Morgunblaðið - 21.04.1985, Blaðsíða 6

6 B
- ntóftGtJNBÍÍAÐIÐ, SlrtíNUÐAGÍIR 21. APfttL 1985
HEILBRIGÐISMÁL
„Á fyrstu árum sjúkrasamlag-
anna voru sérstök sjúkrasam-
lagsnjöld og upphæð þeirra fór
eftir því hve mikil veikindi voru í
viðkomandi sveit eða kaupstað. Nú
hefur tryggingakerfið allt verið
sameinað. Enginn veit lengur
hvað hann greiðir í kostnað til
heilbrigðismála. Enginn fær
reikningsuppgjör eða yfirlit.
Tryggingakerfið hefur í raun verið
sameinað ríkiskassanum. Þetta
hlýtur að þýða að hin raunveru-
lega ábyrgð er horfin úr hinu ís-
lenska heilbrigðiskerfi."
Þar að auki telur hann ríkis-
forsjárkerfið hafa stuðlaö að því í
auknum mæli að menn beri ekki
nægilega ábyrgð á eigin heilsufari.
„Hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá er það staðreynd, að „guð
almáttugur" ræður ekki dánar-
dægrum fólks né fæðingum nærri
því eins mikið og áður var. Ein-
staklingurinn sjálfur ræður þar
mestu, þó ekki sé það öllum ljóst.“
Og síðar kemur hann fram með
tillögur til úrbóta, þeirra á meðal
eru hugmyndir um að um hver
áramót fái samlagsmenn sem ekk-
ert hafa notað heilsugæslu sl. ár
greidda nokkra fjárhæð, t.d.
1.000—3.000 krónur, þeir sem hafa
notað innan við 10.000 úr hinum
sameiginlega sjóði hálfu minna,
en aðrir fái reikning greiddan og
kvittaðan fyrir því sem þeir hafa
fengið.
„Þessi upphæð má ekki vera það
mikil að hún verði mönnum hvati
til að vanrækja heilsu sína. Hins
vegar yrði hún hvati til að fólk liti
á viðkomandi reikning og ræddi
um hann. Einnig mundi hún
hvetja þá sem lítið nota heilsu-
gæslu sína til að greiða beint fyrir
einstakar ferðir til lækna til að
„missa ekki bónusinn". En fyrst og
fremst gæti þetta orðið hvatning
til aö annast heilsu sína vel og
viðurkenning fyrir það. Þarna yrði
farið inn á þá braut að verðlauna,
þó í smáu sé, að fólk taki ábyrgð á
heilsu sinni sjálft. íslendingar eru
komnir á það menntunarstig og
heilbrigðisfræðsla og fyrirbyggj-
andi heilsugæsla er hér orðin svo
góð, að fólk getur stjórnað því að
miklu leyti sjálft á aldrinum
16—60 ára hvort það er heilbrigt
eða ekki.
Upptalning til rökstuðnings:
tannskemmdir, spennuhöfuðverk-
ur, bakverkir, vandamál tengd því
að vera í lélegu líkamsformi,
streituvandamál (bandaríska
heimilislæknafélagið telur að 70%
af ferðum almennra borgara til
lækna stafi af streituvandamál-
um, vandamál tengd ofneyslu tób-
aks, áfengis eða matar. Svo mætti
telja áfram.”
Mbl. leitaði svara við þeirri
gagnrýni sem fram kemur í grein-
um Ingólfs hjá nokkrum einstakl-
ingum sem vinna í heilbrigðiskerf-
inu og birtast viðhorf þeirra í
næsta sunnudagsblaði. ! blaðinu i
dag verður farið nokkrum orðum
um þróun sjúkrasamlaga og vöxt
heilbrigðiskerfisins, og teknir
saman nokkrir punktar sem leggja
áherslu á ábyrgð einstaklinga á
eigin heilsufari.
Hver er sinnar gæfu smiður segir þekkt máltœki,
en fleira er hœgt að „smíða“ en gœfuna
Er kostnaður viö heilbrigðisþjónust-
una að fara út yfir öll skynsamleg
mörk? Getur fólk á aldrinum
16—60 ára stjórnað því að mestu
leyti sjálft hvort það er heilbrigt eða
ekki? Hvetur núverandi heilbrigð-
iskerfi til ósjálfstæðis og óheilbrigð-
is? Hvernig er hægt að reyna að
koma í veg fyrir sjúkdóma og við-
halda góðri heilsu? Helgina 2. og 3.
mars sl. skrifaði Ingólfur S. Sveins-
son tvær greinar um heilbrigðiskerf-
iö í Mbl. þar sem hann fjallar um
ýmsa annmarka þess. Hann tekur
jafnvel svo djúpt í árinni að fullyrða
að það ríkisforsjárkerfi, sem þróað-
ist upp úr sjúkrasamlögum sveitar-
félaganna eigi ekki við lengur, það
hvetji til ósjálfstæðis og þar með til
óheilbrigðis um leið og það er til
heilsubótar. Hann leggur áherslu á
að menn þurfi aukið veröskyn á
heilbrigðismál og rekur m.a. þróun
sjúkrasamlagsgjalda.
„Er það skemmtileg
tilhugsun að fara á
sveitina á blóma-
skeiði æfínnar?“
„Meðlimir sjúkrasamlagsins eru
sem nokkurs konar hermenn, sem
berjast með sameiginlegum kröft-
um móti sameiginlegu óvinaliði,
bölinu og tjóninu, sem sjúkdómar
og slys hafa í för með sér. Þessar
hersveitir þurfa liðsauka á þessu
ári, ef vörnin á ekki að þrjóta að
einhverju leyti. Hugur alþýðunnar
hér í bæ ætti að vera á þá leið í
garð þessa félagsskapar, að ekki
þyrfti annað en stappa fæti í jörð
til þess að nýir liðsmenn drifu að
úr öllum áttum. Þær litlu byrðar
sem þessum félagsskap fylgja,
ættu menn að bera með ljúfu
geði.“
Þannig skrifar ólafur Ólafsson
fríkirkjuprestur um Sjúkrasamlag
Reykjavíkur í ísafold árið 1917.
Hann hvetur menn til að ganga í
sjúkrasamlagið og tryggja sig og
sina þannig gegn ýmsum áföllum.
„Sjúkdómana sjálfa geta menn
ekki rekið burt úr mannfélaginu,
en menn geta tekið af þeim sár-
asta broddinn, takmarkað afleið-
ingarnar og dregið úr þeim ... Er
það skemmtileg tilhugsun, að fara
á sveitina á blómaskeiði æfinnar,
verða brennimerktur mannrétt-
indalaus aumingi! ... Ég get sagt
ykkur, ef þið vitið það ekki, að
náðarmolarnir við líknarborð
mannfélagsins eru harðir undir
tönn og beiskir á bragðið."
Fram að þeim tíma er sjúkra-
samlögin voru stofnuð áttu menn
það við sjálfa sig og máttarvöldin
hvernig þeim tókst að mæta þeim
erfiöleikum sem slys og sjúkdóm-
ar höfðu í för með sér. Tilkoma
sjúkrasamlaganna var því flestum
kærkomin trygging gegn ýmsum
áföllum. Sjúkrasamlag Reykjavík-
ur var í fyrstu frjáls samtök
áhugafólks, og stofnað í þeim til-
gangi, að tryggja samlagsmönnum
sjúkrahjálp og uppbót á fjár-
hagstjóni er þeir urðu fyrir af
völdum veikinda. Árið 1936 voru
sett lög um alþýðutryggingar þar
sem skylt er að stofna sjúkrasam-
lög í öilum kaupstöðum og hægt
var að ákveða með almennum
hreppsnefndarsamþykktum hvort
stofna ætti sjúkrasamlög í ein-
stökum hreppum. Fyrstu árin áttu
þeir meðlimir samlagsins rétt til
hlunninda sem höfðu haft minna
en 4.500 krónur í skattskyldar
tekjur á ári. Fyrst í stað voru þeir
réttlausir sem höfðu hærri árs-
tekjur, en fljótlega var þeim sem
höfðu hærri árstekjur en 4.500
heimilt að tryggja sér sjúkrahjálp
hjá Sjúkrasamlaginu gegn því að
greiða tvöfalt iögjald.
Sjúkrasamlögum fjölgaði smátt
og smátt og upp úr 1950 var gert
skylt að stofna sjúkrasamlög í öll-
um sveitarfélögum. Fyrst í stað
var kostnaður fjármagnaður
þannig að 60% var greitt með
sjúkrasamlagsgjöldum samlags-
manna, 20% með ríkisstyrk og
20% af hlutaðeigandi sveitastjórn.
Þetta breyttist svo smátt og smátt
og hlutfall rikisins hefur sífellt
farið vaxandi. Nú hefur trygg-
ingakerfið verið sameinað ríkis-
kassanum að miklu leyti og kostn-
aður við heilbrigðisþjónustuna sí-
fellt farið vaxandi eins og sjá má
af meðfylgjandi yfirliti frá Þjóð-
hagsstofnun, og heildarútgjöld
aukist sem hlutfall af þjóðar-
framleiðslu. Þá fer þeim einnig ört
fjölgandi sem starfa við heilbrigð-
isþjónustuna eins og sjá má á yfir-
liti sem unnið er upp úr Árbók
Reykjavíkur 1984, sú þróun heldur
að öllum likindum áfram því í ný-
legri frétt í Mbl. er sagt frá því að
veturinn 84—85 eru skráðir nemar
við heilbrigðisbrautir 882 eða um
21,3% háskólanema.
FegrunaraðgerÖir
borgaðar úr
ríkiskassanum
Viðhorf til samneyslunnar hafa
breyst mikið frá því Ólafur
ólafsson skrifaði grein sína í ísa-
fold. í dag þykir eðlilegt að ríkið
borgi jafnvel fegrunaraðgerðir
landsmanna, svo og kostnað við að
losa fólk undan ofneyslu áfengis
og vímuefna. Marga sjúkdóma má
einnig rekja til rangs mataræðis,
hreyfingarleysis og fleiri atriða
sem auðvelt ætti að vera að hafa
áhrif á og reyna að koma I veg
fyrir. Einhverju sinni fóru þær
sögur af lækni keisarans í Kína að
hann hafi ekki fengið laun nema
þegar keisarinn var frískur. Keis-
aranum var umhugað um heilsu
sína og launaleysi læknisins í
veikindunum hvatti lækninn einn-
ig til að reyna eftir mætti til að
koma í veg fyrir að keisarinn
veiktist. Þetta viðhorf til veikinda
hefur breyst í gegnum árin, en þó
hefur meiri áhersla verið lögð á
fyrirbyggjandi heilsugæslu síð-
ustu ár. Þá hefur einnig verið lögð
meiri áhersla á ýmsa þætti sem
hafa áhrif á heilsufar, svo sem
vinnuaðstöðu, mataræði, líkams-
rækt, jákvætt hugarfar o.fl.
Jóhannes Sæmundsson fyrrum
fræðslufulltrúi ÍSÍ skrifaði neð-
anmálsgrein í DV fyrir nokkrum
árum þar sem hann leggur áherslu
á mikilvægi líkamsræktar til viðh-
alds góðri heilsu. Þar segir hann
m.a.:
„Enginn vafi leikur á því að
offita, slappir vöðvar og þolleysi
auka líkurnar á æðakölkun, bak-
veiki og öndunarerfiðleikum.
Fólki, sem er í lélegri þjálfun er