Morgunblaðið - 17.11.1984, Qupperneq 14

14
MORGUNBLADID, LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 1984
AF INNLENDUM
VETTVANGI
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Fram er komið á Alþingi frumvarp til laga um lögverndun starfsheitis kennara. Flutnings-
menn eru þrír þingmenn stjórnarandstöðunnar, Hjörleifur Guttormsson, Jóhanna Sigurðar-
dóttir og Kristófer Már Kristinsson. Lagt er til, að rétt til að bera starfsheitio kennari hafí
þeir einir, sem fullnægja skilyrðum laga um embættisgengi kennara (þ.e. hafí lokið kennara-
prófí frá KHÍ eða prófí í uppeldis- og kennslufræði frá HI), og óheimilt verði að ráða aðra til
kennslustarfa við skólastofnanir á vegum opinberra aðila.
i fj

Lögverndun eða
atvinnufrelsi?
Ragnhildur Helgadóttir,
menntamálaráðherra, hafði
greint frá því áður en frumvarp
þetta kom fram, að starfsmenn
menntamálaráðuneytisins og full-
trúar kennarasamtakanna væru
að semja frumvarp sama efnis og
hefði hún í hyggju, að leggja það
fram innan skamms. Virðist ráð-
herra deila þeirri skoðun með
þingmönnunum þremur, að með
því að lögvernda starfsheiti kenn-
ara sé verið að hlúa að kennara-
menntun og gera starf kennara
eftirsóknarvert.
Alkunna er, að tildrög þess að
frumvörp þessi koma fram, er
beiðni samtaka kennara, sem í
september sl. skrifuðu alþingis-
mönnum og óskuðu eftir því, „að
kennarastarfið verði lögverndað
og það gert óheimilt að ráða aðra
til kennslustarfa en þá sem hafa
aflað sér réttinda til starfsins",
svo orðrétt sé vitnað til bréfs
þeirra.
Það er athyglisvert, að enn hef-
ur enginn kvatt sér hljóðs og lýst
andstöðu við frumvarp þremenn-
inganna og hið væntanlega stjórn-
arfrumvarp. Kannski er það al-
menn skoðun, að lögverndunin sé
sjálfsögð og eðlileg, einhvers kon-
ar réttlætismál. Margar aðrar
starfsstéttir njóta lögverndunar
og þingmennirnir þrír segja í
greinargerð með frumvarpi sínu,
að þeir hafi haft „hliðsjón af lög-
um, sem sett hafa verið á undan-
förnum árum til verndar réttind-
um og heiti ýmissa starfsstétta",
og nefna í því viðfangi lögverndun
starfsheita félagsráðgjafa, sál-
fræðinga og bókasafnsfræðinga.
Einhliða umræða
Ég hygg, að hina einhliða um-
ræðu um lögverndun kennara
megi hafa til marks um hve
stjórnlyndi og forsjárhyggja hafa
fest hér sterkar rætur, samhliða
síauknum umsvifum ríkisvaldsins.
í annan stað eru viðtökur lðg-
verndarkröfunnar lærdómsríkt
dæmi um það hvernig stjórnmála-
menn „fjárfesta" í atkvæðum
þrýstihópa eða semja frið við þá.
Hér er ekki Vettvangur til að
sundurgreina þessi atriði, en nógu
væri það forvitnilegt; kannski ein-
hver stjórnfræðingur gefi sér tíma
til þess? En hvað sem einhliða
umræðu líður, þá er hitt ljóst, að
margvísleg rök má færa gegn því
að starfsheiti kennara verði lög-
verndað og full ástæða virðist til
að hreyfa efasemdum við frum-
vörpin er að því lúta.
Rök gegn því, að störf manna og
starfsheiti njóti lagaverndar eru
af tvennu tagi. Annars vegar al-
menn rök, sem beinast gegn allri
lögverndun og löggildingu
starfsstétta, og hins vegar sérstök
rök, sem snúa að einstökum dæm-
um, tilteknum starfsstéttum. Hin
síðarnefndu rök eru misjafnlega
sterk eftir því hvaða starfsstéttir
eiga í hlut, eins og menn sjá í
hendi sér ef þeir bera t.d. saman
störf lækna og bókasafnsfræðinga
eða lækna og kennara. Hyggjum
nánar að þessum atriðum.
Atvinnufrelsi
„Engin bönd má leggja á at-
vinnufrelsi manna, nema almenn-
ingsheill krefji, enda þarf lagaboð
til,“ segir í 69. grein stjórnar-
skrárinnar. Þessi grein á rætur að
rekja til 51. gr. stjórnarskrárinnar
frá 1874, sem var svohljóðandi:
„Öll bönd þau, er hamla atvinnu-
vegunum og jafnrétti manna til
atvinnu og eigi eru byggð á al-
menningsheill, skal af taka með
lagaboði.“ Ákvæði þetta var tekið
orðrétt úr grundvallarlögum Dana
en þar var því fyrst og fremst
stefnt gegn hinum svokölluðu
iðngildum, lokuðum starfshópum
iðnaöarmanna. Gildi þessi voru
frelsissinnum fyrri tíma mikill
þyrnir í augum, og sennilega var
það eitt stærsta skrefið til frelsis
á Vesturlöndum þegar þau voru
aflögð. Iðngildi þekktust ekki hér
á landi, en atvinnufrelsi lands-
manna voru settar margvíslegar
aðrar hömlur, sem stjórnarskrár-
ákvæðinu var ætlað að útrýma.
Ólafur Jóhannesson vekur at-
hygli á því í bók sinni Stjórnskip-
an íslands (Rvík 1978), að 69.
grein stjórnarskrárinnar hafi ekki
verið virt að fullu: „Eru þess fjöl-
mörg dæmi í núgildandi lögum,“
skrifar hann, „að lögð séu meiri
eða minni höft á atvinnufrelsi
manna." Ástæðan fyrir því, að
stjórnarskráin er ekki virt að
þessu leyti er sú, að í hinni um-
ræddu grein er löggjafarvaldinu
falið að túlka hugtakið „almenn-
ingsheill“ og alkunna er, að sú
túlkun hefur verið allfrjálsleg.
Taldi ólafur nauðsynlegt, að
kveða skýrar að orði um atvinnu-
frelsi í stjórnarskránni, en það er
hins vegar ekki gert í þeim drög-
um, sem stjórnarskrárnefnd hefur
samið.
Ákvæði um atvinnufrelsi mun
vera að finna í stjórnarskrám
allra lýðræðisríkja á Vesturlönd-
um. Talið hefur verið, að það sé
hvort tveggja, siðferðilega rétt og
hagkvæmt, að borgararnir fái að
nota hæfileika sína eins og þeim
sjálfum þóknast, á meðan það
skaðar ekki aðra. Rannsókn sög-
unnar leiðir líka í ljós, að hvers
kyns bönd og höft á framleiðslu,
verslun og þjónustu eru ávísanir á
fátækt og stöðnun. Athafnafrelsi
er á hinn bóginn aflvaki velmeg-
unar og framfara.
Mörgum kann að virðast, að
lögverndun kennara, svo vikið sé
að hinu eiginlega umfjöllunarefni,
sé svo takmörkuð skerðing á at-
vinnufrelsi, að ekki sé ástæða til
að hafa áhyggjur af henni. Frá-
leitt sé að bera hana saman við
hömlur á t.a.m.. framleiðslu og
kaupsýslu. Þeir eru ófáir, sem
telja sig frjálslynda í stjórnmál-
um, sem sjá alls ekkert athugavert
við það, að ekki fái aðrir að kenna
í grunnskólum og framhaldsskól-
um en þeir sem lokið hafa námi í
uppeldis- og kennslufræði.
Efasemdir um
lögverndun
Að hverju lúta þá efasemdirnar,
sem boðaðar voru hér að framan?
Ég hef einkum fjögur atriði í
huga. í fyrsta lagi hafa engin
marktæk rök verið færð fram til
að réttlæta lagasetninguna, og það
er sjálfsögð viðmiðunarregla, að
setja ekki lög nema brýna nauðsyn
beri til. Án nokkurs vafa brýtur
lögverndun kennara í bága við
ákvæðið um atvinnufrelsi í stjórn-
arskránni. Varla dettur nokkrum
heilvita manni I hug að halda þvi
fram að „almenningsheill“ knýi á
um slíka vernd. (Rök af því tagi
kann aftur á móti að vera unnt að
færa fram í dæmi starfsstéttar
eins og lækna, sem hafa verið
lögverndaðir um áratugaskeið.)
Stjórnarandstöðuþingmennirnir
þrír segja í greinargerð með frum-
varpi sínu, að kjör kennara hafi
stórversnað á undanförnum árum
og gamalreyndir kennarar hafi
unnvörpum horfið til annarra
starfa. „Við þessar aðstæður er
nauösynlegt að hlúa sem best að
kennaramenntun og kennara-
starfinu til að gera það eftirsókn-
arvert. Ein leið í þeirri viðleitni er
að starfsheitið kennari verði lög-
verndað," segir í greinargerð þing-
mannanna. Og ennfremur: „Með
því að setja lög þess efnis, að ein-
göngu þeir, sem hafa tilskilin rétt-
indi, megi bera starfsheitið kenn-
ari, má ætla að staða kennara efl-
ist og meiri áhersla verði lögð á að
búa svo að þeim að unnt verði að
manna skólana fólki sem búið hef-
ur sig undir starfið." Ekki virðast
mér þetta burðug rök. Fjárhags-
legar ástæður kennara er trauðla
unnt að færa fram í réttlæt-
ingarskyni með því lögverndunin
snertir fleiri en þá, sem hún á að
taka til. Lögverndunin er sannar-
lega ekki einkamál þeirra, sem
lokið hafa kennsluréttindaprófum.
Hún kemur skólabörnum og for-
eldrum þeirra við, ennfremur
kjörnum yfirmönnum skóla og
ekki síst þeim, sem úthýst verður
þegar lögin taka endanlega gildi.
Vert er að vekja athygli á því, að
einatt þegar krafa um lögverndun
er borin fram, kemur hún frá
hagsmunahópnum, sem vernda á,
en ekki „viðskiptavinum" hans.
Stjórnmálamenn eru veikir fyrir
aðgerðum þrýstihópa, einkum ef
þeir eru fjölmennir og vel skipu-
lagðir. Svo er um kennara, sem
eðlilega hafa langtum betri tök á
að koma hagsmunamálum sinum
fram en óskipulagðir einstakl-
ingar (s.s. foreldrar skólabarna og
„réttindalausir“ kennarar).
Hæfír kennarar
útilokaðir
{ annan stað er það að nefna, að
einokun kennslufræðinga á kenn-
arastörfum í grunnskólum og
framhaldsskólum skerðir atvinnu-
möguleika þeirra, sem fúsir eru að
Frá kennaraþingi í vor.