Morgunblaðið - 28.07.1985, Síða 8

8——-------------------------------------------MORGUNBLAPID, SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1985
EFTIR LAURENCE OG RONA CHERRY
N
ý tölvutækni hefur haft það í för með
sér að læknar hafa fengið til umráða tæki sem gera
þeim kleift að greina sjúkdóma og framkvæma
vandasamar skurðaðgerðir með nákvæmni sem til
skamms tíma var eins og fjarlægur draumur.
Ungur maður ók eftir vegi einum í Nýja Eng-
landi þegar bíllinn á undan stöðvaðist skyndilega
með þeim afleiðingum að harkalegur árekstur varð.
Höfuð þessa unga manns skall í framrúðuna, en í
fyrstu virtist svo sem meiðsl hans væru smávægileg.
Hann fékk nauðsynlega aðhlynningu á slysadeild
nærliggjandi sjúkrahúss og var að því búnu tjáð að
hann mætti fara heim enda yrði hann að líkindum
búinn að jafna sig fljótlega. Nokkrir dagar liðu. Þá
fór hann að heyra raddir. Nokkrir mánuðir liðu. Þá
var þessi ungi maður búinn að missa vinnuna, fá
þann úrskurð að hann væri haldinn geðklofasýki
(schizofreniu) og var settur í geðsjúkrahús. Engin
venjuleg geðlyf virtust hrífa. Næsta skrefið var að
flytja hann í geðsjúkrahús í Boston þar sem hann
fékk tilvísun á Dr. Frank H. Duffy, taugasérfræðing
við læknaskólann og barnaspítalann við Harvard.
Málmtæki meö 20 rafskautum
var tengt við höfuðleður mannsins
og fest við lítið stjórnborð.
Skyndilega birtust mynstur í
skærum bláum, rauðum og græn-
um litum á skjá sem tengdur var
við myndband. í ljós kom eins-
konar kort, svæðislýsing eða þver-
skurður af heila mannsins. Mynd-
in gaf til kynna að hann væri
haldinn sjaldgæfri tegund floga-
veiki sem stundum kemur fram
eftir að menn fá höfuðáverka. Dr.
Frank Duffy lét þann geðlækni
sem annaðist sjúklinginn vita.
Hann var látinn taka lyf sem slær
á krampa og dregur úr honum,
Tegretol. í fyrsta sinn í fjögur ár
hljóðnuðu „raddirnar" og maður-
inn varð vinnufær á ný.
Tækið sem varð manninum til
bjargar og leiðrétti hina röngu
sjúkdómsgreiningu kallast BEAM
(Brain Electrical Activity Mapp-
ing, þ.e. tæki sem kortleggur rafb-
oðin í heilanum.) Þetta er einungis
eitt af mörgum tölvustýrðum
tækjum sem eru í þann veginn að
gjörbylta sjúkdómsgreiningu og
lækningaaðferðum þegar tauga-
sjúkdómar eru annars vegar. Sér-
fræðingar sem hafa á að skipa
rafskautum er visa til hinna ýmsu
sviða og festa þau við höfuðleður
sjúklinga geta ráðið i rafboð heil-
ans og túlkað þannig starfsemi
hans. Þannig má skera úr því
hvort sjúklingurinn er haldinn
lesblindu, oflæti og þunglyndi, eða
bara uppgerð. önnur tæki, svo
sem PET (Positron Emission
Tomography, þ.e. sneiðmyndatæki
sem kortleggur heilastarfsemina
með því að útiloka andeindir),
geta fundið þann stað í heilanum
Sjúklingur drekkur vökva sem í eru snefílefni ádur en MRI-
skyggnirinn tekur tii starfa.
þar sem æxli er farið að myndast
með mikilli nákvæmni. Einnig eru
tæki sem gegna mikilvægu hlut-
verki við flóknar taugaskurðað-
gerðir og hafa þau bæði bjargað
mannslifum er svo stendur á og
orðið til þess að kveða niður ýms-
ar hégiljur varðandi greind og
ellihrörnun.
Með nákvæmni sem til skamms
tíma var einungis fjarlægur
draumur geta læknar nú greint
smávægilegustu breytingar af
völdum krabbameinsæxla í heil-
anum eða vegna MS (heila- og
mænusiggs) og einnig eru þeir
færir um að greina örlitlar
skemmdir af völdum smitsjúk-
dóma sem eru svo langt inni i heil-
anum að mannsaugað hefur aldrei
getað greint þær fyrr. Þessi nýja
tækni hefur líka gert vísinda-
mönnum kleift I fyrsta sinn að
greina afdrifaríkar breytingar á
heilastarfseminni, þ.e. breytingar
sem gefa til kynna að i uppsigl-
ingu sé geðklofi, Alzheimer-
sjúkdómur eða heilaæxli. Þetta
hefur vakið nýjar vonir um að
unnt sé aö öðlast skilning á eðli
þessara sjúkdóma en sá skilningur
er forsenda þess að hægt sé að
lækna þá sem haldnir eru þeim og
öðrum viðlíka sjúkdómum sem
menn hafa hingað til staðið ráö-
þrota andspænis.
Auk þess að koma að notum við
sjúkdómsgreiningu eru hin nýju
myndatæki notuð við aðgerðir og
lækningar. Við nokkrar meirihátt-
ar sjúkrastofnanir, s.s. John
Hopkins-sjúkrahúsið, Mayo, Col-
umbia-Presbyterian og Háskóla-
sjúkrahúsið í Pittsburgh, hafa þau
gert læknum fært að framkvæma
heila- og höfuðaðgerðir sem áður
voru of hættulegar til þess að
mönnum dytti í hug að reyna þær.
Tækin koma líka að gagni þegar
um það cr að ræða að hjálpa heil-
brigðu fólki til að halda heilsu
sinni, en i slíkum tilvikum upp-
götvast vandamálin áður en þau
verða alvarleg. Þannig má t.d.
koma auga á þrengingu í æðum
áður en hún fer að hafa áhrif á
líkamlega starfsemi og enn er
unnt að halda aftur af henni með
lyfjagjöf.
Skiljanlega ríkir mikil eftir-
vænting meðal lækna varðandi þá
möguleika sem koma til sögunnar
með þessum nýju tækjum er fyrir-
sjáanlega munu valda byltingu, en
ástæða er til að benda á að vafi
leikur á því hvort notkun þeirra
verður útbreidd. Þau eru óheyri-
lega dýr í innkaupi. Sum tækjanna
kosta sem svarar 160 milljónum
ísl. króna og nú þegar hafa heil-
brigðisyfirvöld { Bandarfkjunum
sett strangar reglur um kaup á
slíkum tækjum. Af hálfu opin-
berra aðila þar er litið á ýmis
þessara tækja — svo sem segul-
mögnunarvélar — sem rann-
sóknatæki einvörðungu og til
kaupa á slíkum áhöldum þarf sér-
stakt leyfi Matvæla- og lyfjastofn-
unarinnar þar i landi. Alrfkis-
stjórnin er líkleg til að beita
þrýstingi með því að beita fyrir
sig Medicare-kerfinu og neita að
endurgreiða sjúkrahúsum kostnað
vegna sneiðmyndunar sem fram
fer á vegum þeirra, en það yrði til
þess að nær ómögulegt yrði að
standa straum af kostnaði við
rekstur greiningartækjanna.
„Senn kemur að því að þjóðfélag
okkar verður að taka afstöðu til
hinna flóknustu mála er varðar
kostnað við heilbrigðisþjónustu,"
segir Dr. Bernhard M. Stein, for-
stöðumaður taugaskurðlækninga-
deildarinnar við Columbia-
Presbyterian. En sé þjóðfélagið
fært um að gera upp hug sinn í
þessu efni eru margir sérfræð-
ingar á einu máli um að hin nýju
myndtæki geti orðið til þess að
frelsa okkur frá ýmsum skelfi-
legustu og óræðustu sjúkdómum
sem um þessar mundir hrjá millj-
ónir manna.
óviðjafnanleg nákvæmni þess-
ara nýju glugga sem veita innsýn f
heilann vekja lika spurningar
varðandi það hvernig sú vitneskja
verður notuð sem aðgangur veitist
hér með að. Sem dæmi má nefna
að ekki er loku fyrir það skotið að
skólar eða vinnuveitendur muni
mismuna fólki, gefi heilamyndir
þess til kynna að þvi sé félagslega
eða vitsmunalega áfátt, ellegar þá
að það sé farið að sýna fyrstu
merki hrörnunar.
„Þessi tæki má nota f dásamleg-
um tilgangi en um leið er líka
hægt að nota þau f mjög vafasöm-
um og jafnvel illum tilgangi," seg-
ir Dr. E. Roy John, Forstöðumað-
ur Heilarannsóknastofnunarinnar
við læknastofnun háskólans i New
York. „Við ættum að byrja á því
að gera okkur grein fyrir því
nákvæmlega hvernig við ætlum að
nota þau.“
Það tæki sem einna bezt er
þekkt enn sem komið er nefnist í
daglegu tali CAT-skyggnir (Comp-
uterized Axial Tomograph, þ.e.
tölvustýrt öxul-sneiðmyndatæki).
Það var fyrst notað í tilrauna-
skyni í sjúkrahúsi í Lundúnum ár-
ið 1972 til þess að finna sár f heila
konu. CAT-skyggnirinn er svo
skýr að hann er fær um að fram-
kvæma nánast allar mikilvægar
rannsóknir nema myndun sumra
líffæra eftir að holrúm í þeim