Morgunblaðið - 21.04.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1985
B 13
/ Sovét hata tilkoma segul-
bandanna og svartamarkaös-
brask meö kassettur gert bar-
áttuna gegn poppinu aö sann-
kallaöri martröö fyrir lögregl-
una og varöhunda flokksins.
SJÁ: Popp og pólltík
LEIÐRETTIN G
BLEKKING
Herinn
smeygði
nasistunum inn
um bakdyrnar
Undir lok síðustu heimsstyrj-
aldar breyttu embættismenn
bandaríska hersins skýrslum um
ýmsa þýska vísindamenn og reyndu
að gera sem minnst úr samstarfi
þeirra við nasista. Var þetta gert til
að auðvelda Þjóðverjunum að setj-
ast að í Bandaríkjunum og koma í
veg fyrir, að þeir féllu Sovét-
mönnum í hendur.
Frá þessari blekkingariðju, sem
stunduð var í trássi við fyrirskipun
Trumans forseta um að nasistar og
samstarfsmenn þeirra fengju ekki
að koma til Bandaríkjanna, var
sagt nú nýlega í grein í aprílhefti
tímarits bandaríska kjarnorku-
fræðinga.
Höfundur greinarinnar, sem
heitir „Yfirhylming Bandaríkja-
manna með vísindamönnum nas-
ista“, er Linda Hunt, aðstoðar-
prófessor við Salisbury-háskólann í
Maryland, en heimildirnar sækir
hún aðallega í skjöl, sem nú hafa
verið birt í samræmi við lögin um
frjálsa upplýsingamiðlun. Hunt er
nú að vinna að bók um „Papp-
írsklemmu-áætlunina" svonefndu,
sem hrundið var í framkvæmd í
stríðslok og fólst í því, að Banda-
ríkjamenn smöluðu skipulega sam-
an öllum þýskum vísindamönnum,
sem þeir náðu til, mönnum, sem síð-
ar áttu eftir að gegna miklu hlut-
verki i geimrannsóknunum.
Meðal þessara þýsku vísinda-
manna voru þeir Wernher von
Braun og Arthur Rudolph, sem
hannaði Satúrnus-eldflaugina, sem
flutti Bandaríkjamenn til tunglsins
árið 1969.
í greininni lýsir Hunt vel þeirri
siðferðilegu klípu, sem Bandaríkja-
menn voru I að loknu stríðinu. Þeir
höfðu annars vegar um það að velja
að leyfa þýsku eldflaugafræðingun-
um, sem margir höfðu verið virkir í
nasistaflokknum, að setjast að í
Bandarikjunum eða sjá á eftir þeim
í hendur Sovétmönnum. í fyrirskip-
un Trumans forseta frá 1946 um
bann við að ráða nasista til starfa
að fá leyfi yfirvalda til að halda
einkasýningu í stærsta sýningar-
salnum í borginni, en hann lýtur
stjórn ríkisins.
Ástæða þess hversu illa gekk að
fá leyfið var sú að listamaðurinn
lýsti í verkum sínum eymd og ein-
semd vændiskvenna borgarinnar.
Það var ekki fyrr en fremstu lista-
menn landsins höfðu slegizt í lið
með honum að stjórn sýningar-
hússins lét undan og veitti heimild
til sýningarinnar. Þessi sami lista-
maður sýndi verk sín á götum úti á
síðasta ári, en þá kom lögreglan á
vettvang og fjarlægði myndirnar.
Margir listamenn hafa ekki get-
að þolað til lengdar þetta kæfandi
andrúmsloft, sem þeir kalla svo, og
hafa sezt að erlendis. Einkum eiga
listakonur erfitt uppdráttar. Nu
þegar hefur verið lagt bann við því
að konur dansi opinberlega eða iðki
íþróttir í augsýn karlmanna. Og
þær eru fremur lattar til þess en
hvattar að reyna að láta að sér
kveða í listsköpun og annars konar
menningarstarfsemi.
— JAMAL RASHEED
segir á einum stað: „Sá maður fær
ekki að flytjast til Bandaríkjanna,
sem að dómi yfirhershöfðingja
Bandaríkjahers í Evrópu var félagi
í nasistaflokknum eða eitthvað
meira en viljalaust verkfæri, né
heldur þeir, sem studdu nasismann
og hernaðarstefnu hans.“ Banda-
ríska utanríkisráðuneytið fór bók-
staflega eftir fyrirskipuninni en
hermálaráðuneytið hins vegar ekki.
í leynilegri orðsendingu til yfir-
herstjórnar Bandaríkjahers í Evr-
ópu, sem dagsett er 4. desember ár-
ið 1947, biður samstarfsnefnd leyni-
þjónustunnar i Pentagon um að
skýrslur um 14 einstaklinga verði
endurskoðaðar, þ.á m. skýrsla um
von Braun, „og að nýjar öryggis-
skýrslur verði lagðar framþegar
það teljist nauðsynlegt".
Hunt segir, að öllum 14 skýrslun-
um hafi verið breytt. í upphaflegri
skýrslu um von Braun sagði t.d.:
„Hann var SS-foringi en ekki hefur
verið upplýst, að hann hafi verið
ákafur nasisti. Yfirmaður banda-
rísku herstjórnarinnar lítur svo á,
að hann geti verið hættulegur ör-
yggi ríkisins." Fimm mánuðum
seinna hljóðaði skýrslan þannig:
„Yfirstjórn hersins í Evrópu getur
ekkert sagt um hve mikil þátttaka
hans var í starfi nasistaflokksins.
Trúlegt er, að hann hafi aðeins ver-
ið tækifærissinni eins og flestir
aðrir félagar í flokknum.“
Meðal þessara „hreinu" skýrslna,
sem utanríkisráðuneytið fékk tii
umfjöllunar, var skýrsla um Arthur
Rudolph, sem hafði verið félagi í
nasistaflokknum frá árinu 1931.
„Þegar gengið var frá skýrslunni
um Rudolph hafði herinn sjálfur
sannanir fyrir stríðsglæpum, sem
hann hafði framið á föngum i
Dora-Nordhausen-fangabúðunum.
Fangar úr þessum búðum voru
látnir vinna í V-2-eldflaugasmiðj-
unum þar sem Rudolph var yfir-
maður,“ segir Hunt.
4
'
Von Braun: Skýrslan um fortíð
hans var „endurskoðuð" að ósk
bandarísku leyniþjónustunnar.
í fyrra, þegar enn einu sinni stóð
yfir mikil leit að stríðsglæpa-
mönnum nasista, bar nafn Arthurs
Rudolphs oft á góma í bandaríska
dómsmálaráðuneytinu. f október sl.
kváðust embættismenn þar hafa
undir höndum „óhrekjanlegar”
sannanir fyrir sekt Rudolphs en þá
afsalaði hann sér bandarískum
borgararétti og fór úr landi fremur
en að þurfa að svara til saka fyrir
glæpi sína.
- PETER PRINGLE
Twain
var
vel til
svartra
Bandarískir fræðimenn hafa
nú lagt blessun sína yfir
gamalt og snjáð bréf frá rithöf-
undinum Mark Twain og vonast
þeir til, að þar með sé að fullu
kveðinn í kútinn sá orðrómur, að
Twain hafi verið kynþáttahatari.
Komst sú saga fyrst á kreik eftir
að hann hafði sent frá sér bókina
um Stikilsberja-Finn, sem út kom
árið 1885.
Fyrstu viðbrögð við þessu bréfi
benda raunar til, að Stikilsberja-
Finnur muni enn um sinn verða
mörgum hneykslunarhella eins og
hann hefur verð frá því að borg-
arbókasafnið i Brooklyn bannaði
bókina fyrst áriö 1905 vegna þess
„slæma fordæmis", sem orðbragð-
ið átti að gefa æskulýðnum. Tom
Sawyer var einnig bannaður við
þetta tækifæri en sú bók hefur þó
aldrei átt jafn erfitt uppdráttar og
Stikilsberja-Finnur, sem foreldr-
ar, kennarar og fræðimenn hafa
sakað um ljóta lýsingu á svert-
ingjum og tíða notkun orðsins
„nigger", „surtur“.
í Waukegan í Illinois var það
fyrst í fyrra, sem skólayfirvöld
bönnuðu Stikilsberja-Finn, en nú
fyrir skemmstu sagði Reagan for-
seti, að í Finni og vini hans, Jim,
svarta strokuþrælnum, endur-
speglaðist hin bandaríska mann-
gildishugsjón.
Margir fræðimenn, svartir jafnt
sem hvítir, hafa tekið upp hansk-
ann fyrir Stikilsberja-Finn, sem
þeir segja að sé í rauninni sígild
og kaldhæðin árás á hræsni og
tvískinnung. Það fer því ekki illa á
því að Yale-háskóli skuli birta
bréfið nú þegar Stikilsberja-
Finnur á aldarafmæli og Mark
Twain, Samuel Longhorn Clem-
ens, eitt hundrað og fimmtíu ára
afmælf.
Bréfið skrifar Mark Twain til
forseta lagadeildar Yale-háskóla
TWAIN: engínn kynþáttahatari.
og er efni þess það, að hann biður
hann um að greiða götu efnilegs,
svarts nemanda, Warner T. Mc-
Guinn, sem seinna varð kunnur
lögfræðingur í Baltimore og ein-
arður baráttumaður fyrir auknum
réttindum svertingja.
Mark Twain skrifar: „Kæri
herra, þekkirðu þennan nemanda?
Er hann alls góðs maklegur? Ég
held ekki ég hjálpaði hvítum nem-
anda, sem bæði ókunnan mann
ásjár, en mér finnst öðru máli
gegna um hinn hörundslitinn. Við
höfum troðið þeirra mannlegu
reisn niður í svaðið og við sitjum
uppi með skömmina, ekki þeir.
Fyrir þetta eigum við bæta ... að
því tilskyldu að ungi maðurinn sé
sparsamur og fari vel með eins og
búast má við af þeim, sem ekki
hefur úr miklu að spila." Síðan
bauðst Twain til að borga uppi-
haldið fyrir McGuinn, sem hann
og gerði þar til McGuinn útskrif-
aðist árið 1887.
Dr. Sheley Fisher Fishkin, sem
kvað upp úr með, að bréfið væri
ósvikið, segir, að það sé fyrsta
óræka sönnunin fyrir því, að
Twain, sem var kominn af fólki,
sem átti þræla, hefði stutt ýmsa
svarta námsmenn. Er haft eftir
henni, að bréfið sé fágætur vitn-
isburður um tilfinningar og skoð-
anir skáldsins á hinum „eyðileggj-
andi arfi þrælahaldsins", sem
hafði verið afnumið 20 árum áður.
— MICHAEL WHITE
POPP OG POLITIK
Dægurlögin
eiga að falla
að flokks-
línunni
r
ISovétríkjunum hafa að undan-
förnu átt sér stað miklar
hreinsanir í heimi dægurtónlistar-
innar. Rokkhljómsveitir, áhuga-
menn sem atvinnumenn, og diskó-
tek hafa verið tekin á beinið, en
dómararnir, sem um mál þeirra
fjölluðu, voru embættismenn úr
menningarmálaráðuneytinu,
verkalýðsfélögunum, Komsomol,
æskulýðsfylkingu flokksins,
frammámenn á viðkomandi stöð-
um og stundum óbreyttir borgar-
ar. Um endanlegan árangur af
þessari herferð á hendur rokkinu
er ekki vitað en þó er alveg ljóst,
að margur gítarinn hefur verið
tekinn úr umferð, ef svo mætti
orða það.
í Ukraínu hefur atvinnurokk-
hljómsveitum fækkað um helm-
ing, úr 80 í 40, í Uzbekistan stóðst
ekki helmingur 115 diskóteka
prófraunina. I Vladivostok hefur
þriðja hver hljómsveit verið leyst
upp og aðeins 65 af 169 hljóm-
sveitum í Mogilyov-héraði i
Hvíta-Rússlandi fengu náð fyrir
augum dómaranna. f öllum diskó-
tekum og félagsmiðstöðvum í Sov-
étrlkjunum hangir nú uppi listi
innlendar og eriendar
RÉTTARSALURINN:
fékk inni í tónleikahöll.
réttvísin
hljómsveitir, sem eru bannaðar.
Þetta ber ekki að skilja svo, að
búið sé að uppræta sovéska dæg-
urtónlist. Enn er til grúi af
hljómsveitum, áhugamönnum sem
atvinnumönnum, og má sem dæmi
um það nefna, að í Leníngrad
einni eru þær 1700 talsins og
diskótekin 150. Hreinsanirnar
sýna hins vegar fordómana og
andúðina á poppinu og því lífi,
sem því tengist. Jafnvel hljóm-
sveitarnöfnin valda hneykslan.
„„Bravo", „Gulliver", „Primus",
það mætti halda, að þetta væru
nöfn á nýrri þvottefnistegund eða
kappreiðahestum,“ skrifaði blaða-
maður nokkur, en það virðist fara
saman, að því viðvaningslegri sem
tónlistarmennirnir eru því furð-
ulegra er nafnið, t.d. „Svörtu
Rússarnir" eða „DDT“ og heyrst
hefur jafnvel um hljómsveit, sem
kallar sig „KGB“.
Textarnir fara líka fyrir brjóst-
ið á mörgum. „Mamma, fái ég ekki
gallabuxur er ég farin að heiman,"
eða: „Framundan er ekkert, að
baki tómið, þar á milli í sekki er
eitthvað sem líkist ketti“. Svona
hugsanagangur er litinn hornauga
í Sovétríkjunum og það sama á við
þótt boðskapurinn eigi að vera
uppbyggilegur ef hann fellur ekki
að flokkslinunni. Það á t.d. við um
söngva með íslömskum undirtón,
sem komið hafa fram í Sovétlýð-
veldunum í Asíu. „Þegar lífið vill
ekki leika við þig skaltu leita
huggunar í orðum spámannsins,“
segir í einum þeirra.
Ástæðurnar fyrir andúðinni á
poppinu eru margvíslegar. Eins og
á Vesturlöndum finnst eldra fólk-
inu tónlistin hávær og óskiljanleg
og svo er einnig að verki menning-
arleg einangrunarstefna eða
kannski öllu heldur löngun til að
verjast of miklum erlendum áhrif-
um. Það mun taka Rússa langan
tíma að melta poppmúsíkina á
sama hátt og var með jazzinn, sem
nú orðið er í miklum metum. Ef
skyggnst er lengra aftur, sést, að
það sama var uppi á teningnum
með valsinn og aðra nýja, evr-
ópska tónlist.
Poppið á þó greinilega örðugara
uppdráttar en önnur tónlist og
kemur þar einkum tvennt til. I
fyrsta lagi er það andúð stjórn-
valda á öllu, sem ekki er þræl-
skipulagt. Sovésk diskótek eru t.d.
langflest bara bráðabirgðauppá-
koma, sem fram fer í klúbbum eða
gistihúsum, en ekki skipulagður
rekstur, sem hægt er að fylgjast
með. Eftirlitsmenn hins opinbera
eiga því oft erfitt með að festa
hendur á fyrirbærinu. Tilkoma
segulbandanna, þessara einföldu
tækja, sem mikið framboð er af,
og gífurlegt svartamarkaðsbrask
með hljómbönd, innlend sem út-
lend (sum geta kostað allt að 4000
kr. ísl.), hafa svo gert baráttuna
gegn poppinu að sannkallaðri
martröð fyrir lögregluna og
varðhunda flokksins.
f öðru lagi eru það stjórnmálin.
Vestræn tónlist fær yfirleitt þá
dóma, að hún ýti undir „óeðlilegar
hvatir“ og algengt er, að flokks-
broddarnir taki þannig til orða, að
„stéttaróvinurinn reyni að nota
tónlistina sem hugmyndafræði-
legan þjófalykil að sálum sovéskra
þegna“. Á þessu er sífellt hamrað í
fjölmiðlunum, einkum þeim, sem
ætlaðir eru æskufólkinu, og svo
virðist sem ráðamennirnir séu
komnir með þetta á heilann enda
líta þeir á það sem sitt hlutverk að
passa upp á hugmyndafræðilega
heilsu borgaranna.
Hvað sem um þetta má segja
ættu vestrænir rokktónlistarmenn
að geta verið ánægðir með þá at-
hygli, sem þeim er veitt innan við
Kremlarmúrana.
- MARK FRANKLAND