Morgunblaðið - 16.03.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MARZ1985
Nýsköpun í atvinnulífinu
og uppstokkun sjóðakerfis
— eftir Friðrik
Sophusson
Á undanförnum árum hafa
lífskjör rýrnað hér á landi vegna
minni verðmætasköpunar í at-
vinnulífinu. Ástæðunnar er fyrst
og fremst að leita í því, að minna
verðmæti fæst nú úr sjó en áður.
Þótt stjórnmálaflokka greini á um
leiðir, er markmið þeirra allra að
bæta lífskjörin. Því miður hefur
borið of mikið á því, að ríkis-
stjórnir hafi freistast til að auka
lántökur erlendis til að halda uppi
lífskjörunum í stað þess að rifa
seglin, draga úr opinberum
rekstri, fresta framkvæmdum og
sjá til þess að takmarkað fjár-
magn landsmanna nýtist sem
bezt.
Rangar fjárfestingar og óarð-
bær rekstur rýra lífskjörin. Það
hlýtur að vera forgangsverkefni
að efla arðbært atvinnulíf, hlúa að
vaxtarsprotunum og brjóta niður
úrelt sérhagsmunakerfi einstakra
atvinnugreina. Arðsamt atvinnu-
líf skilar hagnaði, sem er grund-
völlur þess, að hægt sé að halda
úti eðlilegri samneyzlu eins og
góðu mennta- og heilbrigðiskerfi
fyrir alla landsmenn. Nýsköpun í
atvinnulífinu og uppstokkun
sjóðakerfis eru aðgerðir til að
auka arðsemina. Því meiri hagn-
aður, þeim mun hærri laun —
betri lífskjör.
Samkomulag stjórnar-
flokkanna
Hinn 6. september 1984 gerðu
stjórnarflokkarnir, að frumkvæði
formanns Sjálfstæðisflokksins,
með sér samkomulag um ýmis
merk viðfangsefni, sem stjórnin
skyldi vinna að næstu misserin.
Mikill árangur hafði þá náðst í
baráttunni við verðbólguna, sem
hafði um árabil ráðið ríkjum í
efnahagslífi landsmanna. Það lag,
sem myndaðist við minnxun verð-
bólgunnar, skyldi notað til nýrra
aðgerða. Langvarandi kjaradeilur
og ný verðbólguholskefla töfðu
hins vegar fyrir um sinn.
í samkomulagi stjórnarflokk-
anna er í einum kaflanum fjallað
um nýsköpun í atvinnulífi og upp-
stokkun sjóðakerfis. Þar segir orð-
rétt:
„1. Fjárfestingarlánasjóðum at-
vinnuveganna, sem starfa sam-
kvæmt sérstökum lögum, verði
fækkað í þrjá: Búnaðarsjóð, sjáv-

í Kaupmannahöfn
F/EST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTAR-
STÖÐINNI
OG Á KASTRUP-
FLUGVELLI
arútvegssjóð og Iðnaðarsjóð. Sjóð-
ir þessir sinni hlutverki sínu fyrst
og fremst með lánveitingum i
gegnum hið almenna bankakerfi.
2. Sett verði á fót sjálfstæð og
öflug byggðastofnun sem stuðli að
jafnvægi í byggð landsins. Stofnað
verði sérstakt fyrirtæki (þróunar-
félag) ríkis, banka, almennings og
aðila í atvinnurekstri til að greiða
fyrir nýskipan í atvinnulífinu.
Eignir ríkisins í þeim atvinnufyr-
irtækjum, sem henta þykir, verði
sameinaðar í eignarhaldsfyrir-
tæki. f samræmi við þetta verða
gerðar tillögur um breytingar á
lögum og verkefnum Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins.
3. Lögð verði aukin áherzla á
rannsókna- og þróunarstarfsemi
og menntamál, er miði að endur-
nýjun og nýsköpun í atvinnuveg-
unum.
4. Átak verði gert til að efla ís-
lenzka útflutningsstarfsemi og
leita markaða fyrir íslenzk fyrir-
tæki erlendis. I því skyni verði
stofnað Útflutningsráð er nái til
allra atvinnuvega.
5. Gert er ráð fyrir að verja 500
millj. króna á árinu 1985 til þeirr-
ar nýsköpunar í atvinnulífinu sem
felst í ofangreindum breytingum."
Rannsóknar-, mennta-
og markaðsmál í gangi
Ýmislegt, sem nefnt er í þessum
5 liðum hefur verið til athugunar
og úrvinnslu að undanförnu. í því
sambandi vil ég fyrst nefna rann-
sóknar- og þróunarmálin. Ríkis-
stjórnin hefur ákveðið að verja 50
milljónum króna til þeirrar starf-
semi auk fjárlagaupphæðarinnar.
Ríkisstjórnin samþykkti eftir til-
lögu menntamálaráðherra reglur
um úthlutum fjármagnsins, en I
þeim er m.a. lögð áherzla á sam-
starf fyrirtækja og rannsóknar-
stofnana. Hvetur slíkt samstarf
væntanlega til þess, að rannsókn-
arstofurnar sinni fremur en nú
verkefnum, sem eru hagnýt og
söluhæf og að fyrirtæki leggi
meira af mörkum til rannsókna og
þróunar en verið hefur hingað til.
í öðru lagi vil ég nefna mennta-
málin. Nefnd á vegum mennta-
málaráðuneytisins undir forystu
Halldórs Guðjcnssonar kennslu-
stjóra hefur um nokkurt skeið
unnið að tillögum um aukið sam-
starf menntakerfisins og atvinnu-
lífsins. Þess er vænzt að nefndin
skili áfangaskýrslu í vor.
í þriðja lagi hefur viðskiptaráð-
herra skipað þrjár nefndir til að
gera tillögur í markaðs- og út-
flutningsmálum. Ein á að gera til-
lögur um breytta skipum útflutn-
ingsmálanna, önnur tillögur um
útflutning á verkefnum og þjón-
ustu og sú þriðja að undirbúa sér-
staka kynningu á útflutnings- og
markaðsmálum, sem verður á
næsta ári. Formenn þessara
nefnda eru valinkunnir menn:
ólafur Davíðsson framkvæmda-
stjóri FÍÍ, Magnús Gunnarsson
framkvæmdastjóri VSÍ og Ragnar
Kjartansson, stjórnarformaður
Hafskips hf.
Fækkun fjárfestingar-
lánasjóða
Til að gera tillögur um fækkun
fjárfestingarsjóða, nýja byggða-
stofnun, eignarhaldsfélag ríkisins
og þróunarfélag skipaði forsætis-
ráðherra nefnd í lok október. 1
henni eiga sæti Guðmundur G.
Þórarinsson verkfræðingur, sem
jafnframt er formaður, Stefán
Guðmundsson alþingismaður,
Valur Valsson bankastjóri og sá,
sem þetta ritar. Nefndin hefur
gert tillögur í formi frumvarps-
draga, sem hafa að undanförnu
verið til umfjöllunar i þingflokk-
um stjórnarflokkanna. Hér er ekki
hægt að rekja tillögurnar í ein-
Friðrik Sophusson
„Ef þessar tillögur ná
fram að ganga, sem enn
er óvíst, verður fróðlegt
að fylgjast með við-
brögðum athafnalífsins.
Góðar undirtektir í
formi aðildar að félag-
inu tel ég vera vott þess,
að menn hafi í raun
áhuga á nýsköpun með
þessum hætti og séu til-
búnir til að taka áhættu.
Dræmar undirtektir
geta hins vegar drepið
hugmyndina.“
Þingflokkar stjórnarflokkanna fjalla um þessar
mundir um nefndarálit, þar sem m.a. má fínna þess-
ar hugmyndir til að auka arðsemi í atvinnulífínu.
1 • Fjárfestingarsjóðakerfið verði opnað og gat brotið á
múrana, sem hafa umlukt atvinnugreinarnar í lána-
legu tilliti.
2» Stefnt verði að því að flytja lánastarfsemina sem
mest til viðskiptabanka.
3* Framkvæmdastofnun verði lögð niður. í stað hennar
komi Byggðastofnun með þrengra starfssvið og meira
sjálfstæði.
4» Liðkað verði til við sölu ríkiseigna í atvinnulífinu með
eignarhaldsfélagi.
• Hlutafélag verði stofnað til að örva nýsköpunarvið-
leitni í atvinnulífinu. Stefnt verði að því, að aðrir en
ríkið myndi meirihluta í félaginu og ráði ferðinni.
stökum atriðum, enda verða vænt-
anlega gerðar á þeim breytingar í
meðferð stjórnarflokkanna. Til
kynningar þykir mér þó rétt að
stikla á stærstu breytingarhug-
myndunum og byrja á fjárfest-
ingarlánasjóðunum.
Nefndin gerir tillögu um að
sjóðunum fækki þannig að Fiski-
málasjóður og Styrktar- og lána-
sjóður fiskiskipa sameinist Fisk-
veiðasjóði í Sjávarútvegssjóði og
Framleiðnisjóður og Fiskrækt-
arsjóður sameinast Stofnlánadeild
landbúnaðarins í Búnaðarsjóði.
Samskonar breyting var gerð fyrir
skömmu I Iðnlánasjóði, þegar
iðnrekstrarsjóður sameinaðist
honum.
Samkvæmt tillögunum er sjálf-
stæði sjóðanna aukið verulega.
Ríkisframlög falla niður, en gert
er ráð fyrir, að áfram séu lögð
lögbundin gjöld á atvinnugrein-
arnar sem stjórna sjóðunum.
Sjóðirnir geta, verði tillögurnar
samþykktar, lánað til annarra
fyrirtækja og viðfangsefna en
þeirra, sem beinlínis tengjast
nafni sjóðanna. Lög mun þannig
ekki hindra lán til „landlausra"
greina eins og t.d. fiskeldis úr
hverjum þessara þriggja sjóða.
Áherzla er lögð á, að sjóðirnir
endurkaupi skuldabréf af við-
skiptabönkum og lánastofnunum,
sem lána fyrirtækjum og þekkja
þau bezt. Sérstakar deildir innan
sjóðanna geta lánað eða styrkt
verkefni, sem horfa til almennra
framfara fy-'r viðkomandi at-
vinnugreinar og stjórnir sjóðanna
geta ákveðið að taka þátt í fjár-
festingar- og þróunarfélögum til
að örva nýjungar í atvinnulífi
landsmanna.
Sjóðirnir geta sjálfir tekið lán
hérlendis og erlendis innan marka
lánsfjárlaga. Til að tryggja nauð-
synlegt eftirlit og aðhald þeirra
sem leggja fram fjármuni til sjóð-
anna er gerð tillaga um ársfund,
þar sem litið er yfir farinn veg og
framtíðarstefnan mörkuð. Bezta
aðferðin hefði vafalaust verið sú,
að breyta sjóðunum í hlutfélög
þeirra, sem leggja til þeirra, en
það er of róttæk breyting að sinni.
Þess vegna skiptir miklu máli að
finna leið til nokkurs konar aðal-
fundaáhrifa í sjóðunum.
Breytingartillögurnar hafa mis-
mikil áhrif á sjóðina, en aðalatriði
er að opnuð er leið til að fjármagn
til fjárfestingar eigi greiðari leið
til arðbærra stofnframkvæmda.
Gat er brotið á múrana, sem um-
lukt hafa atvinnugreinarnar í
lánalegu tilliti og stefnt er að því
að flytja lánastarfsemina sem
mest til viðskiptabankanna.
Byggðastofnun og eign-
arhaldsfyrirtæki
Frumvarpið um Byggðastofnun
gerir ráð fyrir þvi, að stjórn stofn-
unarinnar verði þingkjörin eins og
stjórn Framkvæmdastofnunar.
Stjórnin fær mjög frjálsar hendur
til lánastarfsemi, þannig að
Byggðasjóður verður ekki viðbót-
arlánasjóður. Stærsta breytingin
felst í því, að framkvæmdasjóður,
sem nú lýtur stjórn Fram-
kvæmdastofnunar verður ekki í
umsjá Byggðastofnunar. í raun
hefur Framkvæmdasjóður verið
sterki sjóðurinn í vörzlu Fram-
kvæmdastofnunar, enda mun
eignameiri en Byggðasjóður. Gert
er ráð fyrir, að fyrirtæki Fram-
kvæmdasjóðs þ.á m. Álafoss hf. og
Norðurstjarnan hf. hverfi til eign-
arhaldsfélagsins, sem síðar verður
minnzt á. Starfsemi Framkvæmd-
asjóðs dregst verulega saman við
þessar kerfisbreytingar, en þó er
gert ráð fyrir að hann geti haft
milligöngu um lántökur fyrir þá,
sem þess óska. Nái þessar breyt-
ingar fram að ganga verður Fram-
kvæmdastofnun lögð niður í nú-
verandi mynd.
Fyrirliggjandi eru drög að
frumvarpi um eignarhaldsfyrir-
tæki (holding company). I frum-
varpinu er lagt til, að þau fyrir-
tæki og eignarhlutir ríkisins í
fyrirtækjum, sem ríkið vill selja,
falli undir eignarhaldsfyrirtækið.
Það verður því ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar hvaða fyrirtæki
lenda hjá eignarhaldsfyrirtækinu
og verða nefnd í frumvarpinu.
Hlutverk fyrirtækisins verður að
sjá um að arðsemissjónarmiða sé
gætt í rekstri og seld verði eign
eða eignarhluti í fyrirtækjum,
sem eignarhaldsfyrirtækið hefur
eignarráð yfir. Nefndin hefur látið
útbúa lista yfir fyrirtæki, sem hún
telur, að geti átt heima hjá eign-
arhaldsfyrirtækinu.
Þróunarfélagiö hf.
Eitt stærsta atriðið í áður-
greindu samkomulagi stjórnar-
flokkanna var ákvörðun um að
leggja verulega fjármuni til ný-
sköpunar og þróunar í atvinnulíf-
inu með stofnun þróunarfélags.
Þróunarfyrirtæki á borð við þetta
með verulegri aðild ríkisins getur
gert verulegt gagn, en einnig getur
það orðið skrímsl ef ekki er rétt á
haldið. Framkvæmdin skiptir öllu
máli.
Hugmynd nefndarinnar er sú,
að þróunarfélagið verði hlutafé-
lag, þar sem stefnt er að meiri-
hlutaeign annarra en ríkisins.
Hlutafé verði verulegt — jafnvel
er talað um 200 millj. króna. Til-
gangur félagsins er að örva ný-
sköpun og efla arðsama atvinnu-
starfsemi. Þessum tilgangi getur
félagið náð með margvíslegum
hætti, sem tíundað er í tillögum
nefndarinnar.
Þótt starfsheimildir Þróunarfé-
lagsins verði mjög viðtækar má
búast við, að megináherzlan verði
lögð á áhættuframlög til nýrra
fyrirtækja, fyrst og fremst hluta-
fé, sem verði siðan selt á almenn-
um markaði í tímans rás. Þvi hef-
ur raunar verið haldið fram, að
hér á landi skorti ekki lánsfé til
atvinnustarfsemi, ef nægar trygg-
ingar eru í boði. Hins vegar er eig-
ið fjármagn fyrirtækjanna af afar
skornum skammti.
Ef þessar tillögur ná fram að
ganga, sem enn er óvíst, verður
fróðlegt að fylgjast með viðbrögð-
um athafnalífsins. Góðar undir-
tektir í formi aðildar að félaginu
tel ég vera vott þess, að menn hafi
í raun áhuga á nýsköpun með
þessum hætti og séu tilbúnir til að
taka áhættu. Dræmar undirtektir
geta hins vegar drepið hugmynd-
ina og hljóta að leiða til endur-
mats á því, hvernig eðlilegt sé
fyrir ríkisvaldið að hafa áhrif á
nýsköpun í atvinnulífinu, en auð-
vitað koma aðrar leiðir til greina.
Nýtum mögu-
leikana strax
Ég hef nú í stórum dráttum lýst
nokkrum hugmyndum þeirrar
nefndar, sem unnið hefur að til-
lögum til breytinga á sjóðakerfinu
og tillögum, sem örva eiga nýsköp-
unarviðleitni atvinnulífsins. Þess-