Morgunblaðið - 16.03.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MARZ 1985
Af samvisku kennara
— eftir Wincie
Jóhannsdóttur
Af samvisku kennara
Síðustu vikur hefur talsvert
verið ritað og rætt um málefni
kennara og fer vel á þvi þótt fyrr
hefði verið. í þeirri umræðu er oft
minnst á „sérstöðu" kennara og
endurmatsskýrslan sem kom út
28. feb. gjarnan nefnd í því sam-
hengi. Mig langar að gera að um-
ræðuefni einn þátt sem hefur lítið
komið fram, en ég tel mikilvæga
orsök þess að kennarar eru að
flýja úr stéttinni. Þar á ég við það
álag á samviskuna sem starfinu
fylgir. — Best er að taka það skýrt
fram í upphafi að vitanlega eru í
öllum starfsstéttum til einhverjir
þeir sem sinna starfi sínu miður
vel, og ekki held ég fram að kenn-
arastéttin sé undantekning frá
því. Aftur á móti væri mann-
skemmandi að reikna ekki með
hinu: Langflest vinnandi fólk
vinnur störf sín af samviskusemi.
Kennarar eru engin undantekning
frá því heldur. — Hvers vegna er
ég þá að halda því fram að kenn-
arar verði að þola meira álag á
samviskuna en margar aðrar
starfsstéttir?
Samviskan og
kennarastarfið
Lítum aðeins á atvinnugreinina
„menntun". Margir hafa talað um
mikilvægi hugvits og þekkingar
fyrir þjóðarbúskapinn, og þannig
mætti lita á menntakerfið sem
framleiðslugrein. (Nemendur hafa
reyndar oft kvartað yfir þessu
viðhorfi, verið óánægðir með
„færiband" skólanna o.s.frv.) En
ekki gerum við kennarar sölu-
samninga erlendis vegna þessarar
framleiðslu, ekki getum við státað
af því að fá gott verð fyrir góða
vöru. Kennari sem hefur tekið
þátt i þessari framleiðslu getur
ekki bent á að með vinnu sinni
hafi hann hækkað hagvöxtinn eða
lækkað erlendar skuldir um svona
mörg prósent. Bæði hráefni kenn-
Góöar stundir
með MS sam-
lokum -hvar
og hvenær
sem er. l
Mjólkursamsalan
aranna og framleiðslan eru mann-
eskjur og flóknari en svo að hægt
sé að gera skýra hagfræðilega út-
tekt á þeim. Kennarinn hefur þvi
ekkert mælanlegt til að tryggja
sér góða samvisku gagnvart efna-
hag þjóðarinnar.
Nú kann einhver að benda á það
að nemendur standa sig misvel á
prófum og verkefnum, og að hægt
sé að mæla slíkt og gera saman-
burð. Satt er það, einkunnir eru
mikið notaðar til að mæla stöðu
nemenda og bera þá saman sem
námsmenn. Ekki er þó hægt að
nota þær á sama hátt til að mæla
framlag kennarans til þjóðarbús-
ins. Reynslan hefur sýnt að skóla-
einkunnir spá illa um það hvaða
gagn einstaklingurinn kemur til
með að gera (hver kann ekki sög-
una um neikvæða umsögn kennara
Einsteins?). Sem sagt, manneskj-
an er flókið og illmælanlegt fyrir-
bæri. Hún lætur ekki heldur bara
meðhöndla sig eins og um væri að
ræða þorsk, kú, lagagrein, kísil,
vatnsafl, æxli, ál eða ull, svo dæmi
séu nefnd. Nemendur hafa sínar
þarfir, gera sínar kröfur til kenn-
ara síns. Á þeim tima sem kennar-
inn vinnur með þeim verður sífellt
fjarstæðara að hugsa um að „með-
höndla hráefni". Hann er að vinna
með Ástu og Sveini, Baldri og
Þóru — sem sagt, einstökum ung-
mennum. Þarfir og kröfur hvers
einstaklings geta oft verið í litlu
samræmi við það takmark sem
kennari hefur sett, en mikilvægar
á þróunarbraut nýtra þjóðfélags-
þegna fyrir því. Þetta veit kennar-
inn, en fær samt samviskubit þeg-
ar nemendur ná ekki góðum
árangri á prófum. Á sama tíma
hefur hann jafnvel samviskubit
vegna þess að hann lagði svo
mikla áherslu á að undirbúa nem-
endur i greininni að hann kann að
hafa hunsað aðrar mikilvægar
þarfir þeirra.
Jafnvel þótt kennari einbeiti sér
að þvi skammtimamarkmiði að
hjálpa nemendum að ná árangri i
greininni kemst hann ekki hjá
slæmri samvisku. Hversu dugleg-
ur sem hann er, hvað sem hann
eyðir miklum tíma i undirbúning
verkefna getur hann aldrei sagt
sem svo: — Jæja, þá er þessu verki
lokið. Hann getur bara sagt, í lok
árs: — Jæja, þá er timinn útrunn-
inn.
Bent hefur verið á að nemendur
eru misjafnir. Það felur m.a. i sér
að einhver ein aðferð við að kenna
eitthvert efni/atriði kemur ekki
til með að vera vænleg aöferð fyrir
alla nemendur. Þetta á ekki sist
við nú síðustu árin, þegar nem-
endahópurinn i hverjum bekk er
svo miklu fjölbreyttari en hann
var hér áður fyrr, sérstaklega i
framhaldsskólunum. Með meiri
tima og frumleika i að undirbúa
kennsluna og i að skrífa athuga-
semdir á verkefni nemenda gæti
kennarinn betur komið hverjum
og einum til hjálpar i náminu.
Starf kennarans er líkt starfi
námsmannsins að þessu leyti:
ævinlega þyrfti að lesa sér enn
betur til, skrifa enn eitt uppkastið,
finna enn fleiri hugmyndir, þ.e.
gera enn betur. En það er ólíkt
starfi námsmannsins að þvi leyti
að ef námsmaðurinn gerir ekki
enn betur, þá kemur það niður á
honum einum, en ef kennarinn
gerir ekki enn betur, kemur það
niður á allt að 200 einstaklingum
hverju sinni. í slíkri aðstöðu er
ekki von að samviskan láti það
óáreitt ef farið er á skíði með fjöl-
skyldunni, horft á sjónvarp að
kvöldi, sungið í kór, gengið á fjall
eða yfirleitt gert annað en að
sinna starfinu. Að sjálfsögðu er
hvorki sanngjarnt né skynsamlegt
að hlusta á samviskuna þegar hún
er svona öfgakennd. En nöldrið i
henni tekur sinn toll, jafnvel þó að
reynt sé að taka ekki mark á því.
Þegar ég taldi upp nokkra tíma-
þjófa hér áðan sleppti ég þeim
allra versta: allri þeirri vinnu sem
unnin er umfram fullt kennslu-
starf. Enginn (síst af öllu sá sem
Wincie Jóhannsdóttir
„Langfiest vinnandi
fólk vinnur störf sín af
samviskusemi. Kennar-
ar eru engin undantekn-
ing frá því heldur. —
Hvers vegna er ég þá að
halda því fram að kenn-
arar verði að þola meira
álag á samviskuna en
margar aðrar starfsstétt-
ir?“
eins og ég er eina fyrirvinna heim-
ilis) getur leyft sér að vera bara
kennari i fullri stöðu. Afborganir
og reikninga verður að greiða, föt
og skólabækur barna verður að
kaupa. Eins og laun kennara hafa
verið er nauðsynlegt að vinna
fleiri launuð störf, og það í síaukn-
um mæli. Ekki lagast samviskan
við það. Með mjög mikilli vinnu
má e.t.v. komast hjá gjaldþroti, en
þá er kennslustarfinu verr sinnt,
kennslan sjálf daufari, því tíminn
er of lítill, kraftar á þrotum. Ofan
á það bætist tvöfalt samviskubit
gagnvart fjölskyldunni, því hún
fær ekki að vera samvistum við
fyrirvinnuna sem er alltaf að
vinna, en samt er þröngt í búi.
Samviskan og
uppsagnirnar
Nú er flótti úr kennarastétt, og
eitt áberandi atvik tengt þeim
flótta eru uppsagnir hundraða
framhaldsskólakennara. Ekki er
að heyra að landinn sé hissa á því
að kennarar vilji hærri laun. Hitt
er annað, að þrátt fyrir það að
kennarar gengu úr störfum 1.
mars, sem margir telja brot á lög-
um, virðist fólk enn ekki hafa átt-
að sig á þvi hversu skelfilega mikil
alvara er í þessum uppsögnum.
Okkur er alvara, því hér er ekki
aðeins um að ræða að vilja meiri
laun. Til þess að við getum haldið
áfram í ævistarfi okkar veröum
við að fá meiri laun. Samviskunn-
ar vegna geta kennarar ekki hald-
ið áfram i kennslustarfi meðan
þeir neyðast til að vinna það starf
illa. Samviskunnar vegna geta
kennarar ekki leyft sér að vinna
svo sleitulaust að þeir neyðist til
að sinna fjölskyldunni illa.
Er þetta þá ekki einfalt mál?
Getur ekki hver kennari sem hef-
ur svona viðkvæma samvisku hætt
kennslu í lok skólaárs og leitað sér
að annarri vinnu? Hvernig er
hægt að láta samviskusemi og það
að yfirgefa starfið á miðri önn
koma heim og saman? Jú, enn er
samviskan að verki, í raun og
veru.
Kennarinn er sérmenntaður til
starfs síns og hefur með árunum
öðlast reynslu sem gerir hann enn
hæfari í starfi. Hann hefur þjálf-
ast í að umgangast ungt fólk og
fundið að þegar vel lætur þá getur
hann orðið því að liði. Er honum
stætt á þvi að yfirgefa starfið sem
hann lærði til og unga fólkið sem
getur haft gagn af samvinnu við
hann? Þessari spurningu hafa
margir kennarar velt meira og
meira fyrir sér síðustu árin, en
fram að þessu hefur samviskan
oftast sagt: — Nei, þetta er þitt
starf, það væri rangt að fara. Nú
eru álagið og togstreitan orðin slík
að kennarar heimta svar hjá þjóð-
félaginu, því þeir geta ekki svarað
sjálfir spurningunni: Er þetta
starf mitt einhvers virði?
Gegnum árin, þegar kennarar
hafa verið að semja um laun við
fjármálaráðuneytið, hefur svarið
virst vera: — Nei, lítils virði, og
minna virði í ár en það var í fyrra.
En kennarar eru menntaðir,
raunsæir menn sem fylgjast með
þjóðmálum. Þeir vita að fjármála-
ráðuneytið hefur úr takmörkuðum
fjármunum að spila og borgar
hverjum sem er eins lítið og það
kemst af með. Það var því ennþá
von kennara að þetta vanalega
svar um virði kennslunnar væri
ekki sönn túlkun á mati ríkis-
stjórnar og landsmanna allra. En
án þess að koma á neyðarástandi
gátu þeir aldrei fengið svar sem
yrði án efa hið sanna, hjartans
mat rikisins og þegna þess á
kennslu. Með því að fara frá störf-
um á miðri önn, með því að neyða
landsmenn til að horfa fram á það
að mánuðir eða jafnvel heilt ár i
námi gæti glatast hjá þúsundum
nemenda, geta kennarar fengið
einlægt svar. Ef starf mitt er
þjóðfélaginu mikils virði, hugsar
kennarinn, þá sýnir rikið það
skjótt, til að koma skólunum sem
fyrst í gang aftur. Ef starf mitt er
þjóðfélaginu litils virði, þá get ég
meó hreinni samvisku yfirgefið það
fyrir fullt og allt.
Þegar ég byrjað að hripa niður
drögin að þessu skrifi (um 7.
mars) var það álit mitt að mjög
margir kennarar væru það vana-
fastir í samviskuseminni að þeir
mundu snúa til kennslu að samn-
ingum/kjaradómi loknum, þó svo
að þeir gætu ekki sætt sig við út-
komuna til lengdar. Þá yrði upp-
sögnin frá 30. nóv. dregin til baka,
og farið í skólana til að reyna að
bjarga því sem bjargað yrði hjá
þeim einstaklingum sem við vor-
um að vinna með fram að 1. mars.
Síðan sendi hver sina persónulegu
lokauppsögn frá 1. ágúst, og not-
aði tímann til að leita sér að nýju
starfi. Ég er ekki lengur svo
sannfærð um að það gangi svona.
Viðbrögð rikisvaldsins og lands-
manna almennt við því að skóla-
starfið liggur að miklu leyti niðri i
framhaldsskólum landsins eru
slik að það virðist eiginlega vera
óþjóðlegt að vera með samvisku
gagnvart skólafólki.
Nú er ég hrædd um að kennarar
þoli ekki meira. Þeir þurfa á þeirri
fróun að halda að vita sig vinna
starf sitt vel og i þökk vinnuveit-
anda. Þegar ekki er möguleiki á að
einbeita sér að starfinu, þegar
vinnuveitendur sjá eftir hverri
einustu krónu sem i starfsemina
fer, þá þolir samviskan ekki leng-
ur álagið.
Fréttamaður sjónvarpsins
spurði i kvöld (12. mars): Hvenær
fara kennarar aftur i skólana?
Hvenær lýkur þessu ástandi? Með
hverjum degi sem líður óttast ég
meir að svarið verði: Aldrei.
Wincie Jóhannsdóttir kenndi
ensku í Menntaskólanum rið
Hamrahlíð.
St. Jósefsspítali fær tvær IMED-vökvadælur að gjöf
ÞANN 16. janúar sl. afhenti
Kvenfélagið Hringurinn í Hafn-
arfirði St. Jósefsspitalanum að
gjöf tvær IMED-vökvadælur.
Frú Þórdis Ásg. Albertson for-
maður félagsins afhenti gjöfina
og rakti i stuttu máli sögu fé-
lagsins og markmið. Kvenfélagið
Hringurinn var stofnað 7. mars
1912 og hefur starfað að líkn-
armálum alla tið siðan, fyrst
vegna berklaveikinnar, en á
seinni árum sérstaklega með vel-
ferð barna í huga. Fjáröflun fé-
lagsins byggist á árlegum basar
sem mjög er vandað til, einnig
sölu á minningarspjöldum.
Stjórnendur St. Jósefsspitala
þakka þann mikla hlýhug og
velvilja sem felst í þessari gjöf.
Meðfylgjandi mynd er tekin við
þetta tækifæri, en hana tók Árni
St. Árnason.
(FrétUtilkynning)