Karvel
Pálmasyni inn i flokkinn, en þeir
störfuðu áður i nafni Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna á
Vestfjörðum. Hann sagði m.a., að
Benedikt hefði þá mætt hvað
harðastri andstöðu gegn þeim fé-
lögum, og þá sérstaklega Jóni
Baldvin, af hálfu krata á Vest-
fjörðum.
Við könnun á fylgi við fram-
bjóðendur innan þingflokks
Alþýðuflokksins kom i ljós, að Jó-
hanna Sigurðardóttir, sem býður
sig fram til varaformanns, gefur
ekki upp hvorn hún styður. Til
stuðnings Jóni benda menn þó á,
að Jón skoraði fyrst á Jóhönnu að
bjóða sig fram til formanns, sem
hún neitaði afdráttarlaust, áður
en hann bauð sig fram. Þá var það
Jón sem tilkynnti fjölmiðlum um
framboð Jóhönnu til varafor-
manns. Jóhanna og Jón Baldvin
hafa starfað mikið og vel saman
sem þingmenn Reykjavíkur og
eiga sama stuðningsfólk. Afstaða
Jóhönnu sem frambjóðanda til
varaformanns er skiljanleg i því
ljósi, að hún getur orðið að starfa
sem slikur með hvorum sem er, en
Jóhanna virðist hafa fullt traust
ailra flokksmanna til varafor-
mannsembættisins.
Magnús H. Magnússon vara-
formaður vill heldur ekki
gefa upp hvorn þeirra hann styð-
ur. Samkvæmt heimildum Mbl.
mun Magnús telja, að komið geti
til þess að hann verði að gegna
hlutverki sáttasemjara milli strið-
andi afla rétt fyrir eða á þinginu,
og þvi sé öruggara fyrir hann að
gefa ekkert upp um fylgi sitt.
Hann hefur aftur á móti neitað
óskum um að gefa sjálfur kost á
sér í „sáttaframboð". Af öðrum
þingmönnum er það að segja, að
Karl Steinar Guðnason styður
Kjartan. Talið er að svo sé einnig
um Eið Guðnason, en hann hefur
verið erlendis síðustu daga. Karv-
el Pálmason hefur gætt þess að
gefa ekkert upp um hug sinn, en
óneitanlega kemur í hugann upp-
runi þeirra Jóns og Karvels og
pólitísk samvinna fyrrum á fjörð-
um vestra, þó ekki væri i nafni •
Alþýðuflokksins.
Eins og að framan greinir eru
skoðanir fólks mjög skiptar
og fylgi við frambjóðendur. Ekki
er að finna að neinn sérstakur
hópur fylgi öðrum fremur en hin-
um. Þó virtust „gamlir draugar",
eins og einn viðmælandi blaðsins
nefndi það, fylgja báðum fram-
bjóðendunum. Verkalýðsforingi
utan af landi sagði til dæmis, að
hann myndi aldrei kjósa Jón Bald-
vin eftir skrif hans í Alþýðublaðið
í ritstjóratíð hans á árunum
1979—1981. Hann hefði þar ráðist
illilega að verkalýðshreyfingunni,
ítrekað og mörgum sinnum, veifað
útreikningum og áliti Vinnuveit-
endasambandsins og Verslunar-
ráðsins, en gert lítið úr skoðunum
Alþýðusambandsins og verkalýðs-
forustunnar. Annar sagði, að hann
myndi aldrei gleyma framgöngu
Kjartans við stjórnarslitin
1978—1979, en Kjartan var þá
varaformaður flokksins. Þá hefði
þingflokkurinn ákveðið á meðan
Benedikt formaður sat þing Sam-
einuðu þjóðanna að slíta stjórnar-
samstarfinu. Hann sagðist þá
hafa lýst því yfir, að flokkurinn
yrði a.m.k. tíu ár að jafna sig eftir
þá ákvörðun, ef hann þá jafnaði
sig nokkurn tíma, og sú spá væri
nú að rætast, þó aðeins væru liðin
tæp fimm ár.
Gamall forustumaður sem
spurður var álits um framtíð
flokksins sagði, að það þyrfti „sup-
ermann” til að fara gegn formanni
og ná síðan árangri í starfi. Kjart-
an hefði ekki verið sá maður, þeg-
ar hann fór gegn Benedikt og Jón
Baldvin væri ekki heldur sá „sup-
ermaður“ í dag. Einn forustu-
manna ungra alþýðuflokksmanna
sagði, að meðal ungra alþýðu-
flokksmanna væru mjög skiptar
skoðanir um hvorn ætti að kjósa.
„Sjálfur er ég ekkert hrifinn af því
að hálshöggva," sagði hann.
Stefnumörkun frambjóðend-
anna og hugmyndir þeirra um
hver staða Alþýðuflokksins eigi að
vera, virðist vera nokkuð svipuð
og báðir eru frambjóðendurnir
sammála um, að forustunni hafi
mistekist að koma stefnu flokks-
ins til skila. Þeir alþýðuflokks-
menn sem fylgjast með störfum
Alþingis voru á einu máli um, að
þingmenn flokksins hefðu staðið
sig vel og komið fram með mörg
góð þingmál. Það væri þó ekki nóg,
þegar algjörlega hefði gleymst að
hafa samband við kjósendur og út-
skýra „á mæltu máli“ hvað flokk-
urinn væri að aðhafast. í þessu
tilefni eru Jón Baldvin og Kjartan
vegnir og metnir sem fjölmiðla-
menn og virðist Jón Baldvin hafa
þar nokkru betur.
Við erum að berjast fyrir
lífinu“ — „Þetta eru
áauðateygjurnar" — „Þeir ganga
að flokknum dauðum“ - voru með-
al yfirlýsinga þeirra svartsýnustu
um flokksþingið og formanns-
frambjóðendur. Aðrir voru bjart- **
sýnir. Sögðu þetta einfaldlega lýð-
ræðislegar kosningar í lýðræðis-
legum flokki, sem flokkurinn
kæmi sterkari út úr en ella. 1 ljósi
sögunnar verður fróðlegt að fylgj-
ast með niðurstöðum þessa þings
og þá ekki síður framtið íslenskra
jafnaðarmanna. „Ungu kratarnir“
í Bandalagi jafnaðarmanna, sem
flestir eru af ’68-kynslóðinni sitja
rólegir og biða úrslitanna. Vænt-
anlega vilja þeir fá staðfestingu á
tilveru sinni með öðrum kosning-
um, eins og Jón Baldvin benti á á
fréttamannafundinum sl. sunnu- 1 '
dag, áður en þeir verða til við-
ræðna um hugsanlega sameiningu
íslenskra jafnaðarmanna. Á þing-
flokksfundi Bandalagsins sl. mið-
vikudag komu sameiningarmálin
til umræðu og samkvæmt heimild-
um Mbl. varð niðurstaðan sú, að
sameining við Alþýðuflokkinn
væri óhugsandi með öllu.