Morgunblaðið - 16.03.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MARZ 1985
Blaðað í bókum
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
FILM NOIR
393 bfe. Ritstjórar: Alain Silver og
Elizabeth Ward.
Secker & Warburg, London 1980.
Bókaverslun Snæbjarnar.
Þó að bókin Film Noir sé
kannske nauðsynlegust þeim
sem álíta að „Film Noir“ séu ein-
göngu löggumyndir (þó svo að sú
stétt sé ærið fjölmenn í þeim
flestum), þá held ég að hún sé
kærkominn gestur i hillum
flestra kvikmyndaunnenda.
Mörk þessa kvikmyndaforms
eru engan veginn skýr, en verk
sem undir það flokkast fjalla
ætíð um dekkri hliðar tilverunn-
ar. Ofbeldi, morð, framhjáhald,
ótryggð, svik o.s.frv. Að auki
gerast þær margar meira og
minna að næturlagi, persónurn-
ar gjarnan ljósfælnar.
Svarta filman, ef svo mætti
segja, er upprunnin í Bandaríkj-
unum, en það voru Frakkar sem
gáfu henni framtíðarsamheiti
sitt. Það var í lok seinni stríðs,
en þá voru myndir byggðar á
verkum Hammetts, Chandlers,
James M. Cain og Horace McCoy
einkar vinsælar þar í landi sem
víðar.
Fyrsta svarta filman, að höf-
undar telja, er Underworld, gerð
af Paramount 1927. Síðan koma
þær þetta ein tvær á ári, allt
fram undir seinna stríð. ’41
fjölgar þeim upp í fjórar. Þeim
vex svo enn ásmegin í skugga at-
ómsprengjunnar, kalda striðsins
og McCarthys. ’49 eru þær orð-
nar 29 og blómaskeið þeirra nær
fram til '57, þá fer þeim aftur
fækkandi. Arið sem bókin var
búin til prentunar, 1976, telst að-
eins ein „Film Noir“, Taxi Driver.
Bókin Film Noir fjallar um
allar þær myndir, bandarískar
sem höfundar flokka í þennan
hóp á tímabilinu. Birtur er ítar-
Kápa The Film Yearbook
Kápa Film Noir
legur kreditlisti með þeim öllum
auk efnisþráðs og umfjöllunar.
Greinilegt að hér eru „svarta-
filmu“-sérfræðingar að verki,
svo ítarlega er farið ofan í kjöl-
inn á þeim flestum.
í bókarauka eru allnokkrir vel
unnir listar um innihald bókar-
innar, og er gaman að grúska i
þeim. Þar kemur m.a. í ljós að
RKO hefur verið iðnast við gerð
þessara mynda. Það kemur ekki
á óvart, því margar þeirra voru
ódýrar og nú fallnar í gleymsku.
En vegna þeirra fjölmörgu sem
af og til birtast á skjánum og
skjóta upp kollinum á kvik-
myndaleigunum er Film Noir
ekki síst eiguleg.
SV
THE FILM YEARBOOK - Vol.
III.
192 bls. Ritstj. Ed Clark.
Virgin Books 1984.
Bókaverslun Snæbjarnar.
Þá er kvikmyndaárbókin frá
Virginútgáfunni komin út í
þriðja sinn, hress og læsileg að
vanda. Helstu kaflarnir eru
Kvikmyndir ársins, frá
1.7.’83—30.6.’84, raktar í staf-
rófsröð. Hver og ein fær stuttan
og snaggaralegan dóm, auk
kreditlista. Þá tekur við upptaln-
ing á þeim myndum sem frum-
sýndar voru eingöngu í Banda-
ríkjunum á tímabilinu, allar með
kreditlista og nokkrar með um-
sögn. Þá er árið tekið fyrir í
heild, bæði í Englandi og vestan
hafs.
Næstu kaflar fjalla um ellefu
bestu og verstu myndir ársins.
Forvitnileg upptalning. Meðal
bestu myndanna völdu höfundar
TFY The Osterman Weekend,
Splash og The Man Who Loved
Women! Einnig aðra góðkunn-
ingja eins og Trading Places,
Terms of Endearment og Under
fire. f úrkastinu lentu m.a. Stay-
ing Alive, Krull og Breathless.
Þá taka við kaflar um andlit
og tilvitnanir ársins. Því næst
nokkrar greinar eftir höfunda
bókarinnar, um það í kvik-
myndaheiminum sem þeir töldu
hvað merkilegast á árinu.
Síðustu kaflarnir fjalla um
helstu verðlaunaafhendingar,
bækur og síðast dauðsföll á
tímabilinu.
Helstu kostir The Film Year-
book, fyrir utan margvíslegan
fróðleik, er hversu léttur blær
hvílir yfir henni og hve læsileg
hún er.
Sigurbjörn Ó.
Kristinsson
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í sýningarsal þeirra Hafnfirð-
inga er hlotið hefur nafnið
„Hafnarborg" sýnir um þessar
mundir Sigurbjörn Ó. Kristinsson
31 málverk, sem öll eru gerð á
síðustu tveim árum.
Nafn þessa málara segir
mönnum naumast mikið en sú
var tíðin að hann taldist i hópi
þeirra er vonir voru bundnar við
á vettvangi nýlista. Hann nam
við Myndlista- og handíðaskól-
ann á sama tíma og sá er hér
ritar og hélt áfram námi í Kaup-
mannahöfn og Parísarborg.
Sigurbjörn hélt svo eina sýn-
ingu í Listamannaskálanum
gamla er töluverða athygli vakti
og þóttu margar myndir hans
nýstárlegar hér á hjara verald-
ar. Var honum strax boðin inn-
ganga í FÍM, sem var mikil upp-
hefð í þá daga. En að námi loknu
tók brauðstritið við — hann
stofnaði fjölskyldu og var harð-
ur í því að búa henni veglegt at-
hvarf og í slíkum veraldlegum
átökum vill listsköpun liggja á
hakanum. Hann hóf að sprauta
bíla og byggði veglega yfir fjöl-
skylduna ásamt því að hann bjó
sér ágæta vinnuaðstöðu.
Hér kemur fram táknrænt
dæmi um það, að er sambandið
rofnar við daglega listsköpun þá
er erfitt að taka upp þráðinn aft-
ur — einkum er heil tuttugu ár
ber á milli.
Þetta kemur mjög vel fram á
sýningu Sigurbjörns í Hafnar-
borg, hann er ekki ennþá búinn
að finna sig aftur og engar
myndir á sýningunni jafnast á
við þær bestu er hann gerði í
gamla daga. Þó eru á sýningunni
nokkrar myndir sem skera sig úr
um listrænt handbragð og vil ég
þá helst nefna nr. 9. „Klettar".
„Frá Trékyllisvík“ (14), „Hjall-
urinn í Garðabæ" (22) og „ÍJr
Hafnarfirði" (24).
Enginn getur sagt um hver
framþróunin verður því það er í
höndum gerandans sjálfs, at-
hafna hans og árræði.
Náttúrubörn frá Nikaragua
Myndlíst
Bragi Ásgeirsson
Það má til sanns vegar færa,
að myndlist Nicaragua sé lftið
þétt hér norður við Dumbshaf,
væri jafnvel réttara að segja —
nánast ekki neitt.
Sjálfur minnist ég þess ekki að
hafa séð mikið af myndum það-
an frekar en frá öðrum ríkjum
rómönsku Ameríku, þ.e. þegar
hinni fornu og miklu menningu
sleppir. Það er þó enginn vafi á,
að þjóðir, sem hafa af jafn rík-
um menningarlegum brunni að
ausa, eigi sér hefðir, er ná alveg
fram í nútímann. En það er ekki
mikið um það, að samtíðarlist
smáríkjanna, er þrengja sér um
Mið-Ameríkuskagann, sé kynnt í
Evrópu. Hins vegar er maður
öllu betur að sér um list og
menningu Mexíkóbúa í norðri og
Kólumbíu í suðri, svo og það sem
er norðar og sunnar.
Það var því með talsverðri eft-
irvæntingu, sem undirritaður
lagði leið sína í Listasafn alþýðu
við Grensásveg til að berja þar
augum alþýðulist frá Nicaragua.
Alþýðulistin á að hafa dafnað í
skjóli sandinistabyltingarinnar
og ber þar nafn séra Ernesto
Cardenal menningarmálaráð-
herra, hátt.
Svo sem ritað er í sýn-
ingarskrá, þá sagði séra Carden-
al á vettvangi UNESCO í París,
23. apríl 1982: „Alþýðulist hafði
stöðugt hnignað á löngum valda-
tima Sómózanna og að endingu
varð Nicaragua afar fátækt af
alþýðulist, ýmsir töldu að henni
yrði ekki bjargað. En byltingin
reyndi björgun og á stuttum
tíma hefur aftur birst um allt
land hin glataða, forna alþýðu-
list, en einnig ný alþýðulist, sem
tjáir þjóðarvitund alþýðumanns-
ins í Nicaragua, okkar þjóðarvit-
und. Fyrir þessu var barist, því
að baráttan var gegn erlendu oki
og sandinistabyltingin færði
okkur sigur í þessari baráttu."
Þá kemur og einnig fram i sýn-
ingarskrá, „að það sé ekki ofsagt
að alþýðulist í Nicaragua hafi
verið vakin af Þyrnirósarsvefni
og að þar sé hlutur séra Carden-
als efalaust langstærstur. Á veg-
um ráðuneytisins starfa nú um
eitt þúsund manns, er vinna öt-
ullega að endurreisn og nýsköp-
un alþýðulistar um allt landið.“
Þessi framsláttur sýnir tvennt
og það er hið fyrsta, hvernig
menningarmálastofnun Samein-
uðu þjóðanna, UNESCO, er mis-
notuð í pólitískum tilgangi, á
stundum meir ósjálfrátt en
sjálfrátt, og svo einnig, að séra
Ernesto Cardenal fer rétt að við
Edoardo Arana „Mancarron“ (1980).
eflingu þjóðarvitundar almenn-
ings í heimalandi sínu.
Ég trúi hins vegar ekki öðru
en að hin svonefnda alþýðulist
hafi á einhvern hátt haldið velli
í gegnum súrt og sætt i sögu
þjóðarinnar, eins og hún hefur
allstaðar gert, frá því að sögur
hófust. Ekkert virðist geta drep-
ið sköpunarþrá mannsins nema
þá sjálfur dauðinn, því svo sam-
ofin er hún sjálfu lífinu.
Hið góða við sýninguna í
\
Listasafni alþýðu er, að mynd-
irnar eru fullkomlega lausar við
pólitískan áróður og eru í einu
og öllu mjög I anda upprunalegr-
ar alþýðulistar. Máski eru þessi
fínlegu og nostursamlegu vinnu-
brögð, er einkenna myndirnar,
einkenni alþýðulistar Nicaragua,
en um það get ég ekki dæmt.
Hins vegar ber mikið á keimlík-
um vinnubrögðum og myndtákn-
um, sem bendir til þess, að hér sé
um ákveðinn skóla að ræða, er
byggist á þjóðlegri hefð. Ætt-
arnöfnin í sýningarskrá geta og
bent til þess, að hér séu heilu
fjölskyldurnar að verki. Einn
gerandinn, sem á um leið flestar
myndirnar á sýningunni (5),
sker sig nokkuð úr um sjálfstæð
vinnubrögð, en það er Eduardo
Arana. Myndir hans eru mjög í
ætt við hreina naivista í vestrinu
í uppbyggingu og annarri út-
færslu en myndefnið er í hæsta
máta upprunalegt. Það var ein-
kum málverk nr. 23 „Mancarron"
(1982), er mér þótti skera sig úr
frá öðrum.
Þessi sýning er augnayndi
þeim, sem hafa áhuga á þessari
tegund myndlistar, og sem dæmi
um fínleg og hrifmikil vinnu-
brögð vil ég nefna hér myndir
svo sem nr. 19 „Fuglar og dýr
skógarins", eftir Rodolfo Arell-
ano, „Landslag með skýjum" (26)
eftir Julia Chavarría“, „Kókos-
pálmalundurinn* (27) eftir Mil-
agros Chavarría „Kristur konung-
ur“ (30) eftir Carlos Marenco,
„Kakókrem" (32) eftir Rosa Pin-
eda og Svanir í landslagi (35)
eftir Marina Silva.
Eins og raunar allar myndirn-
ar eru þessar myndir mjög fjar-
rænar fyrir okkur íslendinga og
hafa yfir sér ákveðinn frum-
stæðan seið. — Það er dálítið
furðulegt að rekast á svo til
sömu útfærslu á skýjabökkum f
tveim myndum og einkenna
myndir fsleifs Konráðssonar og
vísar þetta á ákveðinn skyldleika
alþýðumálara um heim allan.
Þetta er sýning, sem óhætt er að
mæla með.